Algemene Nedersaksische Schriefwieze
De Algemene Nedersaksische Schriefwieze (aofekort: ANS) is in 2011 ontwikkeld deur de Nedersaksische gemeenschap van Wikipedia en is bedoeld as spellingsveurschrift veur et hele Nedersaksische taalgebied in Nederlaand. De SONT-spelling is hierbie as baosis gebruukt en van daoruut bin der verschillende wiezigingen in an-ebröcht.
Uutgangspunten
[bewark | bronkode bewarken]De principes van leesbaorheid en bruukbaorheid vormen in disse spelling, net as in de SONT-spelling, et uutgangspunt, hierbie mut der vanzelf wel op elet wörden dat et allemaole konsistent en konsekwent is. Die konsistensie en konsekwensie mag der vanzelf niet toe liejen da'j in et uterste terechtekoemen van een spelling, die zo nauw luustert naor de klanken as dat ze uutespreuken wörden. Een fonetische spelling is niet allinnig meuilik leesbaor mer oek niet arg zinvol a'j een breed publiek bereiken willen. Et is allinnig zinvol veur utingen in de taalkunde waorbie klankverschillen an-egeven mutten wörden, mer daorveur ku'j mooi et naor sekure Internasionale Klankeschrift (IPA) gebruken. Daornaost hef disse spelling, in tegenstelling tot de SONT-spelling, as uutgangspunt um wat meer bie et Duuts-Nedersaksisch an te sluten.
Belangrieke punten
[bewark | bronkode bewarken]Eén van de anpassingen is et schrieven van de uutgang -lijk as -lik. Hier is veur ekeuzen umdat -lijk niet overenekömp mit de uutspraak, en umdat -lik een verkorting is van de oorspronkelike lange i-uutsprake uut et Oudsaksische -līk, en et Middelnederduutse -li(c)k / -ly(c)k, dat later aofesleten is tot een sjwa. Schriefwiezes as -lek en -luk zollen té fonetisch wörden. De schriefwieze -lik slöt oek beter an bie de aandere Germaanse talen (vergeliek: -lich, -lik, -lig, -ligur/-legur en -ly).
Et achtervoegsel -isch is wel behouwen umdat et in et merendeel van de bestaonde Nedersaksische schriefwiezes zo eschreven wördt, en umdat et anslöt bie et Duuts-Saksisch.
Um an te sluten bie et Platduuts (et Nedersaksisch van Duutslaand) is derveur ekeuzen um de letter c te schrieven as <k>, as de uutsprake mit een /k/ is, en et blif <c> as et een /s/-klank hef. Een uutzundering is bie et gebruuk van uutheemse woorden waorvan nog dudelik te heuren/zien is dat et een butenlaands woord is. Bieveurbeeld: et Italiaanse woord cappuccino, mer et woord computer is dusdaonig in-eburgerd in de taal dat et as komputer eschreven wördt. Een ander geval is nao een <k>, bv. in woorden as aksent en aksepteren.
In et Nedersaksisch wörden lidwoorden vake aofekort eschreven. Dit wördt vake mit een aofkappingsteken (') edaon, mer deurda'j zo een onrustig beeld kriegen is derveur ekeuzen um et daor vort te laoten, of bie veurkeur et woord voluut te schrieven. Et aofkappingsteken wördt wel gebruukt in woorden as zo'n en programma's, enzovoorts.
Schriefwieze ao/oa en ae/ea
[bewark | bronkode bewarken]Veur een groot deel kömp et overene mit de SONT-spelling en hef nog wat elementen uut de aandere Nedersaksische spellingssystemen overeneumen, en as bepaolde punten niet aanders vastesteld bin, dan geldt de Nederlaandse spelling. De Algemene Nedersaksische Schriefwieze maakt, zo as de SONT-spelling oek veurzichtig angif, een onderscheid tussen de ao (deur de SONT umschreven as een heldere vokaal, en klinkt as: [ɔː] of [ɒː]) en oa (deur de SONT umschreven as een donkere vokaal, en klinkt as: [ʊː] of [oː]). In et Twents wördt der wel <oa> eschreven, hoewel der een heldere vokaal bedoeld wördt, dit vanwegen de lange spellingstradisie dervan. Oek in woorden die in et Oudsaksisch een o/u hadden wördt <oa> gebruukt, en <ao> in woorden waor et Oudsaksische a/ā/e had, zo krie'j bv. jaor (NL: jaar) en baos (NL: baas) versus oaver (NL: over) en boaven (NL: boven). De <ae> steet veur een langerekten è-klank ([ɛː]) ontstaon uut a/ā, de <ea> uut e/i. De ää is op-eneumen in de schriefwieze en is een klank die tussen de <aa> en <ae> in ligt (klinkt as: [æː]). Kiek op op de ANS-overzichtszied veur een overzicht van alle letterkombinasies en de uutspraak dervan.