Motte (kasteel)
Ne motte of mottekasteel is ne middeleeuwse burchtsoort dee mangsmoal in holt wierd op-etrokken. Et heufdkenmark was ne kunstmoateg an-elegde eerden bulte mit doarop n toornvörmeg gebouw. Vandage den dag is mangs alleneg de bulte oaver dee mangsmoal motte, vliedbarg of hegewier eneumd wöd.
Opbouw van de motte
[bewark | bronkode bewarken]De meest veurkommende verschieningsvörme van de motte besteet uut twee delen. Ten eerste de kunstmoatige bulte, ok wal opperhöf eneumd, waorop nen donjon, n kasteel, nen burcht of n ander verdeadegingswark wöd an-elegd. Den donjon is dan mangs umslotten deur ne mure van pöälkes dee tiedens latere untwekkelingen mangs vervangen wierd deur ne steen mure. De bulte zelf is mangsmoal umgeaven deur ne grachte. Wieter besteet de motte uut ene of meer veurburchten ok wal neaderhöf geneumd: een laeger eleagen gebeed dat zelf ok umgracht is en umgeaven deur nen riege pöäle.
Et neaderhöf, mit ziene nutsgebouwen en mit (mangs) ne kapelle of et wonhuus van den heer (in et geval dat den donjon allene as noodverblief wierd ebruukt) verteggenweurdigt dan et dagelekse leaven. Dizzen verschieningsvörm is moar n skoolveurbeeld en der bestaot veule afwiekende vörme. Mangs was doar gene grachte anweazig en bi-j sommige motten was der ga gin kasteel anwezzig. Nen zeldzoamn vörm is de abschnittsmotte, woarbi-j de bulte geschoapn is deur gedealteleke ofgroaving van nen barg. Nog nen zeldzoamern verskieningsvörm is de dubbelmotte, woarbi-j op et laand twee opperhoven eleagen bunt. Een veurbeeld hiervan is Eriksvold op Lolland in Denemarken.
Benaming en verspreiding
[bewark | bronkode bewarken]
In Vloanderen is veural de uutsproake 'mote' gangboar, howal ok de uutsproaken mot, en motteken veurkomt. In Nederlaand komt noast dizze uutsproaken meerdere aandere veur, te wetten werf, bergh, barch, borg, huus, casteel, dee alleneg op ne mottenverstarking betrekking kunt hebben. In Frieslaand heet den mottestee 'hege wieren', woar in Zeelaand völle (vlied)bargen as motte ezene könt wödden. Et eslaagde van dizzen verstarkingsvörm völt te verkloaren deur de vri-j makkelek te verkriegen bouwmaterialen (holt en eerde bunt ja makkelek verkriegboar, terwijl steen in dizze tied duur is) en de betrekkeleke snelheid woarmet ne motte ebouwd kon wödden: de bouwtied kon enkele daagn tot enkele weake wean.
De afmeatingen van ne motte loopt uut-en gemiddeld tussen 20 meter en 100 meter; de heugte kon tussen 3 en 20 meter bedragen. De eerde veur de bulte wierd mangsmoal verkreggen deur et uutgroaven van ne grachte rundumme et bouwwark.
Dizzen verstarkingsvörm wöd tradisioneel n ontstoan too-eskrevven argens an et ende van de 10de eeuwe, in de gebeeden tussen den Rien en den Loire. De oldste ofbeelding van n mottekasteel vind wi-j trög op et Tapiet van Bayeux. In de löppe van de 11de en 12de eeuwe kent dizzen verstarkingsvörm n heugtepunt en ne grote verspreiding: teggen de 13de vind wi-j zie trög van Denemarken tot Italië en van de Atlantiese kuste tot Polen. Hiernoa nömp de motte in belang of (mede deur den opkomst van ni-je verstarkingsvörme) en wöd zi-j in et laandskap goandeweg vervangen deur steen bouwwarken. Toch komt ok later nog mottekastelen veur, moar et geet hier dan veural um bouwwarken mit ne symboliese funktie (as statussymbool) en neet langer mit ne oaverheersende kriegstaak.
