Schutteri-je

Verleaden

De schutteri-je of et schuttersgilde was n soort burgerwacht of tröpken soldoatn dee in de Middeleeuwn wodden op-ericht um de stad of et darp te bescharmen bi-j nen anval en de orde te holden bi-j oproer of braand. Zie waren mangsmoal groepeerd volgens et woapen dat zi-j bruukten: de handboage, de vootboage of et gewear. Eure oefenplaatse, ok wal dolen geneumd, hadden zie mangs op vri-je ruumtes binnen de stad, kortbi-j de stadsmuren.

Vandage

Vandage bunt der nog schutteri-jen, moar zi-j hebt alleneg nen folkloristiesen taak. Dee schutteri-jen holdt joarleks verskillende keren nen optocht en scheet met nen buks. Iedere regio hef ziene eigen gedragsreagels rundumme et scheten.

Der bunt schutteri-jen dee meujte hebt um eur gilde leavend te holden. Veur völle gilden is den anwas van ni-je en jonge leaden n vroagstuk. Een warkzoam ledenbestaand is unmisboar um dizze kultuurhistoriese tradisie in leaven te holden. Met initiatieven als het Kinder-OLS en de Sjottesjool wordt al prebeerd um dit veur mekare te kriegen.

De schutters

De schutteri-je was onmisboar veur et plaatselek gezag, umdat dee officieren wödden beneumd deur et stadsbestuur. Um toe te treaden tot de schutteri-je mössen zie in stoat wean de uutrusting te betalen: den anschaf van n woapen en uniform. Den voandrig was mangs nen ongetrouwden kearl, den kapitein neet altied ofkumsteg uut de wiek. Et uutdenen van dee tied blek mangs nen opstap te wean tot andere, belangrieke posten. Bi-j toerbeurte (ene kere in de moand) leep den schutterswacht under leiding van nen officier. Et streaven was dat op elke 100 inwonners dree tot de schutteri-je zollen beheuren.

Doopsgezinden waren in den 16den, 17den en 18den eeuwe uut-eslotten van nen taak in de schutteri-je en betaalden doarumme döbbele belasting. Kattelieken wödden too-eloaten tot de leagere umgeaving. Leu in deenst van de stad, zoas den veurgänger, den stadsdokter, den skoolmeister, den köster en de bier- en turfdraegers hoofden neet te denen. (De bier- en turfdraegers mösten in-ezat können wodden bi-j et braandspuutgilde um de pompe te bedenen). Ok van jödden in de stad wöd geen gebruuk emaakt. In de stad Grün bestoand de merkwoardege bepoaling dat "zönnen van kappers gene officieren in de schutteri-je konden wodden".

Neergang in de 18de eeuwe

In 1748 eisen de Dolisten van stadholder Willem IV de officieren te loaten beneumen deur de burgeri-je. Willem IV weigerden, toon zie et in sommige wieken neet ens kon wödden oaver de wieze van warving. In de tweede helfte van de 18de eeuwe was de schutteri-je in-eslaopen en oaverweagend prins-ezind. Doar wodden mangs ene keer in et joar oefend. Et blek ok nog meugelek umme zich uut te kopen veur et wachtlopen. Doar kwam völle genöäl op de organisasie. De patriotten hebt in 1783 probierd de schutteri-je ni-j leaven in te bloazen of ne andere meugelekheid op te richten. In völle steadn ontstoanden genotschappen in et woapenoefenen, vri-jkorps of vri-jwillige schutteri-jen, woarvan iederene lid kon wödden. De officieren wödden ekozzen deur stemmen. Dee oefenende veurgängers en koopleu wödden deur prins-ezinden uut-ejouwd. In Grün warkten et vri-jkorps "Voor Onze Duurste Panden" samen met de Gröninger Schutteri-je.

