Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden

De Republiek der Zeuven Vereanegde Nederlanden (Latien: Belgica Foederata) was den name van de republiek dee in 1588 is uut-eropen tiedens den Tachtigjoarigen Oorlog op et groandgebeed van wat vandage zon betjen Nederlaand is. Dizze kleine republiek verweerf in de 17de eeuwe (Golden Eeuwe) grote poletieken, moar veural geldeleken macht. Zi-j spölden rume tied ne heufdrolle op et wealdtoneel. Et ende kwam mit den inval van de Franse tröppe in 1794/1795, al was den neergäng al lange tied doarveur an-evangen.

Verbaand

Opmarkelek in de kleine Republiek - dee nooit meer as 2,5 miljoon inwonners bevatten - was et unmundige slagen van den Nederlaandsen handel oaver de hele weald (VOK en WIC), de grote kriegsoaverwiningen teggenoaver woarschienlek veul starkere machten zoas Spanje en Engelaand en de veroavering van Indië (Indonesie), den unmundeg groten vloot (mit 2 doezend skeape groter as dee van Engelaand en Frankriek bi-j mekare), en den nooit oavertroffen bleuj van skilderkunst (Rembrandt en völle aanderen) en wettenschappen (Hugo de Groot enzowieters) samengoand mit grote geesteleke vri-jheid.

Noa de ofsluuting van den Schelde in 1585, vestigden völle steadelingen uut de Zudeleke Nederlaanden zich veurnoamelek in Amsterdam, Middelburg (gemeente), Leiden en Hoarlem. In Amsterdam en Middelburg (gemeente) sprak n daarde van de bevölking in dee tied mit nen Antwarpsen tongval. In Leiden en Hoarlem wodden, in verbaand mit de lakenindustrie, ok völle West-Vloams esprokken. Noast den groten instreum van Zuud-Nederlaanders was der sproake van ne ungeheurde verhuzing, uut u.a. Westfalen, woardeur in et beginne van de 17de eeuwe, één darde van de bewonners uut de Zudeleke Nederlaanden kwam of van buutenlaandse ofkumst was. In wat steadn zoas Leiden was dat op ne bepoalde tied zelfs ruum de helfte van alle inwonners. Den groten bleuj van de Noordeleke Nederlaanden was begonnen.

Tussen 1525 en 1675 steg de stedeleke bevölking van de Noordeleke Nederlaanden van 300.000 tot 815.000. De grootste steadn (boaven 25.000 inwonners) waren in 1675: Amsterdam (ruum 200.000), Leiden (rundumme 65.000), Rotterdam (rundumme 45.000), Hoarlem (rundumme 37.000), Middelburg (gemeente) (ruum 27.000) en Utrecht (ruum 25.000).

Tussen 1514 en 1680 greujden de bevölking van et gewest Hollaand van rundumme 275.000 noar 883.000 leu, woarvan de meesten in de 19 steadn. In de eeuwe doarop nam de bevölking langzaam of tot rundumme 783.000 (rundumme et joar 1750, doarnoa vaste tot et ende van de 18de eeuwe). In de tied tot 1800 was der ok sproake van n starfte-oaverschot van rundumme 800.000 leu en verhuusden doar boavenop 250.000 leu noar et butenlaand. Bereakend is dat rundumme 1,4 miljoon leu in dee tied noar de steadn bunt etrokken, woarvan 1,2 miljoon deur verhuzing.

Toostaand

De zeuven Nederlaanden waren de gewesten dee-t deel uutmaken van de Republiek: Hollaand, Zeelaand, Grunnen, Utrecht, Frieslaand, Gelderlaand en Oaveriessel. Drenthe was ok n gewest mit ne eigen Stoatenvergoadering, moar had gin stemrecht in de Stoaten-Generoal.

Vanof 1648 (Vrea van Münster) heurden ok delen van Vloanderen (Stoats-Vloanderen) en Broabant (Stoats-Broabant) en Oavermaas (Stoats-Limburg) bi-j de Republiek. Et gebeed rundumme Venlo was tot 1590 in hende van de Republiek en vanof 1715 officieel bi-j de Republiek (as Stoats-Opper-Gelre). Maastricht had ok n bi-jzunder statuut. Al dizze gebeden hadden neet den stoatus van n zelfstaandig gewest en wödden deur de Stoaten-Generoal as generoaliteitslaanden bestuurd.

