Somalie
| Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (somalisk) جمهورية الصومال الفيدرالية (arabisk) | ||
 |
 | |
.svg) Kaarte van Somalie
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Somalisk,
Arabisk | |
| Heufdstad | Mogadisju | |
| Regeringsvörm | Federale parliamentäre republik | |
| Geleuf | Islam (officiääl) | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte | 637.657 km² | |
| Inwonners - Dichtheid |
17.066.000 27,2 inw./km² | |
| Koordinaten | Koordinaten untbrekket! Help mid. | |
| Oaverig | ||
| Munteenheid | Somaliske shilling (SOS)
| |
| Tiedzone | UTC+3 (EAT) | |
| Web | Kode | Tel. | .so | SO | +252 | |
Somalie, officiääl de Federale Republik Somalie (in et somalisk: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya; arabisk: جمهورية الصومال الفيدرالية), is eyne van de landen dee den hoorn van Afrika förmet. Et is nåbers med Etiopie in et westen, Djibuti in et noordwesten, Kenia in et süüdwesten un grenset an den Gulf van Aden in et noorden un den Indisken Oceaan in et ousten. Somalie hevt rund de 17,1 miljoon inwoaners. Twey miljoon dårvan woanet in de höyvdstad Mogadisju, wat ouk de grötste stad van et land is.
Land un volk
[bewark | bronkode bewarken]Somalie hevt de längste küstlyne van et afrikaanske vasteland. hougvlakdes un houglanden formet et somaliske landskop. Et is der et heyle jår döär heyte, med af en to nen monsoonwind un reagen wåras y niks van up an künnet. Et land steyt to book as et land wåras et minste volkerverskil van Afrika is. Souwat 85% van de lüde sint inheymske somali's, dee as hyr al woanet sou lange as lüde et sik höygen künnet. Kleinere volker woanet vöärnamelik in et süden. De officiäle språken van et land sint somalisk un arabisk. De meyste lüde sint anhangers van den islam, un et meyrendeyl van et sunnislag.
Geskedenisse
[bewark | bronkode bewarken]In den oldheid was Somalie en vöärnaam handelscentrum. Geleyrden wyset når Somalie as de meyst anneamelike steade vöär et legendariske Land van Punt. In de middeleywen hadden verskillende somaliryken et wat handel angeyt vöär et seggen in de streake, sou as de sultanaten Ajuran, Adal un Geledi.
Achterin de 19. eywe wörden verskillende somaliske sultanaten koloniseerd döär de italianen un britten. Dee wüsten verskillende stammen samen te brengen in de beskarmståten Italiaansk Somaliland un Britsk Somaliland. Undertüsken leidden Mohammed Abdulla Hassan verskillende grupen derwisjes in nen upstand teagen Abyssinie un de beide beskarmståten. Hee wör verslån in de Somalilandkampanje van 1920. Italie wör baas oaver et noordousten, midden un süden van et land. In 1960 wörden de beide beskarmståten tohoupe dån in de Somaliske Republik, med nen börgerregeyring.
In 1969 greyp Siad Barre van den Supremen Revolutionären Råd (SRC) de macht. Hee richtden de Somaliske Demokratiske Republik up. In et noorden van et land probeerden underwyl et Somaliland sik af to skeiden. Dat underdrükkeden hee med harden hand. In 1991 störtden de SRC in by nen börgeroorlog. Et was mär eaven of Somaliland verklården sik unafhangelik. Et noordwesten van Somalie wördt noch altyd beheyrd döär Somaliland, sou'n 27% van Somalie. De meyste streaken in et land hebbet underwyl de olde wetten en wysen weader upepakked üm sikselv to bestüren. Vöärin de jåren 2000 wörden en paar tydelike federale regeyringen installeerd. In 2000 küm de Nationale Oaverdrachtsregeyring in de beyne, dårnå ouk de Federale Oaverdrachtsregeyring (TFG) in 2004. Dee lätsten hülpen de somaliske strydkrachten in de beyne.
In 2006 wüst de TFG med hülpe van en etiopisk leager estütted döär de VS de südelike betwiste streaken der under to krygen. Et dår bestånde Islamitiske Rådsverbund (ICU) völ uuteyne in meyrere radikale grupen, sou as de jihadisten van al-Sjabaab. Dee kümmen weader in et gewäär teagen de TFG un de AMISOM-allieerden üm seggenskop oaver de streake. Halverweage 2012 warren de upstandelingen et meyste terrein verlöären un wulden se küeren oaver demokratiske instellingen. Desundanks holdet upstandelingen noch altyd en grout deyl van Midden- un Süüdsomalie besat. Ouk bepålet se noch deyls wat der in streaken geböäret dee wal under regeyringsbeheyr ståt. De upstandelingen warket vöärnamelik vanuut de stad Djilib. In augustus 2012 kreag Somalie ne vöärloupige grundwet, wårmed as et ne federaty wör. Deeselvde månd küm ouk de federale regeyring van Somalie by mekander en begünde nen tyd van weaderupbouw in Mogadisju, selvs terwyl as al-Sjabaab et dår regelmåtig anvalt.
Untwikkeling un samenwarking
[bewark | bronkode bewarken]Somalie hevt eyne van de wearlds laegste BBP's. Et höyrt by de minst untwikkelde landen van de wearld. In 2019 had Somalie de laegste untwikkelingsindeks van de wearld. In datselvde jår leavden 69% van de somali's under de armodegrense. In 2020 stünd Somalie eynnåhöygste up de lyste van de Fragile Ståten-indeks. De meyste centen wordet der verdeend an buren un handel in vey un an inkumsten van somaliers dee in et butenland warket. Et land is lid van de Vereynigde Natys, Arabiske Liga, Afrikaanske Uny, Neet-Aneslöätene Beweaging un de Islamitiske Samenwarkingsorganisaty.