München
München is ne metropoolstad in Düütskland un höyvdstad van bundsland Beiern. Med souwat 1,5 miljoon inwoaners is et de up twey nå grötste stad van et land, nå Berlyn un Hamborg. Med de vöärstäden der by medereakend kümt et totale inwoanertal up sou'n 6 miljoon, wårmed et de up twey nå grötste metropoolstreake van de EU is.
De stad wördt et eyrste nöömd in 1158. Et katolike München vöcht slim teagen de Reformaty un was en vöärnaam kantelpunt in den Dartigjöärigen Oorlog. Undanks at de protestantske sweyden de streake innöämen, bleav München oaverende. In 1806 untstünd et Köäningryk Beieren, wårmed München as höyvdstad ne vöärname trekpleister wör vöär kunsten un weatenskappen. By den Düütsken Upstand van 1918 must Huus Wittelsbach ofstand doon van de troune. Dårup wör de Beierske Sovjetrepublik uuteröpen, mär dat hölde neet lange stand. In de jåren '20 van de 20. eywe kreag de Nazipartye voordan meyr voot an de grund, un München wör uuteröpen as de Höyvdstad van de Beweaging. In den Tweyden Wearldoorlog kreag de stad slim wat bummen üm den kop, mär et meyste van de olde stad is weader upebouwd. Ouk ståt der noch souwat 30.000 gebouwen van vöär den oorlog oaverende. Nå de nåoorlogse besetting van de amerikanen in 1949 kümmen der heyl wat lüde up den stad an. Der was wark sat un et wör et Wirtschaftswunder enöömd (ekonomisk wunder). In 1972 was München gastgeaverstad vöär de Olympiske Soamerspöälen.
Rechtevoord steyt München wearldwyd bekend as vöärname steade vöär weatenskap, technology, geldsaken, uutvindingen, handel un turisme. De stad steyt wearldwyd in de top van houge leavensstandaarden. In 2018 küm et as 'meyst leavbåre stad van de wearld' uut et Leavenskwaliteitsundersöök van Monocle. Wat hüsepryse angeyt is München eyne van Düütsklands düürste städen.
In 2021 was 28,8% van de inwoaners van butenlandske kumaf. Noch es 17,7% hadden düütsk ståtsbörgerskap med migratyachtergrund. Wat geld angeyt müt München et hebben van houghwaerdige technik, automakerye, de deenstensektor un IT, biotechnology, ingeniöörskap un elektronika. Et hevt eyne van de starkste ekonomyen van alle düütske städen un et getal van lüde wat by de döäre löpt is et laegste van alle düütske städen med meyr as 1 miljoon inwoaners. Vöäle internationale bedryve hebbet der en kantoor, sou as BMW, Siemens, Allianz SE un Munich RE. Der ståt ouk twey undersööksuniversiteiten un nen heylen koppel weatenskappelike instellingen.
Der is nen houp to seen un beleaven up et gebeed van bouwkunst, kulturele uutstallingen un sport un spel. Et jårlikse Oktoberfest, et grötste volksfeest van de wearld, trekt flink wat internationaal turisme an.