Moor

'Moor' of 'moer' is ook de noam veur n vraauwliekse older in verschaaidene Leegsaksische dialekten.

Ontstoan van de Boertanger moor: diagram 3

n Zomp, moeras of moor is n overgongsgebied tuzzen wotter en laand.

t Wordt kenmaarkt deur biezöndre plaant- en daarsoorten. In fait is t n tuzzenfoase in ontwikkeln. Dizzent wordt in staand holden deur daren of minzen. Bie daren kin man bieveurbeeld denken aan de Oostvaardersplassen in Flevolaand. Hier holden gaanzensoorten deur begroazen van raitsoorten heur aaigens leef- en woongebied in staand. Gebeurt der laanke tied niks, den zel n moor dreug laand worden.

In Grunnen en Drìnthe lag vrouger n grote moor, t Boertanger Moor. Dizzent is in de loop van de eeuwen ontgonnen en in kultuur brocht.

Ontstoan van de Boertanger moor

t Laand-ies kwam in verschaaidene iestieden over Nederlaand hìn. Doarbie oefenden de swoare iestongen staarke drok uut op t laand in t noorden. Ook wuir der kaaileem hìn legd. Baaide de drok en de kaaileem zörgde der veur dat t laand huil steveg was en naauwlek wotter deur leut.

Deur eeuwenlaanke regenvaal kwamen dailen van t laand laankzoam onder wotter te stoan. Deur de haarde boden kon dit nait vot.

Tiedens de waarme periodes noa de iestieden begonnen plaanten laankzoam te gruien om en bie t wotter.

Noa verloop van tied staarfden dai oale plaanten oet en vörmden n loagie in t wotter, woardeur t wotter omhoog gong. Doch bleef t wotter ook in de oale planten zitten.

En zo gong dat eeuwen laank deur, totdat der n hoge loag veen ontstoan was, dai doarom ook wel hoogklain of hoogmoor nuimd wordt. Tuzzen aal dai verschillende loagen, bleef t wotter wel zitten, woardeur t klain, de plaantenresten, hail papsk en natteg was. Tegenswoordeg, nou der veul van de klainloagen ontgonnen binnen, zit t wotter nog aal in de grond. As minzen de oale klaingebieden mit rust lôt, zel t over n poar honderd joar weer wat lieken op t oorspronkelke Boertanger moor.

Liest van nog bestoande moren

Noord-Amerikoa

Great Dismal Swamp
Okefenokeemoor
Everglades (Florida)

Zuud-Amerikoa

Pantanal
Llanosmoren

Europa

Flow Country
Biebrzamoren (Polen)
Hortobágy (Hongaraai)
Camargue (Frankriek)
Pripjatmoren (Wit-Ruslaand en Ukraine)

Afrikoa

Okavangodelta
Sudd (Soedaan)

Ozeoanie

Waituna Lagoon (Nij-Zeelaand)
Coorong (Austroalie)

Leegsaksisch

Drèents:
- meras, moer, moeras, moras
- heve, hevenlaand, tilhevel (moerasgrond)
- kragge (moerassig laand, rietkrage, drievend eilaandtien mit riet)
- zomp(e)
- In Drenthe wördden mit "moeras" veural drassige veencontreien bedoeld. Een merasker of moerasker was iene uut die contreien.
Grunnegs: moor, zomp(e)
Stellingwarfs:
- moeras
- moer, moor (et -)
- hevetille, hevertille, tilleven, evertille, evetille, tilheve, hevetil (de -) (drievend zodenveld)
- kragge (leegliggend, drekkig, moerassig stok laand vlakbi'j of in een veneplasse, vaeke begruid mit riet; dichtegruid waeter)
- zodde (wieke plekke in moerassig gebied; moerassig stok in et laand)
- zompe (drievend zodenveld, plaantenlaoge zonder vaste ondergrond in moerassig gebied, in sloten)
Veluws:
- moeras
- (stroet = moerasachtig land; Putters)

Schreven in t Veenkelonioals