Sylt

Sylt (uutspraoke: Sult, Deens: Sild, Noord-Fries: Söl) is t grootste Noord-Friese Waddeneilaand. t Leit in t noorden van de Waddenzee, kortbi'j de Deense greens. Sylt heurt bi'j t distrikt Noord-Frieslaand in de Duutse dielstaot Sleeswiek-Holstien. In de loop van de ieuwen is t eilaand deur erosie almar kleiner wordden. Dit perses is hier, krek as op de meerste aandere Waddeneilaanden, nog altied an de gaang hoewel dit deur t anleggen van dieken tegenwoordig vuul minder vlogge gaot. Toch wordt bi'jgelieks t Rote Kliff bi'j t dörp Kampen elk jaor omdebi'j n meter kleiner.

Algemiene informaosie

99 km² groot
35 kilometer laank
hooguut 13 kilometer bried
hoogste punt: 52 meter boven de zeespiegel bi'j Geest
t het omdebi'j de 21.000 inwoners (2001)

Bevolking

Sylt is t noordelikste diel van t Friese woongebied. De bevolking is tiedens de eerste Noord-Friese kolonisaosiegolf in de 8e en 9e ieuw uut (grootkaans Oost-)Frieslaand kommen. In de 20e ieuw het t toerisme t anzien van t eilaand stark veraanderd. Toerisme en twiedehuzebezit hebben de vaastighiedspriezen op Sylt stark opdreven, waordeur vule Friese huusholens dwongen wordden op t vaastelaand n goedkoper huus te zuken. Mit 21.000 inwoners het Sylt de meerste inwoners van alle Waddeneilaanden waorvan de meerste ni'je bewoners Duutsers binnen.

Tael

De tael mit de langste tradisie op Sylt is t Fries. De dialekten van Sylt, Föhr (Feer), Amrum (Oomram) en Hellegolaand vormen saom n aparte dialektgroep in Noord-Frieslaand, die aanders is as t Fries van t vaastelaand. t Söl'ring, zo as t Sylter Fries nuumd wordt, onderskeidt zich van de aandere Noord-Friese dialekten deur n bende Deense lienwoorden. Der binnen nog inkelde honderden sprekers van t Sylter Fries, die liekewel veur n groot diel op t vaastelaand wonen. Rond Westerlaand wordt in vule gezinnen Nedersaksies praot. In t noorden en zujen van t Waddeneilaand wordt haost allienig mar Hoogduuts praot. Ok t Deens, vanoolds t Jutlaandse dialekt, het der n antal sprekers.

Transport

t Eilaand is via de Hindenburgdamm mit t vaastelaand verbunnen en is dus aenlik gien eilaand meer. Over de dam leit gien weg, allienig mar n spoorweg. Motorvoertugen kunnen op de trein mitrieden (Sylt Shuttle).

Vanof lochthaeven Sylt binnen der vlochten van en naor t vaastelaand, Italië, Oostenriek, t Verienigd Keuninkriek en Zwitserlaand.

Ok ku'j mit de Sylt express vanof t Deense eilaand Reumeroog in zoe'n 40 minuten in Sylt wezen.

