Bretanie
| Bretagne, Brezhoneg, Bertaèyn | ||
.svg) |
 | |
 Kaarte van Bretanie
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Fraansk, Bretonsk, Gallo | |
| Heufdstad | Rennes | |
| Geleuf | Reums-Katholiek | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte | 34,023 km² | |
| Inwonners - Dichtheid |
4,365,500 128.3 inw./km² | |
| Koordinaten | 48° 0′ N, 3° 0′ W
| |
| Oaverig | ||
| Volksleed | Bro Gozh ma Zadoù | |
| Munteenheid | Euro (EUR)
| |
| Tiedzone | UTC+1/UTC+2 | |
| Web | Kode | Tel. | . | | | |
Bretannië (Bretonsk: Breizh, Gallo: Bertaèyn, Fraansk: Bretagne) is een kultureel en administratief gebeed en skiereilaand in Fraankriek, tusken et Kanaal in et noorden en 'n Gölf van Biskaje in et zuden. Et wördt ok wal Kleain Brittanië eneumd, as et teagenoawerestelde van Groot-Brittanië. Et steet bekeand as een van de Keltische laanden.
Et is een groot skiereilaand van 34.023 km². De proveensie is onnerverdeeld in vief departementen: Penn-ar-Bed of Finistère, Aodoù-an-Arvor of Côte-d'Armor, Il-ha-Gwilen of Ille-et-Vilaine, Loire-Atlantique of Liger-Atlantel en Mor-Bihan of Morbihan. Loire-Atlantique is et eanigste gebeed woar et Bretonsk, de plaatslike sproake, nich officieel is.
In januwoari 2007 wörden et antal inwönners op ongevear 4.365.500 teld, woarvan 71% in de Bretannië-regio woont en 29% in et departement Loire-Atlantique in Pays de la Loire. De grötste steaden zeent Nantes, Rennes en Brest.
Skiedenisse
[bewark | bronkode bewarken]
Et skiereilaand Bretannië was in de Neolithische tied een centrum van megalithische bouwwarken, woarvan et as de kern van alle latere megalithische bouwsels bekeand steet. Later leavden der verskillende Keltische stammen, woarvan 'n machtigsten de Veneti was. Noadet Ceasar et hele Gallië oawernömmen har, wörden et gebeed bekeand as Armorica, baseerd op et Keltische woord veur kustgebeed. Pas later in de Romeinse tied wörden et gebeed et Bretannië van non, noadet ne Romeins-Britse neaderzetting bouwd wörden. De skiedenisse achter disse beurtenisse is nich aait good dudelik, moar Bretonske en Kumrische skiedenissen uut de Middeleeuwen zegt det et deur een man kump dee Conan Meriadoc hetten. Volgens et verhaal trök hee met 'n Romein Magnus Maximus en een gevolg an Britse tropen op Armorica an um zik et laand in te nemmen. Of disse skiedenisse non woar is of nich maakt nich zoo völle uut um in elk geval te können zeggen det de neaderzetting zik uutbreaid hef oawer et hele skiereilaand noa de Britse invasie in et 5e joarhonnerd. Verskillende leu dee't der verstaand van hebt, achet et woarskienlik det de Britten inzaggen det een onofhaankelik Bretannië better zol wean. Dat zorgen at de sproake ook good bewoard bleaf. Deur de tied köm de Britse kolonie in verval en wörden et een antal onofhaanklike könninkrieken, dee in 840 samengungen um good teagen de Fraanken te können strieden.
In et 9e joarhonnerd harren zee meardere oawerwinnigen op de Fraanken, woardeur et nieje Hartogenlaand van Bretannië ontsteund. In de latere middeleeuwen warken et Hartogenland mangs met Engelaand, mangs met Fraankriek. In 1364 warren de leu mear vuur de de Britten, do as zee wunnen van de Fraanken, moar et nationale leager wörden in 1488 deur de Fraanken oet mekoar hakt. Hierdeur köm der een dynastisch verbond met Fraankriek noadet Anne van Bretannië met twee Fraanske könnigen trouwd was. In 1532 wörden Bretannië biej Fraankriek indoan.
In et 17e en 18e joarhonnerd kömmen de leu twee moal in opstaand teagen de Fraanske oawerhearsing, moar dat halen nich völ uut.
In et 19en joarhonnerd köm de Keltische herleawing up gaank. Doardeur ontsteund de Bretonske Regionale Partie. Later kömmen ook Ierske, Kumrische en Skotske onofhaanklikheidspartiejen op. Brettanië raken ok in de ban van et Pan-Keltisme. In et 20e joarhonnerd was der ne kulturele opleawing, moar de samenwarking van de Bretonske Nationale Partie met de Nazi-Partie sleug de opleawing daal. Bretannië wörden weer ne Fraanske strekke in 1956, moar de hertogenlaandheufdstad Nantes wör der achterhen doan. In disse tied gung de Bretonske sproake rap achteroet. Keender möggen et nich op de skole kuiern, en as zee det wal döaden kreagen zee straf van de leraren. Et Is bekeand det skoolleidingen et verböaden: "Bretonsk kuiern mag neet en op de groond spiejen ok nich" ("Il est interdit de parler Breton et de cracher par terre"). Generaties sprekkers begunnen zik te skamen veur de sproake en gavven et nich deur an ear kinner. Toch is et Bretons nog altied de regionale sproake, en is der nen grötten vörm van nationalisme.