Niej-Orleans
Niej-Orleans (Engels: New Orleans) is de grötste stad van de stoat Louisiana, in t zuudn van de VSA. t Lig an wearskaantn van de Mississippirivier. De gemeante Niej-Orleans is eawn groot as n gelieknamigen parochie.
De stad is neumd noar Philippe II Groaf van Orleans, Regeant van Fraankriek en t is ene van de euldste steadn in de Verenigde Stoatn. Wieters steet de stad bekeand um de verskeaidnheaid van kultuurn en sproakn, kökntradisies, bouwkeunst en muziekstieln dee at der te veendn beent (vuural as de ontstoansplaatse van Jazz) en de verskeaidene joarlikse festivals dee at der beent, zoo as t Mardi Gras en t Niej-Orleans Jazz & Oarfgood Festival. Niej-Orleans wördt vake de "meest biezeundere" stad van Amerika neumd.
Geskiedenisse
[bewark | bronkode bewarken]Begin en t 19e joarhonderd
[bewark | bronkode bewarken]La Nouvelle-Orleans (Niej-Orleans in t Fraansk) wör sticht op 7 mei 1718 duur t Fraanske Mississippibedrief. t Wör eneumd noar Philippe II, Groaf van Orleans, den at toertieds regeant was oawer Fraankriek en den at zinn naamn te daankn har an n Fraanskn stad Orleans. De Fraanske kolonie wör oawer enömn duur de Spanjaardn in t Verdrag van Paries (1763) en bleef oonder Spaans behear töt an 1801, toew at t wier oonder Fraansk beweend köm. t Meeste van de bouwkeunst van de Vieux Carré (t Fraanske Kwarteer) keump oet de Spaanse tied. Napoleon verkochn n heeln stoat Louisiana in 1803 an de Verenigde Staatn en dit steet nog aait bekeand as de Anskaf van Louisiana. De stad gröaidn vlot duur toostroom van Amerikaann, Fraanskn en Fraanske kreooln. Boetn de stad warn grote suker- en katoenveeldn, dee at duur slaawn bewoarkt wördn.
De Haïtaanse revolusie van 1804 zorgn vuur n tweedn reppubliek in t westerlik halfroond en n eerstn den at duur zwartn regeard wör. Leu dee at vluchtn mosn (blaankn en gekluurdn, ook wal affranchis neumd) kömn massaal in Niej-Orleans an, en dee namn öare slaawn met. Terwiel at Bestuursman Claiborne zovölle meigelik zwarte leu probeerdn boetn te hooldn, woln de Fraanske kreooln t antal Fraansksprekkers verheugn. Umdet al mear vluchtelingn too eloatn wördn, kömn leu dee at eerst noar Kuba emiggreerd warn ook op Niej-Orleans an. Zowat 90 perseant van de immigraantn köm direkt noar Niej-Orleans. De toostroom van 1809 brachn 2731 blaankn, 3102 vrieje zwarte leu, en 3226 vluchteling-slaawn, woerduur t antal leu det Fraansk dee verdubbeldn. Dreejnzestig inwonners van Crescent city warn zwart.
In n Oorlog van 1812 zeundn de Britn n leager um de stad te vereuwern. De Britn wörn dik versloagn duur de Amerikaann, duur leaidige van Sir edward Pakenham, in de Slag um Niej-Orleans van 8 jannuwoari 1815.
Niej-Orleans har ne grote rolle in de slaawnhaandel. De haawn transporteerdn nen machtigen hoop goodern en slaawn de Mississippi-rivier op en deedn haandeln met de aandere stoatn. Oonderwiel har Niej-Orleans de grötste groep vrieje gekluurde leu in t Zuudn, dee at vake good oonderweezn warn en zelf laand harn.
t Inwonnertal verdubbeldn gedoernde de joarn 1830, en zo um de joarn 1840 was Niej-Orleans de riekste en doarde-grötste stad wat inwonnertal angeet. t har de grötste slaawnmoarkt en verdeendn doar dik an.
De Verenigde Staatn harn Niej-Orleans al vlot in n Amerikaansn Börgeroorlog te pakn, en spoardn de stad, aanders as aandere steadn.
20e Joarhonderd
[bewark | bronkode bewarken]In t 20e joarhonderd was Niej-Orleans ne grote vuuroetgoande stad met as grötste onwikkeling t dreugleggingsstelsel van bouwtechnikus en oetveender A. Baldwin Wood. Doarvuur mos Niej-Orleans aait op heuger geleagn steans bouwn, mear duur Wood zin poompnstelsel kon Niej-Orleans non ook op legere groond terechte. Oawer t hele joarhonderd daaldn n boadm naar vlot duur natuurlike woarking en meanselik toodoon, woerduur n groot deel van Niej-Orleans verskeaidene meters oonder de zeespegel köm te lign.
Niej-Orleans kon aait al wal makkelik oawerstroomn, mear pas in t 20e joarhonderd begunn de gelearde leu dr oawer noa te deankn. In 1965 köm dr Orkaan Betsy oawerhen, den at verskeaidene leu umbracht, terwiel t grötste gedeelte van Niej-Orleans gewoon dreuge bleef. Ne oawerstroming duur völle reagn in 1995 lea n zwakheaid van t poompnstelsel bloot. Seend dee tied is Niej-Orleans gangs um t spul wier op de riege te kriegn en n krach van t stelsel te verbettern.
gedoernde dit joarhonderd gung Niej-Orleans stöadig achteroet op ekonomies vlak in vergelieking met aandere niejere zudelike haawnsteadn zo as Houston en Atlanta. Terwiel at de haawn nog aait eawn belangriek bleef, gungn dr völle baann verlöarn duur alektroniserige van t systeem en t gebroek van grote containers. t fabrieksleawn wör doarduur ook meender. De belangriekste welle van inkomstn wör t toerisme. Slecht oonderwies en n toonemnd misdriefantal wör al slimmer in de latere joarn van dit joarhonderd.