Geskiedenis

Ieuwen leden maekte Sylt diel uut van t vaastelaand van Jutlaand, t tegenwoordige Denemarken en Sleeswiek-Holstien.
In de 8e of 9e ieuw wordde t koloniseerd deur de Friezen, grootkaans uut Oost-Friesland.
In 1386 wordde Sylt verdield onder de Hartog van Sleeswiek en t keuninkriek Denemarken.
In 1435 wordde Sylt, behalve List en omkrieten, diel van t hartogdom Sleeswiek.
In de 17e en 18e ieuw zorgden walvisvangst en oestervangst veur welveert. t Volksfeest Biikebrennen, dat vierd wordt op 21 febrewaori, zol daor nog an herinneren.
Rieke kapteins bouwden in de 19e ieuw kenmarkende huzen in Keitum, doe et heufdplak op t eilaand.
In t midden van de 19e ieuw begint t toerisme op gaang te kommen en wordt Keitum et belangriekste plak.
In de Eerste Wereldoorlog wordt Sylt bezet deur n (Duuts) sokkebatteljonregiment mar der vienen gien kriegshaandelings plak.
In 1927 wordt de Hindenburgdamm eupend. Disse 11 kilometer lange dam, vernuumd naor president Paul von Hindenburg verbient t eilaand mit t vaastelaand deur middel van n spoorliende (gien weg). Auto's worden mit autotransporttreinen naor t eilaand brocht.
In 1938 wordt t Rantumer Becken indiekt.
In de Twiede Wereldoorlog worden vule bunkers op t eilaand anlegd. Der worden 10.000 maanskoppen van t Duutse leger stasioneerd. In de laeste oorlogsdaegen wordt t eilaand deur de geallieerden bezet via de Hindenburgdamm. De Duutsers geven heurzels zonder gevecht over.

Plakken

List - het omdebi'j de 2500 inwoners. De Ellenbogen is t noordeliste punt van Duutslaand.
Kampen - is bekend om t Rote Kliff.
Hörnum - is t zudelikste dörp van Sylt.
Rantum - in 1936 wordde t Rantumer Becken mit n 5 kilometer lange diek van de Waddenzee ofsleuten om zo n vliegveld te kunnen maeken. Laeter bleek dat t daor niet geskikt veur was en wordde t as pompesloot veur Westerlaand bruukt. Sund 1962 is t n beskarmd natuurgebied mit meer as 50 voegelsoorten.
Wenningstedt - kortbi'j leit t Weißes Kliff en t prehistoriese stiengraf Denghoog, n toegaankelik familiegraf uut t darde millennium veur Christus dat bedekt is deur n heuvel en maekt is van grote platte stienen.
Braderup - de Braderuper Heide wordde an t begin van 20e ieuw n beskarmd natuurgebied.
Westerlaand - naodat t dörp Eidum hielendal verwoest was deur de Alderheiligenvloed van 1 november 1436, stichtten de overlevenden t dörp Westerlaand (Fries: Weesterlön). Dit ni'je dörp wordt in 1462 veur t eerst in oorkonden nuumd. In 1905 krigt t stadsrechten en in 1949 wordt t erkend as Heilbad. Op 1 jannewaori 2000 had t omdebi'j de 9200 inwoners. Hier leit ok t vliegveld.
Sylt-Ost - grootste gemienskop op t skiereilaand Nösse mit omdebi'j de 5500 inwoners (2003). t Bestaot uut de buurtskoppen Tinnum, Munkmarsch, Archsum en Morsum mit Keitum as bestuurlik sentrum.
Tinnum - de Tinnumburg is n sirkelvormige wal mit n deursnee van 120 meter en n heugte van 8 meter. t Wordde rond de eerste ieuw veur Christus bouwd, lichtkaans as heidense plak van verering. In t dörp he'j t woonhuus van de Sylter laandvoogden, bouwd in 1649.
Keitum - bi'j de Sunte-Severinkarke, bouwd rond 1200, wordde in 1450 n twiede toren bouwd die bruukt wordde as markteken veur zeeveerders en as gevangenhuus. Kortbi'j is t Grünes Kliff.
Munkmarsch
Archsum
Morsum - de Sunte-Martinkarke is bouwd rond 1200. An de Morsum-Kliff (ok wel Buntes Kliff nuumd, 21 meter hoog en 1800 meter laank) kan de geologiese geskiedenis van de regio gedurende de laeste 5 miljoen jaor oflezen worden. Sund 1923 is t n beskarmd natuurgebied.

Uutgaonde verwiezings

Commons: Sylt - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Dit artikel is skreaven in et stellingwarvsk.