Esperanto
Esperanto is een keunsttaal, bedoeld as universele tweede taal veur communicatie aover de grèenzen henne. 't Hef de mieste sprekers van alle keunsttalen en wördden in 1887 uuteprakkezeerd deur de Poolse oogheelkundige L.L. Zamenhof. In det jaor verscheen van hum onder de schuulname Dr. Esperanto - "iene die haopt" - 't boek Internacia lingvo – Antaŭparolo kaj plena lernolibro (Een internationale taal – Veurwoord en volledig leerboek). De taal raakten bekend onder Zamenhof zien schuulname.
De gedachte achter Esperanto is det een ienvoudige, neutrale taal derveur zörgt det eventuele nationale belangen tussen partijen bijzied escheuven wördt. Zo kunt de proaters van verschillende talen op gelieke voete mit menare communiceren. Mit Esperanto bint der in principe gien beveurrechte moedertaalpraoters; de geliekheid die samenhangt mit 't begrip 'wereldbörgerschop' sprek deruut. Wal is 't zo det de woordenschat, syntax, semantiek en fonetiek veurnamelk ebaseerd bint op de Romaanse, Germaanse en Slavische talen, die allemaole Europees bint.
As keunsttaal holdt Esperanto 't midden tussen naturalistische keunsttalen, die perbeert netuurlijke talen te imiteren, en a priori-talen, waorin de woorden gien verbaand holdt mit aandere talen. Vergeleken mit de netuurlijke talen waor Esperanto goeddiels op ebaseerd is, is de grammatica arg riegelmaotig, waordeur Esperanto relatief makkelker onder de kneie te kriegen is. Ien van de miest opvalende kenmarken is uutgebreide agglutinatie: veurvoegsels en achtervoegsels kunt vrijelijk an de stam van woorden eplakt wörden umme neie woorden te schöppen. Det mak vernemstige communicatie mit gebruuk van een kleiner antal basiswoorden meugelk.
Esperanto is de ienige internationale hulpetaal mit meer as een verwaarloosber antal moedertaalpraoters, en wal tussen een paar honderd en de tweeduzend. Wieder bint der zo'n honderdduzend actieve praoters, waorvan de miesten in Europa, Oost-Azië en Zuud-Amerika lèeft. Allewal der gien laand is det Esperanto aneneumen hef as officiële taal, wördt de term Esperantujo (Esperantolaand) gebruukt um de plaatsen waor ze Esperanto praot collectief an te duden. Mit de term wördt ok verwezen naor de praotersgemienschop, de Esperantobeweging en de Esperantocultuur. Esperanto-praoters wördt esperantisten enuumd (Esperantistoj).
De taal is ok roemschoots anwezig op internet. Een cursus Esperanto wördt anebeuden op Duolingo, een online-platform um talen te leren.
|
Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents. |