Kristalnacht

Et ebröäkene binnenwark van de synagoge an de Fasanenstrasse in Berlyn, nå den Kristallnacht

Den Kristalnacht, vake up syn düütsk eskreaven as Kristallnacht of Reichskristallnacht, was nen landeliken pogrom up jöädske inwoaners van Düütskland. Dårby wörden jöäden upejagd un anevöllen, un minstens 91 kümmen ümme. In heyl Düütskland, Oustenryk un et Sudetenland wörden 271 synagogen un 7000 jöädske winkels kapotehöwwen. Meyr as 30.000 jöädske kearls wörden upepakked un afevoord når koncentratykampen. Den kristallnacht wör organiseerd döär de paramilitäre Schutzabteilung (SA) un de Schutzstaffel (SS) van Nazidüütskland, ehülpen döär afdeylingen van de Hitlerjugend.

Den anval was et swöärdepunt van meyrere dage unröste, van 7. töt 13. november 1938. De name Kristallnacht is uut et düütsk oaverenöämen un verwist når de gebröäkene ruten van jöädske hüse, winkels un synagogen. In Düütskland selv wördt et meysttyds anedüded med de name Novemberpogrome, ümdat et meyrere dage anhölde.

Direkte anleiding vöär den anval was nen moord up nen düütsken diplomaat Ernst vom Rath in Frankryk. Den wör up den 7. november doudesköäten döär Herschel Grynszpan, nen jöädsk-poolsken jungen van 17 jår old, den as vergelding wolde vöär et leyd wat 12.000 uutesatte poolske jöäden anedån was. Den moord was koren up de möäle van de nazi's, dee as dårmed 'de verdörvenheid van de jöäden' bevästigd saggen.