Overleg:Liemers (dialect)

't Liemers plat is olderwets, archaïsch Nedersaksisch en gin "Brabants", zoas te duk beweerd wurt.

Geschiedkundig gezyen is 't Liemers plat beslist gin "Brabants" dialect, zoas dat miens inzyens te duk beweerd wurt, umdat de Liemers een integraal onderdeil was van 't olde Hamaland, een Nedersaksisch gebyed. De Liemers is in taal en volk doardeur altied verbonden gewest met de rest van de Graafschap Zutphen, woarvan 't officieel daornao steeds een onderdeil bleef, ok al was 't Amt Liemers van 1355 tot 1816 'n Kleefse enclave. 't Algemeine misverstand geet d'rop trug dat deur 't Kleefse bestuur nogal wat olderwetse, archaïsche elementen gebleven zint in het Liemers plat, dat wat betrif weurdeschat anders helemoal ansluut bij 't plat van de rest van de Graafschap, asok de Vealowe, 't Salland en Twente. 'n Klassiek veurbeeld van olderwets, archaïsch Nedersaksisch zint de perseunleke veurnaamweurd gi'j en oow: disse veurnaamweurd worren vaak aangezien as "Brabants", moar 't was ok van oorsprong Nedersaksisch. As gevolg van de contacten met 't gebyed an de oaverkant van den Rien, woar "gi'j" ok gebruuk wyer, het zich disse olderwetse, archaïsche vorm in de Liemers oaverend holden kunnen. Typerend veur 't Liemers plat is dat de warkwoordsvervoeging ook meer "Brabants" anduut, dat wil zeggen olderwets, archaïsch Nederdujts is, zoas ok in olderwets, archaïsch Nederlands nog het geval was. Het grote verschil met 't Nederlands en "Brabants" is veural de umlaut-verkorting in de derde persoon enkelvold van 't starke warkwoord, bi'jveurbeeld: breaken, hi'j brik; kommen, hi'j kump; vlyegen, hi'j vlug; worren, hi'j wurt; zyen, hi'j ziet. Bi'j de perseunleke veurnaamweurd zint de meervoldsvormen gillie/ollie en zillie/eulie kenmarkend, umdat disse vormen angeaven dat de warkwoordsvormen veur de enkelvoldvormen gi'j/ow en zi'j/eur in 't eerste geval 't eigenste is en in't tweide geval op mekaar liekent.

Veurbeelden:

