Gaanze

Ganzen zint grote, zwoare waterveugel oet de femilie Anatidae (zwanen, ganzen en eanden). Doarbinnen heurt ze biej de onderfemilie Anserinae (zwanen en ganzen). Ganzen köant good grazen en leawt doarumme mear op et land as andere Anatidae. Doarvuur hebt ze stoarke, lange peute, dee at midden onder et lief stoat. Doarmet köant ze best lopen. In Europa he'j twee soorten: Anser (grieze ganzen) en Branta (zwart-witte ganzen).

Et woord ganze wörd vuur et männke én et vröwke gebroekt. Mangs wörd et männeke nen ganzerik of geant eneumd. Een jonk het mangs nen gozeling.

Lief

Ganzen hebt nen halflangen hals en nen stoarken kegelvörmigen snawel. An de boawensnawel zit nen zaagrand. In vergelieking met zwanen zint ganzen kleinder en stewiger, mear ze zint völle grötter as halfganzen en eanden.

Volgröaide ganzen ruujt alle slagpennen tegelieke en köant doarumme ongevear nen moand lange nit vlegen. Disse periode valt meesttieds samen met de tied det de jongen in et nest zint. Anders as bie eanden, hebt ganzenmännekes en vröwkes et zelfde vearenpak.

Ganzen köant töt 30 joar old worden, mear köant zik pas vuurplanten vanof det ze 3 zint. Et verskil tusken männekes en vröwkes is nen groten hangboek bie de vröwkes. Dit is good te zeen in de broodtied.

Gedrag

Ganzen leawt in groepen, dee at ook wal tomen eneumd wordt. Vlegen doot ze et leewste in V-vorm of golvende lienen. De achterste ganzen gebroekt de opstiegende locht van öare vuurgängers, en spoert de vuursten an um snelheid te holden.

At ne ganze te zeke is um met te vlegen, dan bliewt twee ganzen bie um töt he wier better of dood is. Doarnoa goat ze de grote groep wier achternoa.

Ganzenmännekes en vröwkes bliewt öar hele leawen bie mekoar. Op 'n boadem bouwt ze een nest, wat de vröwkes bekleedt met vearen oet de egene börste. De jongen zint nestvlieders. Ze goat zo gauw meugelik et nest oet. De eerste tied wordt ze nog wal woarm ehölden duur de olden, mear ze mut al wal zelf etten zeuken.

Ganzen zint onmundig waaks en köant akelig hard met de vleugel houwen. As ze zik bedreigd veult goat ze gakken en bloazen. Hierumme hadden völle leu vroger ganzen as waakdeers.

Gebroek

Dr wörd oaweral op de wearld völle op wilde ganzen ejaagd, woerduur at ze bange wordt en zik nit völle loatt zeen. Tamme ganzen wordt vet-emest, oonder mear vuur ganzenleawer. Ze wordt ook ebroekt um te plukken. De vearen wordt gebroekt in kussens en dekbedden. Tamme ganzen köant 2 töt 3 moal in et joar eplukt worden.

Ze legnt 40 töt 60 eier in et joar, en dee kö'j etten. Mear um de salmonella tegen te goan mut ze wal 15 minuten ekokt worden.

De slagpennen wordt al ebroekt um met te skriewn.

Soorten

- Geslacht Anser (Grieze ganzen)
  - Sneejganze (A. caerulescens)
  - Kolganze (A. albifrons)
  - Dwergganze (A. erythropus)
  - Taigareetgzanze (A. fabilis)
  - Toendrareetganze (A. serrirostris)
  - Kleaine reetganze (A. brachyrhynchus)
  - Grauwe ganze (A. anser)
  - Indiesee ganze (A. indicus)
  - Keaizerganze (A. canagicus)
  - Zwanganze (A. cygnoides)
  - Dwergsneejganze (A. rossii)
- Geslacht Branta (Zwart-witte ganzen)
  - Grote kanadese ganze (B. canadensis)
  - kanadese ganze (B. hutchinsii)
  - Kleaine knadese ganze (B. hutchinsii minima)
  - Brandganze (B. leucopsis)
  - Rotganze (B. bernicla)
  - Witboekrotganze (B. hrota)
  - Zwarte rotganze (B. nigricans)
  - Roodhalsganze (B. ruficollis)
  - Hawaiiganze of Nene (B. sandvicensis) De Nielganze lik op ne ganze mear heurt bie ne andere femilie: Tadorninae (Halfganzen)

Nedersaksisch

Drèents:
- gans
- ganze
- gans ZOD
- ganze VK, ZOV
- goos ZOV
- goze ZWZ
Grunnegs: gans, ganze, gans
Stellingwarfs: ganze
Twents:
- ga(a)ns
- ga(a)nze, goanze

Mooi um te weetn

In Koevern in Drenthe doot ze alle joaren ne Miss Ganzehoedster kiezen. Den mut dan in jak en rok biej allerhande biejeenkomsten opdraven.

Oetgoande verwiezings