Tiel Oelenspegel

Middeleeuwse teekning van Tiel Oelenspegel met dudelik Nederduuts oonderskrift

Tiel Oelenspegel (in t Neerlaands: Tijl Uilenspiegel, Duuts: Till Eulenspiegel) is nen kearl oet Neerlaands-Duutse volksverhaaln. Volgns disse verhaaln is Oelenspegel nen lösbaandigen ondocht den't vrie duur Neerlaand (of Duutslaand) treuk en alleman bie n bok deed. Volgens t book van De Coster oet Vlaandern was Oelenspegel geboorn in Damme, woer't ene van de völle standbeeldn in Europa steet, wat Tiel mut vuursteln. Wieders geet t verhaal at he in 1350 oet de tied is ekömn in t Duutse Mölln. Hier is zelfs n graf wa'j köant bezeukn.

Geskiedenisse

De eerste verhaaln oawer Tiel Oelenspegel ontsteundn roond 1500 in Duutslaand. n Stadsklerk van Brunswiek, Herman Bote, skreef n antal grappige verhaaln oawer n karakter wat "Dyl Ulenspeghel" heetn. Dissen Middeleeuwsen Oelenspegel is nog wal n verskil met den oet t 19de joarhoonderd: dissen hef nog gin anmoarkingn op de politiek en de saamnleawing van dee tied en de humor is wat volkser, mangs zelfs teegn t vunzige an. Zinn naam löt zeen woerumme of he de leu bie n bok kon doon. In dee tied was de oele t teekn van domheaid (vgl. bv. t Hollaandse woard "uilskuiken" of t Vlaamse "wat ne oele" (wat n dom deer). t Spegel wörd de leu vuur eheuldn: zo dom as ne oele". Tiel löt de leu zikzelf zeen. De Coster verkloarn n naam as "ik zin oeleu spegel," (oelespegel).

Met t book kömn völle volksverhaaln in umloop oawer t karakter. In de lege laandn wör tusken 1525 en 1547 in duur Michiel van Hoochstraten t eerste book oawer Tiel Oelenspegel drokt. n Heeln titel was "Ulenspieghel, Van Ulenspieghels leven ende schimpelijcke wercken, en de wonderlijcke avontueren die hij hadde want hij en liet hem geen boeverie verdrieten."

De bekeandste kiek op t verhaal is skoonwal van Fraansksproakigen Belgiesen skriewer Charler de Coster: "La Légende et les Aventures héroïques, joyeuses et glorieuses d'Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flandres et ailleurs" (1867). De Coster leut Tiel geboorn wordn in t West-Vlaamse Damme. n Eerstn zin van t book geet "Doo't de meimoand de bleume van n meidoorn leut oontloekn, wör Oelenspegel, zönne van Klaas, in Damme geboorn". Tiel wör in 1527 geboorn, op n zelfden dag as Filips II.

Joseph Octave Delepierre (1802-1879), nen geskiedkeundigen en skriewer oet Brugge, meann at Tiel wör geboorn in Knesselare (in plaatse van Tiels oorsproonkelike geboorteplek Kneitlingen.) De Coster zinne variant van Tiel Oelenspegel was mear as allene nen bössel en ondocht: hee was nen vrieheaidsstrieder den't met de Geuzen teegn de Spanjooln eveundn. Doarbie wörd he hulpn duur zin moat Lamme Goedzak en zin vrindin en zoogzuster Nele. Seend dee tied wörd Oelnspegel met Vlaandern in verbaand ebracht, mer det was van oorsproonk nit zo. De eerste Neerlaandse oawerzetting van De Coster zinne bewoarking köm oet in 1896.