Waorumme is der wat in plaatse van niks
De vraoge "waorumme is der wat in plaatse van niks" is aover eprakkezeerd deur filosofen as Gottfried Wilhelm Leibniz,[3] Ludwig Wittgenstein[4] en Martin Heidegger – die 't "de fundamentele vraoge van de metafysica" enuumd hef.[5][6][7]
De vraoge wördt alumvattend esteld, in plaatse van te gaon aover 't bestaon van wat specifieks zoas 't hielal of multiversum, de Oerknal, God, wiskundige wetten, netuurwetten, tied of bewustzijn. Ie kunt 't beschouwen as een open metafysische vraoge.[8][9][10][11]
Oorzakelkheid
[bewark | bronkode bewarken]De klassieke Griekse filosoof Aristoteles miende, volgens zien theorie van de vier oorzaken of vier verklaorings, det alles een oorzake mut hebben, wat terogge giet töt een onveroorzaakte oorzake.
David Hume stelde det, allewal wij verwacht det alles een oorzake hef umdew de neudzaak van oorzaken ervaart, een oorzake lichtkaans niet neudig ewest hef veur 't ontstaon van 't heelal, wat ja buten oonze ervaring lig.[12]
Bertrand Russell naamp 't staandpunt van 't "domme feit" (brute fact) in, toen as e zee: "Ik zol zeggen det 't heelal der gewoon is, en klaor is kees."[13][14]
De filosoof Brian Leftow hef esteld det de vraoge noch een oorzakelke verklaoring kan hebben - want elke oorzake mut zölf een oorzake hebben - noch een contingente verklaoring (contingentie is 't tegenaoverestelde van neudzakelkheid) - want de factoren die töt de contingentie leidt mut in 't veuren bestaon. As der een antwoord bestiet, zeg e, mut 't wat wezen wat uut neudzaak bestiet (det wil zeggen: iets wat gewoon bestiet, in plaatse van veroorzaakt te wezen).[15]
Volgens de filosoof William Free bint de ienige twee verklaorings veur det der wat bestiet: of der hef altied wat bestaon, of der is spontaan wat ontstaon. In beide gevallen is 't bestaon een gegeven det gien oorzake hef.[16]
Neudzaak
[bewark | bronkode bewarken]Leibniz schreef: "Waorumme is der wat in plaatse van niks? Antwoord genogt [...] vien ie in een stof die [...] een neudzakelk wezen is, van wie de bestaonsreden in humzölf besleuten lig."[17]
De netuurkunde-filosoof Dean Rickles stelde veur det ciefers en wiskunde (of de wetten die deran ten grondslag ligt) antmit neudzakelkerwieze bestaot.[18]
De zienswieze det "niks" een onmeugelkheid is
[bewark | bronkode bewarken]De presocratische filosoof Parmenides was ien van de eerste westerse prakkezeerders die heur ofvreugen of det wal een "niks" zol kunnen bestaon. Veul dèenkers, zoas Bede Rundle,[19] hebt in twiefel etrökken as "niks" een ontologische meugelkheid is. Ie kunt stellen det een alumvattend niks onmeugelk is, umdet der al wat bestiet en umdej zuks niet ongedaon kunt maken, zölfs al zol alles opholden te bestaon. In sommige opzichten kuj dit vergelieken mit de stelling "Ik prakkezere, dus ik binne".[20][21][22][23]
Kritiek op de vraoge
[bewark | bronkode bewarken]Volgens de filosoof Stephen Law is 't misschien niet neudig de vraoge te beantwoorden, umdej dermit binnen een warkelijkheid van ruumte en tied een vraoge perbeert te beantwoorden die buten een warkelijkheid van ruumte en tied lig. Hij vergeliekt 't mit de vraoge wat of der ten noorden van de noordpool lig.[24] De filosoof Sidney Morgenbesser beantwoordde de vraoge mit een aforisme: "As der niks was, zoj nog altied lopen te knarpen!"[25][26] of: "Zölfs al was der niks, dan waar ie nog altied niet tevreden!"[27]
Netuurkundige uutleg en kritiek daorop
[bewark | bronkode bewarken]Netuurkundigen as Stephen Hawking en Lawrence Krauss hebt antwoorden veuresteld die uutgaot van de kwantummechanica: in een vacuüm kwantumtoestaand ontstaot virtuele dielties en kwantumschoem spontaan, zoas wiskundig anetoond is.[28][29]
An de theoretisch netuurkundige en Nobelprieswinnaar Frank Wilczek wördt 't aforisme toeëschreven det "niks onstabiel is". Dit antwoord was netuurkundige Sean Carroll niet deur aovertuugd; hij stelde det Wilczek zien aforisme allennig 't bestaon van materie verklaort, mar niet 't bestaon van kwantumtoestaanden, ruumtetied of 't hielal as gehiel.[30]
Kritiek op een schöpper as oplossing
