Eerste Wealdkrieg

Den Eersten Waeldkrieg was nen oorlog op waeldschaal, den vanof 28 juli 1914 tot 11 november 1918 met name in Europa plaats-evonden hef. Meer as 9 miljoen soldoaten en burgerleu vonden den dood. Den stried had grote gevolgen.

De Gaellieerden, eleid deur Frankriek, et Veraenigd Könninkriek, Ruslaand en, vanof 1917, de Veraenegde Stoaten streejen teggen de Centroalen, eleid deur Oostenriek-Hongari-je, Duutslaand en et Ottomoanse Riek. Italië slot zich in 1915 bi-j de Gaellieerden an.

In vöggelvlög

Den Eersten Waeldkrieg wierd evoerd tussen an de ene kante Duutslaand, Oostenriek-Hongari-je in Midden-Europa (de Centroalen), en an de andere kante Ruslaand, Groot-Brittannië, Frankriek en n tröpken andere laanden (de gaellieerden). Et kleinen Servië was vanof den anvang betrokken, België wöd der in met-eslöpt deurdat den Duutsen anval deur heur groandgebeed leep. Tiedens den krieg wödden de Centroalen verstarkt deur de daelname van et Ottomaanse Riek en Bulgari-je, en an de anderen kante koazen Japan, Italië, Portugal, Roemenië en de Veraenegde Stoaten de gaellieerde kante. Den umvang van den krieg wödt dudelek a-j begriept dat an et ende van den krieg 25 stoaten en eure kolonien doarbi-j betrokken waren, met 1,35 miljard inwonners wat geliek steet an dreekwart van de waeldbevolking in dee tied.

Noa den moord op Frans Ferdinand, den toonmoaligen troonopvolger van Oostenriek-Hongari-je, en ziene vrouwe Sophie Chotek stelden Oostenriek-Hongari-je letste veurweerden an Servië. Toon dizzen neet luusteren wollen, verkloarden Oostenriek-Hongari-je op 28 juli 1914 den krieg an Servie. Op 30 juli beslot Ruslaand tot algehelen oproop en koas de kante van heuren Serviesen bondgenot. Duutslaand, as verdragsgenot van Oostenriek-Hongari-je, verkloarden op 1 augustus Ruslaand den oorlog.

In et westen voerden de Fransen nen vergaefsen anval oet richting et Roergebeed. In deezelfde tied trokken de Duutse laegers deur de Ardennen, volgens et von Schlieffenplan, doarbi-j België den krieg in slöppend. Den Duutsen tocht noar Paries wodden deur Franse tröppe tot stoan ebrach. In et westen kwam de kriegsliene veuran muurvaste te zitten in den loopgroavenkrieg. Deur gifgas, puntdroad, mitrailleurs, bunkers en artillerie zorgden de anvallen tot et verlees van tiendoezenden soldoaten.

In Afrika verloar Duutslaand heure kolonien an talriekere tröppe van Frankriek en Groot-Brittannië. In et wiete oosten verloar zie rap heure kleine gebeden an Japan, Ni-j-Zeelaand en Australië.

In et Midden-Oosten sloog et Ottomaanse Riek bi-j Gallipoli nen belangrieken gaellieerden anval of, moar verloor later grote gebeden an Frankriek en Groot-Brittannië. An et Ottomaans-Russiese front hadden de Russiese generoals in et algemaen den oaverhand.

An et oostfront slot de grote frontlengte nen loopgroavenkrieg zoas in et westen uut. Ruslaand verloar haeneg-an gebeed an Duutslaand, de veurtdurende verlezen leidden tot de Russiese revolutie, den Russiesen Tsoar voerden toon veranderingen (op papier) in um et volk röstig te kriegen, moar eigenlek veranderden der neet völle. Toon der nog ne revolusie uutbrak woarbi-j den Tsoar oftrad en Lenin an den macht kwam nam Ruslaand geen deel meer an den krieg.

Op zee wist de Duutse marine den Britsen vloot neet te versloan. Den Duutsen duukbotenoorlog leidden in 1917 tot daelnoame van de Veraenegde Stoaten.

Noa de trögtrekking van Ruslaand uut den krieg zetten de Duutsers de vri-j ekommen tröppe in an et westfront. Dizze anvallen leepen wier met völ verlees an mansleu vaste. Den inzet van tanks deur de Britten brach nen deurbroak. De Duutse laegers trokken zich weerumme. In Duutslaand woodden opstaand, de republiek wodden uut-eroopen. Den Duutsen keizer vlöchen noar et neutroale Nederlaand. Ok op den Balkan en andere fronten wodden too vrae eslotten.