Aleksander den Grouten
Alexander III van Makedon (greeksk: Αλέξανδρος Γʹ ὁ Μακεδών, Aléxandros III ho Makedȏn; den 20. of 21. juli 356 vK – 10. of 1. juni 323 vK), beater bekend as Aleksander den Grouten (greeksk: Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας, Aléxandros ho Mégas), was nen köäning van et olde greekske köäningryk Makedon(a) en lid van de argeaden-bloodlyne. Hee wör geboren in Pella in 356 vöär Kristus en volgden synen vader Filip II up do as he 20 was. Et meyste van syne heyrsketyd besteaden hee an eyne van de gröätste veldtochten in de menskelike geskydenisse. Teagen synen dartigsten had hee eyne van de grötste ryken in de geskydenisse, wat sik uutstrekkeden van Grekenland töt noordwestelik India. Up et strydveld wün he allens. Wearldwyd wördt hee seen as eyne van de meyst suksesvulle leygerleiders in de geskydenisse.
Töt synen 16. kreag Aleksander les van Aristoteles. Do wör syn vader Filip II ümmebracht in 336 vK, wårdöär Aleksander em upvolgeden. Hee arvden en stark köäningryk med en ervaren leager. Ouk kreag he generaalskap oaver Grekenland, wat he gebröäk üm syn vaders plan uut te voren: med en vereynigd Grekenland Persie veröyveren. In 334 vK tröäk hee et Persiske Ryk van de Achaemeniden binnen en begün nen reygel veldtochten dee by mekander teen jår duurden. Nå de winst van Anatolie bröäk Aleksander de macht van Persie med ne reygel döärslaggeavende slagen, med name de Slag van Issus en de Slag van Gaugamela. Hee stoaten den persisken köäning Darius III van de trone en nöäm et Achaemenidiske Ryk vulleydig in. Syn ryk strekkeden sik dårnå uut van de Adriatiske Sey töt den ryver de Beas.
Syne ambity was üm et "eande van de wearld en de Groute Butenste Sey" te bereiken. In 326 vK tröäk hee India binnen. By den Slag üm de Hydaspes verslöäg hee de Pauravas, nen belangryken winst. Ümdat syne truppen heimwee hadden en nu eandelik wal es når huus wolden, draiden hee ümme. In 323 vK köm hee uut de tyd in Babylon, de stad dee hee as höydstad bedacht had. An syne volgende plannen, sou as den anval up et Arabiske Skyreiland, köm hee nit to. Nå synen doud bröäken en paar börgeroorlogen uut, wårdöär syn ryk uut mekander völ in verskillende ståten. Disse wörden regeyrd döär en antal oaverleavende generaals en nåkommelingen.
As nålåtenskap gavven Aleksander den ansat vöär en antal kulturele krüüsbestuvingen, sou as Greeksk Buddhisme. Hee stichten sou'n twentig städen med syne name, wårvan vöäral Aleksandrie in Egypte bekend is. Under Aleksander tröäken greekske kolonisten med öäre kultuur når et ousten, wat ne nye hellenistiske samenleaving skööp. Deylen dårvan warren noch altyd markbår in de traditys van et Bysantynske Ryk in et midden van den 15. eyw nå Kristus. Ouk warren der töt de Greekske Volkermoord döär de Türken in 1920 noch spreakers van et greeksk in midden en oustelik Anatolie.
Aleksander kreag nen klassiken legendarisken heldenståtus, te vergelyken med Achilles, en kümt vake in volksverhalen vöär. Up et strydveld wün he allens. Hee geldet as ne måtstaf wårlangs andere militäre leiders sikselv meatet. Up militäre skolen oaver de heyle wearld wordet syne taktiken noch altyd underweysen. Hee wördt eseen as eyne van de invloodrykste lüde in de geskydenisse.