Maurits ziene Tien Joaren
Maurits ziene Tien Joaren is de tied van 1588 tot 1598 in den Tachtigjoarigen Oorlog. In dizze tied van Tien Joaren wist prins Maurits van Oranje, den zönne van Willem van Oranje, samen mit Willem Lodewiek et getiede van den krieg te keren. Den name Tien Joaren is bedacht deur den historikus Robert Fruin.
Veurgeskiedenis
[bewark | bronkode bewarken]
Vanof den Slag bi-j Gembloers in 1578 had de Staatse parti'je den enen noa den anderen naederloag teggen Spanje ekend en was steeds meer gebeed kwiet eraakt. In 1579 höakten de gewesten Artesië, Henegouwen en Riesels-Vloanderen of van de Unie van Atrecht, zodat de oaveregen gewesten samen wieter mösten.
Den Spaansen generoal Alexander Farnese (den Hartog van Parma), begun doarna nen anval teggen de nog oaver-eblaeven gewesten (Parma's Negen Joaren). Noa den Val van Antwarpen in 1585 waren de Zudeleke Nederlanden weerumme in Spaanse hände, en rukten Parma op noar et noorden.
Noa vergaefse pogingen um nen vörst te vinden, beslotten de Noordeleke Nederlanden in 1587 ne republiek te wödden. Moar et leek der stark op dat den opstaand ten onder zol goan, want et Spaanse laeger had al zowat alle Nederlaanden heroaverd.
Moar in et joar 1588 wodden de Spaanse Armada onmundeg verslagen in den Slag bi-j Grevelingen. Hierdeur was et Spaanse laeger stark verzwakt, wat veur de Republiek der Veraenegde Nederlanden kansen boad.
Tien Joaren
[bewark | bronkode bewarken]Den stadholder van Holland, Zeeland en Utrecht, Maurits van Oranje, nam den anvang um nen teggenanval te beginnen teggen Parma. Hi-j verzamelden n laeger en heroaverden samen met Willem Lodewiek völle staedn dee Farnese de joaren doarveur allemoal onderworpen had. Hieronder waren: Breda en Steenbargen (1590); Hulst, Nimwaege, Deventer, Delfziel en Zutfent (1591); Steenwiek en Coevern (1592); Geertruudenbarg (1593).
Noa de veroavering van Zutfent, Deventer en Coevern, begonn Maurits en Willem Lodewiek euren veldtocht um Twente te veroaveren, moar dat zorgen veur zwoaren Spaansen weerstand en endigden in den Twentsen oorlog (1592-1597), dee de staatsen noa veule joaren slimme stried konden winnen.
In 1594 heroaverden Maurits Grunnen (zee Reductie van Grunnen). Hiermet ontstond Grunnen as provinsie en wodden et zeuvende lid van de Republiek der Veraenegde Nederlanden, dee vanof toon de Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden heetten.
In 1596 slotten de Republeek, Frankriek en Engelaand de Greenwichkoalitie, en trokken vanof dee tied samen ten striede teggen Spanje.
Maurits zien beste joar was meskien wal 1597 toon e *Rienbark, Meurs, Grol, Breevoort, Eanske, Oatmörsken, Oldnzel en Lingen heroaverden. Hiermet 'slot hi-j den tuun van de Republeek', woardeur alle gebeeden boaven den Rien noo groandgebeed van de Republeek waren ewödden.
Het joar doarop endigen Maurits zienen opmars. Et Spaanse laeger hef zich inmiddels hervörmd en is in de verdaediging egoan. Den Spaansen könning Filips II teggen wee den krieg was begunnen kwam ok in 1598 oet de tied. De Nederlanden (tenminste dee gebeden woar Spanje den macht in hende had) kwamen tiedelek onder Oostenrieks bestuur.
Noa de Tien Joaren
[bewark | bronkode bewarken]De volgende joaren streden de staatsen en Spanjoarden nog veule maolen, moar gin van beiden parti-jen wist den oaverhand te kriegen. Den Slag bi-j Ni-jpoort wodden deur Maurits ewonnen, moar laeverden gin landwinst op. In 1604 veel Oostende in Spaanse hende, zodat de leste opstandege stad in et zuden verloarn ging.
Beide parti-jen raakten uut-eput, en doar wödden underhändelingen an-evangen um den stried te staken. In 1609 kwamen zee et Twaalfjoareg bestand oaverèn.