Maas

Den Maas (Frans: Meuse) is ne revier in West-Europa. Heure lengte is rundumme 925 kilometer. Zi-j wöd evood deur raegenwater, woardeur den waterofvoer vri-j stark kan veraanderen. De reviere streumt deur dree landen: Frankriek, België en Nederland. In Nederland is den Maas de zudelekste van de grote revieren

Löppe van den Maas

"Moder Maas" (of Meuse in et Fraans) untsprunk in Frankriek bi-j Pouilly-en-Bassigny op et Plataeu van Langres (ne belangrieke waterscheiding: de bronne van den Seine en den Marne ligt hier ok). De revier deurkruust de Fraanse Ardennen en Lotheringen noar et noorden hen en geet veurbi-j de staedn Verdun en Sedan, vanof woar zi-j bevoarboar is. In Givet, zudelek van Dinant geet zi-j veurbi-j de grenze mit België.

Den Maas bög bi-j Namen (samenvleujing mit den Samber) of noar et oosten en bereikt deur Andenne en Hoei (Huy) den grootsten staedeleken trop an heure löppe: Luuk en umgaeving. Veurbi-j dit industriegebeed bögt den Maas of noar et noorden um veurbi-j Wezet de Nederlandsen grenze te bereiken. Bi-j Eijsden is den Maas aeven grensrevier, moar bi-j Maastricht hef den Maas Nederlands groandgebeed an beide kaanten. Maastricht ligt op beide oovers, moar de olde stadskern is op den linker.

Tussen Borgharen / Lanaken en Thorn / Kessenich vörmt den Maas (doar dan ok Grensmoas eneumd) de grenze tussen Nederlaand en België, ok dee tussen Nederlaands Limburg en Belgies Limburg. Et bochtege Limburgsen pad deur et stadjen Maaseik, woar zie streumofweerts wier bevoarboar is, wödt veur de skaepvoart of-esneden deur et Julianakanaal an de oostkante. Veurbi-j Kessenich ligt den Maas helemoal op Nederlands groandgebeed: doar volgt nen weg woarlengs as gevolg van de grindofgroaving n groot antal meren bunt, de Maasplassen. Grootste stad is hier Roermond, op den rechter- (Oost) oover. Tussen Heel en Buggenum wöd den voarweg van den Maas wier in-ekort deur et Lateroalkanaal, dat elaegen is an de Westkante.

Den Maasweg volgt doarnoa min of meer de grenze mit Duutslaand, dee de revier tot op enkele kilometers noadert. Hier ligt Venlo, noa 's-Hertogenbosch en Maastricht de grootste Nederlandse stad an den Maas. De meest oosteleke maasdraej ligt bi-j et plaetsken Arcen. Iets noordeleker, vanof Vierlingsbekke, geet den Maas de grenze met Noord-Braobant vörmen, en vanof Mook ligt neet Limburg, moar Gelderlaand op den rechteroover. De revier mek hier ne gans ruume bochte noar links richting et westen. Deur et hier elaegen Maas-Waalkanaal kan den Waal bi-j Nimwaege bereikt wodden. Op 's-Hertogenbosch noa ligt doar gin grote staedn, wal n tröpken olde vestingstaedn: Grave, Ravestein, Megen en Heusden.

Ter heugte van et gehucht Sint Andries stoand vrogger den Maas mit den Waal in verbinding. Rechtevoort wodt beide revieren van mekare scheiden deur den Heerenweerdensen Ofsluutdiek.

Bi-j Heusden splitst den Maas zich in twee: den Ofgedamden Maas (nog altied de Braobants-Gelderse proveensiegrenze) was in vrögger tieden de verbinding mit de Merwede en doarmet mit den Ni-jen Maas en den Ni-jen Waterweg den Olde Maas. Teggenwoordig streumt et Maaswater vanof Heusden in westeleke richting deur den Bargschen Maas en den Amer noar et Hollaandsch Deep, nen veurmoalegen zeaerm.

Oaverstreumingen

Den Maas is ne raegenrevier woarvan et peil stark ofhänkeliek is van raegen. Et water, dat dizze riveer bi-j Borgharen anvoert, is veurnoamelek ofkumstig van neerslag in de Belgiese Ardennen en Noord-Frankriek. De loage op den undergroand van et Maasgebeed is neet dik genog om völle water bargen te können. In den winter höld doarnoast de begreujing weineg water teggen. Et vocht verdampt hoast neet, woardeur alle water wegstreumt. De natuurleke oneffenheid van et Maasbekken is groot, zodat et water mit grote snelheid wöd of-evoerd. Ne kombinasie van dizze umstandegheden kan tot nen watervlood leiden en oaverstreumingen vereurzoaken.

In Nederlaand kwamen bieveurbeeld hoge waterstaanden veur rundumme de joarwesseling van 1993/1994 en in januari 1995. In beide veurvallen wodden den hoogwatergolf veurof-egoane deur ne lange tied van ruum nen moand stöäreg deurgoanden en mangs unmundeg harden raegen. Doardeur raken et brongebeed van den Maas verzoadegd mit water. Under dee umstandegheden raegeert den Maas rapper en hefteger op ni-jen groten neerslag. Den zwoaren raegen dee et streumgebeed van den Maas ende januari 1995 kreg, was den "droppel dee den emmer deed oaverlopen".

De natte tied, dee ende januari 1995 tot oaverstreumingen leidden, begun ne moand eerder en gaf 350 mm, ruum twee keer zovölle as normaal. Op enkele dagen kreg et streumgebeed van den Maas gemiddeld meer as 30 mm in éen etmoal en plaatselek 70 mm. In 1995 raegenden et veural vanof 21 januari hard: in Wallonië veel 300 mm in 10 dagen, dree keer de normale hoevölheid. In et beginne van den raegenval was den boadem in Heug België nog bevroarn, woardeur et water nog sneller wodden of-evoerd. Boavendeen kwamen deur den deuj völle smeltwater vri-j van de bulten snee dee begin januari 1995 waren evollen. Nen wal gans nare samenlöppe van umstaandegheden.

Deur dee oaverstreumingen verlegden de Maasbedding zich mangs. Zo beheurt et gehucht Boyen no bi-j Stokkem en Uikhoven, dat vrögger deel was van de Nederlaandse gemeente Geulle, noe tot Maasmechelen. Hetzelfden gebeurden mit Kotem en Boorsem.