Huus van Oranje

De noordeleke Nederlanden wodden vanof 1581 ne republiek: den Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden en doarnoa met hulpe van den Fransen bezetter in 1795 de Batoafse Republiek, dee in 1801 vervangen wodden deur et Bataafse Gemenebest. Stadholder Willem V vlöchten noar Engeland. In 1806 hief Napoleon Bonaparte et Bataafse Gemenebest op. Hi-j richtten doarnoa et Könninkriek Hollaand op en plaatsen zien jungeren breur Lodewiek Napoleon op den troon.

Pas in 1815 kwam doar n Nederlands könningshuus: Willem I, veurhen Willem VI, zönne van stadholder Willem V, reep zichzelf uut tot Könning der Nederlaanden. Op 2 december 1813 had hi-j al den titel van Soeverein Vörst der Nederlaanden kreggen. Hi-j probierden under meer de belangen van ziene familie veilig te stellen deur et instellen van et groandbeginsel van 'arfelek könningschop'. Moar doar bestoand binnen de Nederlanden, dee de Republiek gewönd waarn, nen starken teggenstaand. Orangist Gijsbert Karel van Hogendorp zorgden der met ziene groandwet veur dat Willem zien staand kon beholden: vanof toon ging et könningschop oaver op zien 'wettige' (deur Willem immers zelf as wettig bepoald), naozoaten as opvolger.

Et Könninkriek der Nederlaanden van vandage besteet uut den Stoat der Nederlaanden en de zelfstandige lidstoaten, de Landen Aruba en de Nederlandse Antillen.

Het Huus Oranje-Nassau

Et Huus Oranje-Nassau kump veurt uut et Huus Nassau, ne familie uut Duutslaand. Stamva van et Huus Nassau was Walram van Laurenburg (ru. 1146-1198), den eersten graaf van Nassau. Zien zönne Hendrik den Rieken (ca. 1180-ru. 1250) was etrouwd met Machteld van Gelre en kreg n tröpken zönnen, woarvan Walram (rundumme 1220- en noabi-j 1276) en Otto (vermeudelek estoarven in 1289) de bezittingen van euren va arfden en dee later verdealden. Et huus van Oranje-Nassau kump histories ezeen of van Otto, de Ottoonse liene van et Huus Nassau.

Et huus Oranje-Nassau begun in 1544, toon Willem I, graaf van Nassau-Dillenburg (1533-1584), better bekand as Willem van Oranje of Willem den Zwieger, et Zuud-Franse vorstendom Orange arfden van zien neave René van Chalon (formeel René graaf van Nassau en prins van Chalon-Oranje), den zönne van Willems onkel Hendrik III.

Bi-j et vorstendom heurden ok den titel Prinse van Oranje en de liefsprökke van Chalon, Je maintiendrai Chalon. Noa den dood van könning-stadholder Willem III in 1702 zol tot 1732 zowal et Huus van Oranje-Nassau as et Huus Hohenzollern ansproak op den titel maken. Moar volgens et Traktaat van Partage beheelden beide huze et recht op den titel Prins van Oranje. Umdat könning-stadholder Willem III noa zienen dood geen wettigen opvolger had, steerf den Bredasen tak van Willem van Oranje uut en ging et huus van Oranje-Nassau wieter in den zogeneumden Freesen tak, de noazoaten van Willems breur Jan van Nassau.

Et Huus Nassau

Met et oaverlieden van könning Willem III in 1890 steerf de Ottoonse liene van et huus Nassau in menneleke liene uut. Et Nederlaandse könningschop ging oaver op de vrouweleke liene deur Wilhelmina, de dochter van könning Willem III en ziene tweede vrouwe, Emma van Waldeck-Pyrmont. Luxemburg ging toon met groothartog Adolf (1817-1905) oaver op de Walramse liene, dit umdat in Luxemburg vrouweleke troonsopvolging end 19de eeuwe wettelek nog neet meugelek was (deur de zogeneumde Salische Wet).

Prins van Oranje-Nassau

Den titel Prins van Oranje-Nassau is deur völle ofstammelingen van Willem van Oranje droagen, moar wöd mangs ofgewisseld met Prins van Oranje en Nassau. Toon könningin Wilhelmina van Nederlaand in 1901 trouwden met Hendrik van Mecklenburg-Schwerin dreigden uut van Oranje-Nassau et underdeal Nassau verloorn te goan. Dit wodden veurkommen deur n beroop op n verdrag dat den verskillende tekke van et Huus Nassau in 1736 slotten.

