Mongolië
| Монгол улс Mongol uls  Mongγol ulus Mongolië | ||
 |
 | |
.svg) Kaarte van Mongolië
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Mongools | |
| Heufdstad | Ulan Bator | |
| Regeringsvörm | Republiek met Parlemeant | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
1.564.115,75 km² 0,43% | |
| Inwonners - Dichtheid |
2.754.685 1,76 inw./km² | |
| Koordinaten | 47° 55′ N, 106° 53′ W
| |
| Oaverig | ||
| Munteenheid | Tögrög ((MNT))
| |
| Tiedzone | +7/+8 | |
| Web | Kode | Tel. | .mn | MN | 976 | |
Mongolië is n laand in Sentraal- en Oost-Azië. In t noordn is t noabers met Tuva, nen zelf-bestuurliken reppubliek van de Russiese Federasie, en in t zuudn met Sjina. Seend 1990 is Mongolië ne onofhaankelike demokrasie.
t Ligt op de Mongoolse hoogvlakte en hef n laandklimaat met steppes en toendra's in t noordn, boargen in t midn en de Gobiweuste in t zuudn. t Hef lange, machtig koolde weenters en korte, hete zommers. t Grötste deel van t volk is boeddhisties en wont in de heuwdstad Ulan Bator. De rest van t volk wont in tradisjonele teantn (yurten) en trekt roond duur t laand. Ze hooldt zikzelf in leawn duur sköape, pearde en kameeln te hooldn, dee't in vrieje kuddes roond zwoarft.
Mongolië hef mer eenn hartn weg, van 120 km laank. In t noordn van Mongolië doot ze an Mienbouw en wat hooltverwoarking.
Bestuurlik
[bewark | bronkode bewarken]Tot 1990 was Mongolië kommunisties. De regerige besteund net as in de Sovjet oet ene partieje. In 1990 wör t laand demokraties, en kreegn ze nen groondwet. Mongolië hef 21 preveensies.
Geschiedenis
[bewark | bronkode bewarken]In 1911 verkloardn ne zelfbestuurlike regerige van Mongolië det ze onofhaankelik wördn van Sjina, dee't doar nit bliej met warn. Mear ne Mongolise ofveardige kreeg t vuur mekoar um beskoarmige van Ruslaand te kriegn in 1912. Doarduur zatn de Sjineezn ne herinname oet n kop. Direkt noa de onofhaanklikheaid wör nen koetoektoe (Priester-keuning) ekeuzn: Jabzandamba. In 1913 maakn Mongolië n ofspraak met Tibet um mekoar te helpn.
Tiedns n eerstn Wearldoorlog prebeerdn n Sjinesen genneraal Soe um Mongolië wier bie Sjina te kriegn. Ne groep pro-Russies jongvolk wus generaal Soe in 1919 te verdriewn.
1921-24
[bewark | bronkode bewarken]Op 4 februoari völ Mongolië in haande van baron Roman von Ungern-Sternberg, den meandn det he nen Lamaïstisen wederopstaandeling was. Den verdreef Jabzandamba en wör nen bestn diktator.
n Stel jonge Mongooln (Zamcarano, Tsjoibalsan, Dandzan en Soeche Bator) vluchtn noar Ruslaand en richtn doar de Mongoolse Volkspartieje op. Met hulpe van t Russiese Rode Leger versleugn ze Von Ungern-Sternberg. Jabzandamba maakn ze wier keuning, mear met meender inbreng as eerst. Den macht gung noar de Mongoolse Volkspartieje, met Soecho Bator as nasjonaaln held.
Noa at den in 1923 ineens op zien dartigstn oet de tied köm, wör de heuwdstad noar um verneumd: van Urga (Oerga), n heuwdstad noar Ulaanbaatar (Oelan Bator), wat 'Rode held' beteeknt.
1924-1952
[bewark | bronkode bewarken]Noa at Koetoektoe Jabzandamba oet de tied köm, wör de Volksrepubliek Mongolië oet ereupn. t heuwd van de staatspartieje was ook meteen staatsheuwd. Mongolië was dus kommunisties, mear eerst nog nit heel slim.
In 1935 zea n oold-partiejvuurzitter dèt t Russiese plan-systeem nit deugn vuur Mongolië. Det stotn nen hoop leu teegn de skenn, en dus wör-e in 1937 terecht esteld. In disse tied kwam Tsjoibalsan an de macht. Hee was nen heeln slimn stalinist. t Politieke volk wör vervöngn, en ook intelligeantn kreegn t zwoar. In n Tweedn Wearldoorlog steun Mongolië achter Ruslaand.
In 1939 wunn Mongolië met hulpe van Ruslaand n konflikt met Japan en in 1945 èrkeandn China dèt Mongolië onofhaankelik was.
Ekonomie
[bewark | bronkode bewarken]n Mongoolsn ekonomie besteet vuural oet laandbouw, veeteelt en mienbouw. t Grötste deel van de bevolking is veehoolder.
De beroepsbevolking in perseantn:
- laandbouw en veeteelt: 42%
- diensn: 29%
- haandel: 14%
- nerigheaid: 6%
- mijnbouw: 4%
- overheid: 5%
Mongolië is dr uniek met det de leste joarn n agrarisen sektor onmeundig egröaid is. Det keump in gin aander laand vuur; t is vaake aandersumme.
Kultuur
[bewark | bronkode bewarken]Seend 1991 magnt de Mongooln wier geleuwig wean. Tradisjoneel Sjamanisme besteet wier en dr bestoat wier boeddhistise kloosters.
De Mongoolse sproake wördt vertikaal eskreewn, wat ofstamt van t Oejgoers.
De kearls dreenkt op n zommerdag völle airag of kumys. Det is nen lechten alkoholisen draank van peardemelk.
Mongolië (en t noordeliker eleagn Tuva) stoat bekeand um de biezeundere keelzang. Duur bepoalde krachten te zetn bie t zingn, wordt bepoalde toonn in de stemme verstoarkt (harmoniekn). Disse verstoarkte toonharmoniekn köant ze nog wier beïnvloodn duur de vörm van öaren moond an te pasn, bv duur de tonge op te trekn en n toon duur n neuze te leaidn. Hierduur köant vollearde keelzangers töt wal veer toonn tegelieke zingn. De universiteat van Ulaanbaatar gef hier spesjaal les in. De zangers doot zikzelf doar vake bie begeleaidn op nen soort cello. Nen bekeandn groep oet Mongolië is Altai Khairkhan.
Oetgoande verbeendege
[bewark | bronkode bewarken]
|
Disse pagina is eskreewn in t Riesns |