weazen/zin: ik zin, gi'j zint, hi'j is, wi'j zin, gillie zint, zillie zint; ik was, gi'j was, hi'j was, wi'j wazzen, gillie waart, zillie wazzen
hemmen: ik he', gi'j het, hi'j het, wi'j hemmen, gillie het, zillie hemment; ik had, gi'j had, hi'j had, wi'j hadden, gillie hadden, zillie hadden
worren: ik wor, gi'j wort, hi'j wurt, wi'j worren, gillie wort, zillie worrent; ik wier, gi'j wyert, hi'j wier, wi'j wyeren, gillie wyert, zillie wyeren
doen: ik doe, gi'j doet, hi'j duut, wi'j doen, gillie doet, zillie doent; ik dee, gi'j deet, hi'j dee, wi'j dejen, gillie deet, zillie dejen
staon: ik stao, gi'j staot, hi'j steet, wi'j staon, gillie staot, zillie staont; ik sting, gi'j sting, hi'j sting, wi'j stingen, gillie stingen, zillie stingen
bieten: ik biet, gi'j biet, hi'j biet, wi'j bieten, gillie biet, zillie bietent; ik bet, gi'j bet, hi'j bet, wi'j betten, gillie betten, zillie betten
griepen: ik griep, gi'j griept, hi'j grup, wi'j griepen, gllie griepent, zillie griepent; ik grop, gi'j grop, hi'j grop, wi'j groppen, gillie groppen, zillie groppen
lopen: ik loop, gi'j loopt, hi'j lup, wi'j lopen, gillie loopt, zillie lopent; ik lyep, gi'j lyep, hi'j lyep, wi'j lyepen, gillie lyepen, zillie lyepen (NB ye = lang ie)
leaven: ik leaf, gi'j leaft, hi'j leaft, wi'j leaven, gillie leaft, zillie leavent; ik leafde, gi'j leafde, hi'j leafde, wi'j leafden, gillie leafden, zillie leafden
maken: ik maak, gi'j maakt, hi'j mik, wi'j maken, gillie maakt, zillie makent; ik myek, gi'j myek, hi'j myek, wi'j myeken, gillie myeken, zillie myeken (NB ye = lang ie)
wassen ik was, gi'j wast, hi'j wis, wi'j wassen, gillie wast zillie wassent; ik wyes, gi'y wyes, hi'j wyes, wi'j wyesen, gillie wyesen, zillie wyesen (NB ye = lang ie)
wyezen ik wyes, gi'j wyest, hi'j wies, wi'j wyezen, gillie wyest, gillie wyezent; ik wees, gij wees, hi'j wees, wi'j wezen, gillie wezen, zillie wezen
durven: ik durf, gi'j durft, hi'j durf, wi'j durven, gillie durft, zillie durvent; ik dorst, gi'j dorst, hi'j dorst, wi'j dorsten, gillie dorst, zillie dorsten
kunnen: ik kan, gi'j kunt, hi'j kan, wi'j kunnen, gillie kunt, zillie kunnent; ik kon, gi'j kont, hi'j kon, wi'j konden, gillie kont, zillie konden
meugen: ik mag, gi'j magt, hi'j mag, wi'j maggen, gillie magt, zillie maggent; ik mocht, gi'j mocht, hi'j mocht, wi'j mochten, gillie mocht, zillie mochten
wetten: ik wet, gi'j wet, hi'j wet, wi'j wetten, gillie wet, zillie wettent; ik wist, gi'j wist, hi'j wist, wi'j wisten, gillie wist, zillie wisten
zyen : ik zye, gi'j zyet, hi'j ziet, wi'j zyen, gillie zyet, zillie zyen ; ik zag, gi'j zag, hi'j zag, wi'j zaggen, gillie zaggen, zillie zaggen (NB ye = lang ie)

Moar as "gi'j" achterop kump dan wurt 't: zi'j, he'j, wo'j, doe'j, stao'j, biet-ye, griep-ye, loop-ye, leav-ye, maak-ye, was-ye, wyez-ye, durv-ye, ku'j, ma'j, wet-ye, zye'j; waz-ye, ha'j, wier-ye, dee'j, sting-ye, bet-ye, grop-ye, lyep-ye leafden-ye, myek-ye, wyes-ye, weez-ye, dorst-ye, ko'j, mocht-ye, wist-ye, zag-ye. 't Verlejen deilwoord is altied met ge- d'rveur. Gi'j kunt dit alles vergelieken met wat d'r steet bi'j 't lemma Nedersaksische warkwoordsvörms.

't Is 'n zwaor misverstand dat de warkweurd (altied) 'n einheidsmeervoldsvorm in de onvoltooid tegenweurdige tied met -t op 't end hemment in 't Nedersaksisch: de vorm hemmen wurt bi'jveurbeeld ok in 't Nedersaksisch gebruuk of eigenlek van Vlaanderen tot aan Grunningen en zelfs in Oost-Fryesland: Google maor us! Eigenlek is 't Salische Frankisch afkumstig uut 't gebyed langs den Iesel op en dus net zo goed Nederdujts of zelfs Nedersaksisch, al is 't wat simpeler geworren. In 't Liemers en Nedersaksisch plat gild de umlaut veur nogal wat meervolden asok het verkleinwoord: huus, huys, huysken, woarbi'j uy een lange uu weergif. 'n Duylek ding wat ook veurkump in zowel 't Liemers as 't ander Nedersaksisch zint de samentrekking van warkwoord met gi'j/i'j/iej/ie achterop: dat ku'j zelfs nog in Drenthe zyen medunk! Amand Keultjes (overleg) 03:03, 21 nov 2016 (CET)[reageren]