Dortmund

Dortmund ([ˈdɔɐ̯tmʊnt]; Plat: Düörpm ([dyːœɐ̯pm̩]); Latien: Tremonia) is nen grootn stad in Duutslaand. t Lig in t Boondslaand Noordrein-Westfaaln. Met 571.403 (2011) inwonners is t de op zeuwn noa grötste stad van Duutslaand. Dortmund is de grötste stad van t Roergebeed wat inwonnertal en oppervlak angeet. Dortmund heurt ook too t grote versteadelikte Rein-Roergebeed, woer't mear as 12 miljoen leu wont.

De rivier de Roer streumt bezuudn van de stad, en de kleaindere rivier de Emsker löp duur de gemeente. Wieders keump t Dortmund-Emskanaal oet in de haawn van Dortmund, wat de grötste binnlaandse haawn van Europa is.

Dortmund steet bekeand as de greune wearldstad van Westfaaln. Zowat de helfte van de gemeente besteet oet waterweagn, bos, laandbouwgroond en greun in erichte stukke, zo as t Westfaalnpark en t Rombergpark. Hier steet teegnoawer det dr in dit gebeed ook al nen beheurliken tied kolnmienbouw en stoalmakerieje bedreewn wörd.

Geskiedenisse

In geskriftn van tusken 880 en 885 noa Kristus wörd n döarpken Throtmanni neumd, wat op de stea lea woer't non Dortmund is. Tusken 1150 en 1152 gung t hele städken in vlamn op. Keaizer Frearik I (Barbarossa) van t Healige Roomse Riek leut t in 1152 helemoal vanniejs optrekn en wonn dr twee joar. in 1220 wör t ne Keaizerlike Vriestad. In disse tied was t de vuurnaamste stad van de Haanze an n Westfaalsen Rein.

Vanof 1320 wörd de stad in de geskriftn aait "Dorpmunde" neumd. In 1661 störtn de Reinoldikoarke in duur de eardbewing. In de Prusiese tied was Dortmund de distriktsheuwdstad van t Regearingsbereik Arnsberg töt an 1875, woernoa at t n steadelik distrikt wör. Doo't Pruusn met industrialiseern begun, oontwikkeln zik Dortmund as belangriek centrum vuur koln en stoal.

In 1920 was Dortmund ene van de bolwoarkn vuur opstaand teegn de Kapp Putsch, nen rechtsen militearen stoatsgreep teegn de sosjaaldemokratiese regearing. Arbeiders vereanigden zik en vöchten teegn n Rood Leager van Freikorpseenheedn dee't de stoatgreep organiseern.

In 1938 wör de synagoge of ebrökn, oonder Nazi-Duutslaand. Mentaal en lichamelik beheenderden wördn vuur ne spöaite oawerbracht van t Aplerbeck-zeeknhoes noar t Hadamartehoes, as deel van de T4-Aksie. Hierbie wördn 229 keender ummebracht in op de "Spesjale Keenderofdeling", dee't vanoet Marburg in 1941 wördn oawerbracht.

Tiedns de Tweede Wearldoorlog warn Hoesch-Westfalenhütte AG, de "Hoesch-Benzin GmbH" synthetiese ölliefabriek en de Zeche Hansa kokkerfabriek belangrieke doeln vuur bombardemeantn. Tiedns disse bombardemeantn wördn ongevear 66% van de Dortmundse huuze platgooid en ongevear 98% van de binnstad. De allieerdn kömn in april 1945 bie Dortmund. De Amerikaanse 95ste Infanteriedivisie völ an op 12 april, mer wördn fanatiek bevöchtn. De divisie kreegn hulpe vanoet de locht. De stad wör in enömn op 13 april 1945. Noa n oorlog wördn belangrieke gebouwn zo as de Reinoldikoarke en de Marienkoarke woer op ebouwd. Ook wördn dr oetgebreaide pärke en heuwe an elegd.

In 1969 wör t LWL-Industriemuseum op ericht, woernoa't de stad heanig an n centrum vuur hi-techindustrie is ewördn.