Der könt verskillende soorten motten onderscheiden wödden afhankelek van eur dool: anvalsmotten, verdeadegingsmotten en motten mit ne behuzing. Mangs is ne motte neet louter in éne gröppe under te brengen, moar ne samenvoging van meerdere van dizze doole tegelieke. Wat de verdeadeging angeet onderscheide wi-j publeeke doolen (et verdeadigen van n groandgebeed, dwz. verdeadegingsmotten), neet veur leu toogankelek (verdeadigen van et hoes van den heer, soamengoand mit et wonstee uutgängspunte), aktieve verdeadegende doolen (et veroaveren en underwarpen van n gebeed) en passieve verdeadigende doolen (et bescharmen van n gebeed), dwz. et openbaore dool). Noast dit verdeadegende deel had et mottenkasteel mangsmoal n verbliefsdool, as de wonplaatse van nen adelleken kearl. Wieter had et mottenkasteel ok nen neet te onderschatten socialen taak as statussymbool, d.w.z. as symbool van den heerleken macht. Et bouwen van n kasteel was immers neet iederene egönd.
Den shell keep
[bewark | bronkode bewarken]Ne biezundere soorte van mottenverstarking is den 'shell keep'. Mit dizzen, uut et Engels oavergenommen term wöd in de kastellologie verwezzen noar mottenverstarkingen woarbi-j de holten pöäle dee de bulte umrengt, vervongen bunt deur ne stenen mure dee de randn van de bulte volgt. Den toorn nömp hierbi-j ginne centroale plaatse in, moar is teggen de mure anebouwd. At ze der bunt wodt ok de gebruuksgebouwen verwarkt in dizze stenen umrengingsmure, woardeur ne cirkelvörmige binnenplaatse untsteet. Veurbeelden van dit soort vind wi-j zowal in de Nederlaanden (Leiden, Kessel), Groot-Brittannië (Restormel, Arundel) as in Frankriek (Gisors).
Mottes woarvan et kasteel vort egoane is
[bewark | bronkode bewarken]- Drenthe
- Oaveriessel
Motten komt in Twente veur in waterrieke en brookgebeeden.
- Gelderlaand
Motten komt in den Achterhook völle veur. De grootste motte van Nederlaand ligt in Montferlaand in de geliekeneumde gemeente, woar ne bulte kunstmoatig is verheugd.
- Limburg
- Dieteren, de Koppelbarg
- Echt, de Bollenbarg
- Gulpen, Grachte Burggraaf
- Guttecoven, den Stool van Swentibold
- Heerlen, bi-j de noaberschop Ten Esschen.
- Maastricht, op de westflanke van den Sint Pietersbarg, vaak de Tombe eneumd.
- Posterholt, de Bolbarg
- Schinnen, bi-j kasteel Terborg
- Wienandsrade bij kasteel Wienandsrade
- Noord-Broabant
- In Gemert lag n mottekasteel van de heern van Gemert.
- Zuud-Hollaand
Et eerste kasteel van Gouda van de heern van der Goude lag op ne motte.
- Zeelaand
Ok in Zeelaand komt motten veur, doar wodt zie vliedbargen eneumd. Et bekendste veurbeeld is den Barg van Troje in Borssele.
- Frieslaand
In Frieslaand wodt de motten stinswieren of Hege wieren eneumd.
België
[bewark | bronkode bewarken]- Limburg
- Nen mooi bewoarden motte vin i-j in Borgloon
- Broabant
- Kasteel La Motte in Sint-Ulriks-Kapelle.
- Zaltleeuwe, den Castelbarg, noabi-j et natuurreservoat Het Vinne.
- In België is ne motte, noabi-j den stee Sinte-Gitter.
- Ne belangrieke post-Karolingiese mottebulte is in Grimbargen in et gehucht Borgt. De zogeneumde Senecabarg bezit n ellipties groandplan mit assen van 113 en 105 meter en hef ne oppervlakte van 44 bi-j 56 meter. Doar wödden archeologiese spoorn vonden van n rechthookeg vakwarkgebouw van 9,3 bi-j 13,5 meter. Et heugteverskil mit den groand bedreg 16 meter. Den betrokken motte wierd kriegs unklaor emaakt tiedens de Grimbargse Oorlogen (1141-1159).
- West-Vloanderen
- De "Hoge Motte" in Merkem (Holthulst) tussen de Noord- en Zuudwallaandstroate. Dizze motte wödden tiedens den Eersten Wealdkrieg deur de Duutsers as uutkiekpunt ebruukt.
- Den "Hoogn Andjoen" in Warken (Kortemarkte).
- Oost-Vloanderen
- Et Groavenstene in Gent was eursprönkelek n mottekasteel.
- In Ertvelde (Oost-Vloanderen) is ene van de best bewoarde motten van Vloanderen. Ok hier bunt van et mottekasteel echter gene oaverbliefselen zichtboar.
- Antwarpen
- Baarle-hartog Hier lag eurspronkelek den Voksenbarg (Boarle-Hartog)
Zee ok
[bewark | bronkode bewarken]Uutgoande verwiezing
[bewark | bronkode bewarken]| Bronnen / wellen: |
|