[bewark | bronkode bewarken]In de Stanford Encyclopedia of Philosophy schrif filosoof Roy Sorensen det veur veul filosofen de vraoge intrinsiek niet te beantwoorden vaalt, krek asoj een cirkel vierkaant mussen kriegen, en det zölfs God gien antwoord genogt is: "Umme te verklaoren waorumme as der wat bestiet, verwieze wij gewoonlijk naor 't bestaon van wat aans... Aw beveurbield antwoordt: 'Der is wat umdet de Ontwarper van 't Hielal wol det der wat zol wezen', dan giet oonze verklaoring uut van 't bestaon van de Ontwarper van 't Hielal. Iene die de vraoge alumvattend stelt, nemp 't bestaon van de Ontwarper van 't Hielal niet as uutgaankspunte. As de verklaoring niet begunnen kan mit 't ien of 't aandere wezen, lek 't stoer det der ok mar ienig antwoord meugelk is. Sommige filosoferen besluut det de vraoge 'Waorumme is der wat in plaatse van niks?' niet te beantwoorden vaalt. Ze mient dew van de vraoge in de biester raakt umdet die een onmeugelke verklaoringseis stelt, namelk: 'Deduceert 't bestaon van iets, mar zunder ienige existentiële veuronderstelling'. Logici behoeft heur niet méér te schamen det ze zuks niet veur mekare kriegt as det meetkundigen heur mut schamen det ze de cirkel niet rondkriegt."[31]
Rifferenties
[bewark | bronkode bewarken]- ↑ philoctetes.free.fr: Poem of Parmenides : on nature
- ↑ World History Encyclopedia: Parmenides
- ↑ "Principles of Nature and Grace", 1714, Artikel 7.
- ↑ " 't Mystieke is niet hoe of de wereld is, mar det de wereld is." Tractatus Logico-Philosophicus 6.44
- ↑ Martin Heidegger, Introduction to Metaphysics, Yale University Press, New Haven en Londen (1959), blz. 7–8.
- ↑ www.hedweb.com: The Fundamental Question
- ↑ Manfred Geier (2017), Wittgenstein und Heidegger: Die letzten Philosophen, Rowohlt Verlag, blz. 166
- ↑ New Scientist: Metaphysics special: Why is there something rather than nothing?
- ↑ Stanford Encyclopedia of Philosophy: Nothingness, deur Roy Sorensen
- ↑ Marcelo Dascal (2008), Leibniz: What Kind of Rationalist?, Springer, blz. 452
- ↑ Tyron Goldschmidt (2014), The Puzzle of Existence: Why Is There Something Rather Than Nothing?, Routledge
- ↑ Gary Gutting (2017), Talking God: Philosophers on Belief, W.W. Norton & Company
- ↑ 5 Reasons Why the Universe Can't Be Merely a Brute Fact : Strange Notions
- ↑ Philosophy of Religion: Transcript of the Russell/Copleston radio debate
- ↑ Brian Leftow – Closer To Truth
- ↑ William Free, The Reason
- ↑ Monadologie (1714). Nicholas Rescher, aoverz., 1991. The Monadology: An Edition for Students. University of Pittsburgh Press, blz. 135.
- ↑ Dean Rickles – Closer To Truth
- ↑ The Guardian: Bede Rundle obituary, deur Edward Kanterian, 31 oktober 2011
- ↑ Closer to Truth: Bede Rundle
- ↑ Washington Post: Why there's something rather than nothing, deur Joel Achenbach, 14 meie 2013
- ↑ Closer to Truth: Levels of Nothing, deur Robert Lawrence Kuhn
- ↑ The Hedonistic Imperative: Why Does Anything Exist?
- ↑ Stephen Law – Closer To Truth
- ↑ Robert M. Martin (2011), There Are Two Errors in The The Title Of This Book: A Sourcebook of Philosophical Puzzles, Problems, and Paradoxes, Broadview Press Ltd, blz. 4
- ↑ Rebecca Goldstein (2011), 36 Arguments for the Existence of God: A Work of Fiction, Vintage Contemporaries, blz. 349: "The Cosmological Argument, like The Argument from the Big Bang and The Argument from the Intelligibility of the Universe, is an expression of our cosmic befuddlement at the question, why is there something rather than nothing? The late philosopher Sidney Morgenbesser had a classic response to this question: "And if there were nothing? You'd still be complaining!"
- ↑ Jim Holt (2013), Why Does the World Exist? An Existential Detective Story, Liveright, blz. 17
- ↑ BBC Earth - Why is there something rather than nothing?
- ↑ Dongshan He, Dongfeng Gao en Qing-yu Cai (2014), 'Spontaneous creation of the universe from nothing', in: Physical Review, jk. 89, nr. 8, blz. 083510
- ↑ Sean M. Carroll (2018), Why Is There Something, Rather Than Nothing?
- ↑ Stanford Encyclopedia of Philosophy: Nothingness, deur Roy Sorensen
|
Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents. |