Naar inhoud springen

Animisme

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
(döärstüürd vanaf "Animisme (religie)")

Animisme (van Oldgreeksk ἄνεμος 'geyst' of 'sele', net as Latynsk animus) is de religy, sunder book of böke, van verskillende volker, vöäral jager-gadderaar volker. Van disse förme van gelöyv wörd esegt dat et de eyrste förme van menskelik gelöyv is. Dee lüde gelöyvt dat alles een geyst of sele hevt.

Natuurgodsdeenst

[bewark | bronkode bewarken]

Et animisme geyt van et gelöyv dat alles een sele of een geyst hevt. Planten, deren en steyne, mar ouk natuurkrachten so as dunder en reagen. Sülvs abstrakte dinge as woorden en namen künt een geyst of sele hebben.

Eigenlik is animisme geyn religy up sichsülven, mar hevt vöäle dinge gelyke as in andere religys. Animisme is een natuurgodsdeenst wårmed geysten- en vöärolderverearing de belangrykste dinge bint. Een animist gelövt in et bestån van goden en kwåde geysten. Den künt leaven up boumen, deren en spüllegyns. De geysten müttet ear vake good te passe ehölden wörden, döär byvöärbeyld ovvers, et holden van rituelen, dansen en et holden van tabureagels. Animisme geyt et heyle leaven van de lüde wülk et anhanget an.

By et animisme valt up:

  • Dat der up geyn wyse een idey besteyt van almachtige goden of God, of ouk mar yts god-achtigs. Vake wörd der espröäken van een 'Hougste Weasen'.
  • Dat der, eaven-eyns, geyn metafysika med spöält: et is gewoon de direkte natuur. De natuur is sülv et heiligsten, en pröt döär et natuurlike geböären.
  • Dat der geyn (groutsk) ebouwde tempels bint.
  • Dat der enkel godsdeenstige en alledaagske reagels beståt wat kumt uut en vöär de natuur.

Der bint vandage an den dag noch vöäl volker dee dit soort gelöyv anholdet. So as de San of de Inheymse Amerikanen. Alles terügge bereakend kümt al et gelöyv van mensken van et animisme of. Vöär dat et christendom up Europa ankwam, hadden de germanen noch een godsdeenst wat vöäle van et anismisme vord had. En et gelöyv van de kelten en germanen wördet nu, in een moderne förme, wear döär heidenske stroumings as Druidisme en Asatru edåne. Astru is sünds de jåren 70. een officiele godsdeenst is in Ysland.

Mensken dee gelöyvet dat alles op aerde bepålde krachten hevt, bint animisten. Dunder, reagen, wind en vüür bint krachten, mar ouk de sünne, de måne, reviren, sand, rotsen. Mensken andere deren, planten en vöärwarpen hebbet volgens animisten ouk krachten.

Up vöäle plaatsen is et animisme vermengd med andere religys. Eyne dee een gelükspöppegy by sich drögt of een hoovyser uphangt of een krüüs üm den hals drögt, is eigenlik ouk een animist. Hy gelövt namelik dat et vöärwarp de kracht hevt gelük te geaven.

Et animisme is et eyrste gelöyv van mensken. Geyneyne hevt et uut-evünden, mar mensken söchten verklårings vöär de dinge wat der ümme ear hen geböärden. De aerde leaken edreaven döär bepålde krachten. Dee husen deyls in een wearld dee mensken neet gewaar wörden künnet, en deyls de wearld wat wal gewaar te wörden is. De natuur en syn krachten.

Ümdat mensken ouk wal een betty kontrole wolden hebben oaver de dinge, kwamen se an met rituelen. Hyrmed konden se een betty de krachten op aerde stüren, en in kontakt kummen med de andere wearld. De krachten wörden med rituelen good te passe estemd.

Manks wördt so een natuurkracht vöär-esteld as een god of een geyst: de dundergod en de watergeyst. Ouk wördet der seels-krachten vereyrt of magiske krachten van vöärwarpen. Mar wearldwyd hevt et animisme geyn vaste goden.

Animisten hebbet geyn gebedshüse of tempels. Alles wat sy an stille weasen en rituelen doot, doot se buten. Vake by heulige boumen of by waterstroumen, so as de sassen ekenboumen hadden wat vöär ear godachtig was. Boumen en planten bint de hüse van de buskgeysten en hebbet magiske krachten. As der eyne holt mossen hakken, döäd he eyrst ümme vergeaving vrågen an den boum. Of heyle rituelen wördden eholden, vöär dat der ougst wördden.

Animisme geyt vake gelyke up med vöäroldervereyring. Lüde gelöyvt dat de sele van vöärolder noch in de natuur de runde in swarvet. so kwamen se terügge as een ander deer, dee de nåbestånden dan med rüste löytten ümme hüm neet hellig te maken. Kykt ouk: Leavenskrinkloup


Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.