De Republiek was ne vri-j lösse konfederatie (stoatenbond) van 7 previnsies, dee elk ne gans wietgoande autonomie hadden. Binnen dizze previnsies genoaten op eure beurte wier de steadn (en zeker de wat grotere steadn) ne gans wietgoanden moate van zelfbestuur. Het was an de ene kante den stadholder, den as kapitein-generoal (opperbevelhebber) van de striedkrachten optreaden, en an de andere kante de gans oaverheersende plaatse van et gewest Hollaand (dat veur rundumme 60% van de stoatsinkomsten verantweurdelek was), dee enige moate van politeeken soamenhang verzeakerden. Noa Hollaand was Zeelaand mit Middelburg de - tot et daarde kwart van de 17den eeuwe - noa Amsterdam grootste handels- en haavnstad van de Republiek, et belangrieksten handelsgewest.

Ontstoan van de Republeek

Oaverzichtskaarte van de Republiek, van Joannes Janssonius; uit ziene verzameling Belgii Foederati Nova Descriptio, uut-egevven in Amsterdam in 1658

Vanof 1568 kwamen de Nederlaanden in opstaand teggen et bestuur van Filips II, en in et biezunder teggen de invoering van den Tienden Penning (nen belastingmoatregel) en de strafmoatregelen dee den hartog van Alva nam teggen ketters. Et verzet teggen dizzen belastingmoatregel deent wal as n belangriek underdeel te wödden ezeen veur et ontstoan van den opstaand teggen de Spaanse oaverheersing. Et was gebrukelek dat nen könning belasting heef deur nen beade of verzeuk, moar Alva voerden dizzen ni-jen belastingmoatregel in veur de hele Nederlaanden. Veural den Tienden Penning vereurzoakten nen zwoaren trögval veur de starke plaatse van Nederlaand as handelsnatie. Dit alles leaverden wieteren braandstof veur den opstaand. Dizzen opstaand ging later den Tachtigjoarigen Oorlog heten. Anvankelek drogen zowal kattelieke as hervormde edelleu den opstaand, moar dizzen kreg goandeweg meer ne uutstroaling van nen prottestantsen opstaand teggen et papisties (kattelieke) Spanje net as kattelieke Nederlaanders.

Deur onderlinge verdealdheid splitsen de Nederlanden zich in gewesten dee den opstaand steunden en gewesten dee den Spaansen könning (Filips II) steunden. In 1579 tekkenden wat noordeleke gewesten de Unie van Utrecht, woarin zi-j ofsproaken gezamelek in opstaand teggen de Spaanse oaverheersing te kommen. De Unie van Utrecht wierd op 26 juli 1581 (volgens wat bronnen 22 juli 1581) evolgd deur de Akte van Verloatinghe, woarin de verskillende gewesten zich formeel unafhänkelek verkloarden. Ok de meeste Vloamse en Broabantse steedn slotten zich doarbi-j an, moar wödden wat joaren later deur de Spanjoarden heroaverd.

Anvankelek zochten de Nederlaanden butenlandse laandvoogden um et bestuur op zich te nemmen. De inmenging van den Fransen hartog van Anjou en wat joaren later den Engelsen graaf van Leicester kenden neet nen gooden aflöp, veural weagens bevoogdheid zaken, dee veurtkwamen uut et feit dat de Stoaten-Generoal eigenlek alleneg nen boogbeeld van rechtmoategheid wollen hebben, zunder den eigenleken macht uut hende te geaven. De Stoaten-Generoal beslotten doarumme in 1588, dree joar noa den val van Antwarpen, et laand zèlf te goan bestuurn. De Republiek der Zeuven Vereanigde Nederlaanden, ofwal de Republiek, was geboarn. Et ofzweren van den hoogsten vörst Filips II kon dan ook as beginpunte duudelek umskreven wödden.

Bi-j de Vrea van Münster wodden den ni-je Republiek officieel erkend as zelfstandege natie.

Benamingen

Gebruikeleke namen voor de Republiek der Vereanegde Nederlanden:

• de Republiek
• Republiek der Vereanegde Nederlanden
• Republiek der Vereanegde Previnsien
• Republiek der Zeuven Previnsien
• Republiek der Zeuven Vereanegde Nederlanden
• Republiek der Zeuven Vereanegde Previnsien
• de Vereanegde Previnsien
• de Vereanegde Gewesten
• de Zeuven Vereanigde Gewesten

Wieter leazen

• J. I. Israel: The Dutch Republic, Its Rise, Greatness, and Fall 1477-1806, Oxford University Press, New York 1995, ISBN|0198730721(gebonden), ISBN|0198207344 (paperback)
• J. I. Israel: *De Republiek, 1477-1806, ISBN|9051942214

Uutgoande verwiezingen

• www.cultuurwijzer.nl, Republiek der Zeuven Vereanegde Nederlanden