Volgens de Wet lidmoatschop könninklek huus van vandage hebt den könning, zienen vermeudeleken opvolger en den köning den ofstand hef edoane van et könningschop den titel Prinse(sse) van Oranje-Nassau. Aandere leu van et Könninklek Huus künt dizzen titel bi-j Köninklek Besluut kriegen, al dan as persoonleken, neet-arfeleken titel. Net as bi-j Köninklek Besluut kan den persoonleken titel Prins(esse) van Oranje-Nassau wodden egeaven an veurmoalige leedn van et könninklek huus.

Stand en bevoogdheden

"Den Könning is onschendboar, de ministers bunt verantweurdelek": zo is den stand van et vörstenhuus tot vandage den dag too ereageld deur den meujte van den liberalen stoatsman Johan Rudolf Thorbecke. In de Groandwet van 1848 wodden de bevoogdheden en arfzaken van et könningshuus wieter uut-ewarkt en vast-elegd.

Den feiteleken macht en bevoogdheden van den könning komt met name tot uting bi-j Könninkleke Besluten, woarunder völle belangrieke beneumingen op de gebeden van binnenlands bestuur en van den rechterleken macht.

Ok bi-j de kabinetsformasie spölt den könning ne belangrieke rolle, bieveurbeeld bi-j de beneuming van den kabinetsformateur.

Veur de bekrachteging van ne formele wet is undertekkening doarvan deur den könning en den verantweurdeleken bewindspersoon neudeg. Dit leste wöd “contraseign” eneumd.

Doarnoast hef den könning nen ceremonielen taak.

Beknopten stamboom en arfopvolging

Nederlaand wöd end 18den eeuwe veroaverd deur Frankriek. Den Fransen keizer, Napoleon Bonaparte, maken van Nederlaand n könninkriek en zetten zien breur, Lodewiek Napoleon, op den troon. Hi-j was hiermet Nederlands eersten Könning in 1806. Vanof 1813 kwam den macht in hende van huze Oranje-Nassau. A'j de arfopvolging 'zuver' bekiekt dan endigt de liene wier bi-j Willem III, hi-j oaverleafden alle dree ziene zöns.

Könningen en könninginnen

Geboarn	Könning(in) van	tot	Oaverleaden	Name
24 augustus 1772	2 december 1813	16 meert 1815		ZH Soeverein Vörst Willem I
	16 meert 1815	7 oktober 1840	12 december 1843	ZM Koning Willem I
6 december 1792	7 oktober 1840	17 meert 1849	17 meert 1849	ZM Könning Willem II
19 februari 1817	17 meert 1849	23 november 1890	23 november 1890	ZM Könning Willem III
2 augustus 1858	20 november 1890	23 november 1890		HM Könningin Emma (Regentes veur könning Willem III)
	23 november 1890	31 augustus 1898	20 meert 1934	HM Könningin Emma (Regentes veur könningin Wilhelmina)
31 augustus 1880	23 november 1890	4 september 1948	28 november 1962	HM Könningin Wilhelmina
30 april 1909	4 september 1948	30 april 1980	20 meert 2004	HM Könningin Juliana
31 januari 1938	30 april 1980	noe		HM Könningin Beatrix

Prinsen van Oranje (kroonprinsen)

Van	Tot	Name	Opmarking
1815	1840	Willem	den lateren Willem II; zönne van Willem I
1840	1849	Willem	den lateren Willem III; zönne van Willem II
1849	1879	Willem	steerf as kroonprins; zönne van Willem III
1879	1884	Alexander	steerf as kroonprins; zönne van Willem III
1884	1980	geen	titel tot 1983 veurbeholden an manneleke noazoaten
1980	heden	Willem-Alexander	zönne van Beatrix

Arfopvolging

In beginsel geet et könningschop bi-j oaverlieden van den könning oaver op ziene wettege noakommelingen, woarbi-j et oldste kind veurrang hef. De nauwgezette reagels veur arfopvolging bunt vast-elegd in de Groandwet (artikels 24 tot en met 31). Opvallend is et artikel woarin esteld wöd dat n ungeboarn kind veur de opvolging al as geboarn wöd an-emarkt, tenzi-j et kind dood ter weald kump; dan wüdt et geacht nooit te hebben bestoan. Misskien wettenswoardig um te vermelden is, dat de arfopvolging volgens et Statuut veur et Könninkriek der Nederlanden aanders is as in de Nederlandse groandwet. Bi-j et Statuut is sproake van de wettege noakommelingen van Könningin Juliana en neet van Willem I; Artikel 1: Den Kroon van et Könninkriek wöd arfelek edragen deur Heure Majesteit Juliana, Prinsesse van Oranje-Nassau en bi-j opvolging deur Heure wettige opvolgers. Dit is te verkloaren uut de tied van ontstoan van et Statuut.

Uutgaonde verwiezingen

Artikeltekst Grondwet (artikel 24-31)
Artikeltekst Könninklek Besluut