Ede Staal
Ede Ulfert Staal (Ede Stoal nuimd) (Waarvum, 2 augustes 1941 - Delfziel, 22 juli 1986) was leroar Engels en n Grunnegstoaleg zanger en dichter.
Jeugd, studaaiern en vroug waark
[bewark | bronkode bewarken]Staal gruide op ien dörp Lains. Doar was zien opa dirregìnt van t meziekkörps. De jonge Staal begon muziek te môken op n mondörgelke en speulde vief joar op de trompet bie t körps.
Ien Stad studaaierde hai medisinen, loater Engels - ain van de toalen dij zien belangstellen haren. Net veur t ôfstudaaiern huil er der mit op. Staal het aan verschaaidene schoulen stoan. Hai dee ook rekloamewaark, tekstschrieverij en Engels kommentoar bie promotsiefilms.
Ontdekken as zanger en radiowaark
[bewark | bronkode bewarken]Ien 1974 kwam t Engelstoalege singelke I'm in the blues oet, dat nait veul sukses har. Engbert Gruben van Radio Noord ontdekte hom ien 1981. Ain joar loater wuir Staal zien vèrske Mien Toentje n hail populèr herkennenslaid op Radio Noord. Der wazzen veul aanvroagen veur optredens, môr doar haar e voak gain verlet van.
Ien 1984 kwam zien ploatke Man, man, man, wat n boudel oet, mit de bekende balloade Het het nog nooit zo donker west. Ien zulfde joar kwam zien eerste LP oet, Mien Toentje, dij hail suksesvol wuir. Ien 1985 mos Staal n swoare operoatsie ondergoan.
Begun 1986 kreeg hai n vaste kollumn op Radio Noord ien t programma Sloaperstil. Zien 'vertelstertjes' kwammen oet op kassette en spaigelploat.
Overlieden en postume ienvloud
[bewark | bronkode bewarken]
Zien operoatsie haar gain blievend herstel opleverd: Staal kwam ien 1986 op zien stee oet de tied. Noa zien dood kwam de twijde LP oet, As vaaier woorden. Postuum kreeg hai de K. ter Loanpries van stichten t Grunneger Bouk. Der is ook n twijjoarliekse pries veur mìnsken dij heur (nait veur heur waark) biezunder verdaainstelk môkt hebben veur de streektoal wat radio aangaait.
Ien 2000 het Engbert Gruben n monument veur Ede Staal onthuld op de diek bie Delfziel. t Monument wordt De Poal van Stoal nuimd. Van Henk van Middelaar kwam ien 2004 n biogroafie over Ede Staal oet, Geef mie de nacht.
Laidjes van Ede Staal binnen meer dan ains vertoald naar aandre toalen en dialekten. De Limburgers Paul van Loon en Zjèr Bataille hebben verschaaidene nummers noar t Limburgs vertoald en Termunterziel wuir deur t Hansen Nippon-maru Male Choi in Japanse oetvoering speuld in Yokohama.
Ede Staal en Top 2000
[bewark | bronkode bewarken]Ien november 2007 het Dagblad van het Noorden mit n aktie perbaaierd om Ede Staal in de Top 2000 van Radio 2 te kriegen. Moar t laid 't Het nog nooit zo donker west had zoveul stimmen kregen, dat Ede hoog in de top 10 driegde te komen. Volgens n artikel op RTV Noord kwam hai meugelk zulfs op nummer ain oet.[1] Doarom wuir Ede deur t radiostasion van de liest schrapt. Als reaktie op dit verhoal raip t Grunneger beeldmaark Popko in november 2014 op om Ede noar nummer ain te stimmen in de Dialect Top 20 van NPO Radio 2 en meugelk zo weer n opening te moaken veur n plek op de keuzeliest van de Top 2000.[2] De streektoalzanger eindigde op nummer ain mit t laid 't Het nog nooit zo donker west.[3]
Sinds 2012 binnen vergeliekboare akties veur Top 2000 wel toustoan deur NPO Radio 2, wat meugelk muik dat Ede Staal in 2019 veur 't eerste moal in Top 2000 ston: 't Het nog nooit zo donker west kwam binnen op plek 476.[4]
Diskogroafie
[bewark | bronkode bewarken]- Het het nog nooit zo donker west
- I'm in the blues (single, Phonogram, Philips 6012 391, 1973)
- Mien Toentje (Mollebone Music, CD EKS 1284, 1984)
- As vaaier woorden (Mollebone Music, CD EKS 1086, 1986)
- Zuzooien op zundagmörn (3CD; Mollebone Music, CD EKS 1293-1/2/3, 1993, mit tekstbouk)
- Hear my song - as 't boeten störmt (2CD; Mollebone Music, CD EKS 1096-1/2,1996)
- Zalstoe aaltied bie mie blieven (cd-single, MAURA MUSIC 1997 MM 025, 1997)
- I'm in the blues (cd-single, JAZ MUSIC JAZ 2021, 2005)
- Doarom zing ik (CD; JAZ MUSIC JAZ 192540, 2005)
Trivia
[bewark | bronkode bewarken]- Sunds 2013 geft Marcel Hensema een toneelveurstellen mit titel Mijn Ede, woar veul meziek van Ede Staal broekt wuir.
- Arriva het ain van heur Spurt-trainen vernuimd noar Staal.
- t Album As Vaaier Woorden stond twai weken noteerd in de Album Top 100, moar dizze wuir der na twai week weer oet hold, omdat albums òlder din twai joar op n aandre liest komen.[5]
- Staal zien neef Roon Staal is zanger en pianist. Hai vertolkte twai nummers van Ede, noamelk Help me through the night en When the waves are too high.
Wellen
[bewark | bronkode bewarken]- Dideldom.com
- Artikel van Ede Staal op de Nederlaandse Wikipedie
Boetende hìnwiezen
[bewark | bronkode bewarken]| Bronnen / wellen: |
|