Eswatini
| Umbuso weSwatini | ||
 |
 | |
 Kaarte van Eswatini
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Swasi, engelsk | |
| Heufdstad | Mbabane (uutvorend)
Lobamba (wetgeavend) | |
| Regeringsvörm | monarchy | |
| Geleuf | 89,3% kristelik 88,8% protestant 0,5% anders kristelik 7,4% ateistisk 2,2% neet-upegeaven 0,5% natuurgodsdeenste 1,2% anders | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
17.364 km² 0,9% | |
| Inwonners - Dichtheid |
1.160.164 66,8 inw./km² | |
| Koordinaten | 26° 30′ S, 31° 30′ O
| |
| Oaverig | ||
| Volksleed | "Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati" (O God, seygengeaver van de swasi) | |
| Munteenheid | Lilangeni (SZL)
| |
| Tiedzone | UTC+2 (SAST) | |
| Web | Kode | Tel. | .sz | SZ | +268 | |
Eswatini, officiääl et Köäningryk Eswatini (en töt 2018 bekend as Swasiland) is en ineslöäten land in südelik Afrika. Et grenst up et noordousten an Mosambyk en is vöär de rest ümslöäten döär Süüdafrika. Med 200 kilometer van noord når süüd en 130 kilometer van oust når west is Eswatini eyne van de kleinste landen van Afrika. Toch hevt et en afwesselend klimaat en landskap, varierend van kuul en bargryk hougveld töt heyte en dröyge laegveld.
De meyste van de 1.160.164 inwoaners sint swasi's. Ouk de wydverbreidste språke is swasi (wat se selv siswati nömet). Et köäningryk wör midden 18. eywe sticht under leiding van Ngwane III. Et land en de swasi sint enöömd når Mswati II, nen köäning in den 19. eywe under wee as et land et grundbesit uutbreidden en vereynigden. De hüdige grensen wörden vastelegd in 1881, do as de race üm Afrika begünde. Nå de Tweyde Boeroorlog wör et land as Swasiland vanaf 1903 en beskarmståt van et Britske Ryk, töt at et unafhangelik wör up den 6. september 1968. April 2018 wör de name officiääl veranderd van Köäningryk Swasiland når Köäningryk Eswatini, når de name dee de swasi der selv vöär bruket.
De regeyring is de lätste reine monarchy van Afrika. Et wördt al seyd 1986 regeyrd döär Köäning Mswati III. Et land hevt alle vyv jåren verkesingen üm et Huus van Vergåring en de Senaat te bepålen. De hüdige grundwet stamt uut 2005. Umhlanga, nen reeddans in augustus/september, en incwala, nen köäningsdans in december/january, sind de vöärnaamste geböärdenissen van et land.
Eswatini is en untwikkelingsland en steyt te book as ne laegere töt middelbåre inkummensekonomy. As deyl van et Süüdafrikaanske Duaneverbund (SACU) en de Deylmarkt vöär Oustelik en Südelik Afrika (COMESA) drivt et vöäral handel med Süüdafrika. Üm ekonomisk eavenwicht te beholden is de lilangeni, de eswatiniske münte, verbünden med den süüdafrikaansken Rand. eswatini's vöärnaamste handelsgenouten oaver ver sint de Europääske Uny en de Vereynigde Ståten. De meyste lüde warket in de landbouw of in fabryken. Eswatini is lid van de Südelik afrikaanske untwikkelingsgemeynskap (SADC), de Afrikaanske Uny, et Gemeynebest en de Vereynigde Natys.
De swasi's hebbet te kampen med groute gesundheidsvrågstükken: HIV/AIDS en (in mindere måte) tuberkulose kummet vöäle vöär. Når skatting 26% van de vulwaskenen hebbet HIV. In 2018 had Eswatini de up 11 nå laegste leavensverwachting van de wearld med 58 jår. In döärsneyde hevt Eswatini ne junge bevolking, med ne mediaanleavtyd up 22 jår. Sou'n 35% van bevolking is 14 jår of junger.
Geskedenisse
[bewark | bronkode bewarken]In Eswatini sint spoars vünden van menskelik handelen dee terüggevoret töt de vroge steyntyd, sou'n 200.000 jår weaderümme. Vöärhistoriske rotskunst van sou'n 27.000 jår weaderümme is verspreid oaver et land te vinden.
De oldst bekende bewoaners warren khoisan jager-gadderaars. Dee wörden groutendeyls verdrüngen döär de Nguni by de groute Bantutrek. Disse volker kümmen van de groute mearenstreake in oustelik en middenafrika. Vanaf de veerde eywe vindet geleyrden spoars van ysergebruuk. Al vöär de elvde eywe kümmen lüde med sotho- en nguni-språken in de streake te woanen.
Swasikolonisten
[bewark | bronkode bewarken]De swasi, dee as noch ngwane (of bakaNgwane) heatden vöärdat se Eswatini intröäken, woanden an de rivyr de Pongola. Dårvöär woanden se in de streake rund de Tembe by et hüdigendaagse Maputo in Mosambyk. Döärdat se voordan med et ndwandwe-volk oaverhoup leaden tröäken se wyder når et noorden. Ngwane III stichtden syne höyvdstad by Shiselweni an den voot van de Mhlosheni-höävels.
Under köäning Sobhuza I stichtden de ngwane öären höyvdstad by Zombodze, middenin et hüdgie Eswatine. Dårby lyvden se de olde stammen in dee al bekend stünden as de swazi en emakhandzambili (dee van wyderup).
Eswatini dankt den name van de latere köäning Mswati II. KaNgwane, ne alternative name vöär Eswatini, kümt van Ngwane III. Mswati II was nen strydersköäning den as et grundgebeed van et lang tweymål sou grout makeden. De emakhandzambili-stammen wörden oorsprungelik med vöäle vryheiden inelyvd, mär Mswati drüng dat vanaf 1850 terügge. Dårmed wör öären invlood minder. Et land wör voordan uutebreid med nye innames of döärdat meyr volker sik anslöäten. Disse latere tovogingen wörden emafikamuva nöömd.
Neaderlandske en britske oaverheyrsking in den 19. en 20. eywe damden et selvbestüür van de swasi voordan wyder in. In 1881 underteykenden de britten en dokument wårmed de swasi unafhangelik warren undanks de race üm afrika. Ouk by de Konventy van Londen in 1884 wör et noch es bevästigd.
Döär skimmige toseggingen oaver landheyrskap en bykumstige mineralen kreag et land vanaf 1890 ne dreehooksregeyring tüsken de britten, neaderlanders en de swasi. In 1894 wör Swasiland nen beskarmståt under de süüdafrikaanske republik. Dat bleav sou töt under Ngwane V de Tweyde Boeroorlog uutbröäk in 1899.
December 1899 küm köäning Ngwane V uut de tyd, do as de Tweyde Boeroorlog an de hang was. Synen upvolger Sobhuza II was veer månd old. Swasiland had mär sydelings med den oorlog te maken, med wat lechten stryd tüsken de Britten en de Boers töt an 1902.