Heuibröai

Heuibröai is t as vanzelf opwoarmen van nen bult grös, heui of aander vergaankelik greun, mangs töt nen temperatuur woerbie t spul in braand kan vleegn. Duurdet heui vake op ne boerderieje kort bie de beestestal of t wonhoes wörd stapeld, is t leawnsgevöarlik vuur de boern en t vee.

As nat greun op estapeld wörd, is det ne ideale umstaandigheaid vuur mikro-organismes, dee't zorget vuur vertearing van vergaankelik materiaal. Disse organismes "ett" t greun en vermenigvuldigt zik. Saamn zorget de organismes det de temperatuur töt boawn de 100 groad Celsius kan oetkomn. Duurdet t greun nat is, kan de wöarmte ginne kaante oet en blif binn de bult. Hier hebt de mikro-organismes zelf baat van, want hierduur gröait ze nog härter, woerduur't de temperatuur nog vlotter oplöp. As dit an de gaank is kö'j det roekn; dr keump ne zeutige locht vanof.

Zogaauw at de temperatuur boawn de 55 groad keump, krie'j ne chemiese reaksie, woerduur't braandboare gässe vriekomt. Bie heugere temperatuurn wordt de mikro-organismes meender leawndig. Op n gegeewn oognblik komt de gässe bie de boetnkaante van n bult. Hier is t greun wat dreuger en steet t in kontakt met zoerstof. Duur nog ne chemiese reaksie tusken de braandboare gässe en de boetnlocht kan nen bult of stapel greun vanzelf in braand vleegn. t Ontbraandn kan al noa 5 deage noa t opstapeln gebuurn.

Al seend n 17den eeuw hooldt boern in de gaatn of dr heuibröai in t heui zit. Dit deedn ze töt vuur kort met iezerne staawn, dee't ze in t heui steukn. Noa n antal uur har zonnen staaf de temperatuur van t heui oawernömn, en konn de boern veuln of dr gevoar vuur braand was. Rechtevoort kan dr met ellektriese apparaatn vlotter en nauwkuriger emetn wordn.

Teegngoan

t Belangriekste um heuibröai teegn te goan is t greun dreuge vort te pakn. t Vochtpeil mag nit mear as 22% wean, en vuur gröttere baaln zelfs nit mear as 18%. t Is belangriek um regelmoatig de temperatuur noa te kiekn. t Soort grös is ook belangriek; niej inzeeid of stoark bemest gröslaand, en wat grössoortn kö'j gin heui van maakn. In t heui zelf is n duurlochtingskanaal te maakn, duur t klook op te stapeln. Duur locht duur zo'n kanaal te bloazn wordt wöarmte en vocht metvoord. Op zonne manere kan t heui wat vochtiger op esloan wordn.

Vandeage n dag wordt heuibaaln vake perst töt 500 kilo de baal. Duur n umvaank krie'j earder heuibröai, umdet de woarmte nit vort kan. Um te zorgen at dr gin zoerstof bie de gässe kan, wordt de baaln in plastik ewikkeld. Dit neumt ze ook wal 'vuurdreuge'.

Verloop

65°C, t löp teegn t gevöarlike an, t mut alle deage noakekn wordn
70°C, elken 2 töt 4 uur noakiekn
80°C, t geet op braand an. Maakt t heui nat en haalt n heuiboarg oet mekoar, belt de braandwear
85°C, in de heuiboarg zitt hete plekke. As dr zoerstof biekeump geet t doar braandn. Komt dr nit kort bie!
100°C, t is leawnsgevöarlik en de temperatuur zal rap toonemn, iej köant dr van op an at t in n braand vlög