Et stelsel van schutteri-jen warkten neet meer noar tevreadenheid noa 500 joar. Der is in de Franse tied nog joarenlang esteggeld um et vroagstuk op te lossen. Uutendelek wodden under könning Willem I de völle beroopsmoateger politie op-ericht. De schutteri-jen bleaven oefenen en wödden, net as de noa et opheffen van de schutteri-je in-estelden laandweer en laandstorm, as ne bruukboare onderstönning bi-j krieg en opstaanden ezene. Könning Willem III gelassen in 1855 dat de officieren van de schutters n Underscheidingsteekn veur Langduregen Dienst zollen kriegen noa 15 joar dienst. Dit teekn was in vörm geliek an dat van de officieren van et leger moar lint en materioal verskilden. Dee schutteri-jen wödden pas in 1901 op-eheaven.

Uutvoering schutterstaken

De kanönne konden rundumme 1600 neet vaker as twee of dree keer in de 10 minuten wödden of-evuurd. Wödden zie te rappe herladen, dan was den loop nog te heite van et veurige schot en bestoand de meugelekheid dat et woapen oet mekare pleern. Noa elk schot was der ne underbreaking um den inwendegen mens te verstarken. De vechtjassen namen dan nen slomp bier want et water was in dee tied te voel um te drinken.

Veur et in bedrief holden van ne batteri-je (trop) kanönnen was ne hele schoare soldoatn neudig. Den kern van alles wodden evormd deur bemanningsleu van dee kanönnen. Dizze leu mössen in et vri-je veld wödden bescharmd teggen anvallen van ruters en vootsoldoaten. Doarveur waren doar de piekeniers mit eure lansen van 5,5 meter. Wieter waren doar den voandeldraeger, den tamboer en den batteri-jkommandant. Elk kanon stoand op n understel, affuut eneumd. Beleageringsaffuten hadden grote wielen woardeur zie makkelek te verplaatsen waren. Dit soort geschut had twee wielen en ne zo-eneumde groandskuppe an de achterkante um tröglöppe teggen te goan tiedens et vuren. Ne schutteri-je had mangs ok n rolpeerd. Dit affuut hef n veertal kleinere wielen en was anvankelek veural op skeape te vinden. Den terögslag van dit woapen wodden teggen-egoane deur et met n flink touw vast te binden bieveurbeeld an nen boom, of an ringen in den stadswal. Later wodden ok dit soort op vestingwarken ebruukt.

Nog altied bestoat der in Nederlaand en België schutteri-jen dee de olde tradisies in ere holdt.

Zo is bieveurbeeld de schutteri-je van Geertruudenbarg reagelmoatig gangs um belangstellenden te loaten zeen hoo et der rundumme 1600 an too ging bi-j de kanonnen op dee vestingwarken. Zie draegt dan volgens tradisie olderwetsen dracht en de leaden geft uutvoeringen met kanönnen. Ok de schutteri-je van Breevoort ku-j reagelmoatig an et wark zeen bi-j bieveurbeeld et volksfeest.

Schuttersstuk

Ne schutteri-je leet zich as et eaven kon op n skilderi-je vereeuwegen. Zie gingen veur den skilder stoan dee den opdracht kreg de heern zo mooi meugelek uut te beelden. Een veurbeeld van zo'n schuttersstuk is den Nachtwacht. Ieder lid van de schutteri-je betaalden den skilder, ofhänkelek van de plaats dee-t e innam op et skilderi-je. De schutteri-je was oaverigens neet zo bli-j met den aflöp: in plaatse van nen trop fiere en ordeleke kearls slilderden Rembrandt neet wat hi-j zag. Ernst van de Wetering verkloarden in 2006 dat den Nachtwacht ... in zekere zin is mislukt en dat möt hi-j ewetten hebben. Rembrandt wol zowal den chaos van deur mekaar lopende leu skilderen, as et plaatsnemmen op riege zoas op alle veurgoande schuttersskilderi-jen oet dee tied .)