Bron bekyken van Afrikaans

[[Bestaand:AfrikaanseTaalmonumentObelisks.jpg|thumb|t Afrikaanse taalmonument]]
[[Bestaand:South_Africa_2011_Afrikaans_speakers_proportion_map.svg|thumb|Zuud-Afrikaanse provinsies mit n meerderheid van Afrikaanse sprekers in 2011. Der bin oek grote Afrikaanstalige gemeenschappen in de aandere provinsies.{{Kolommen
|kolom1=
{{Kaortlegenda|#EDF8E9|0–20%}}
{{Kaortlegenda|#BAE4B3|20–40%}}
{{Kaortlegenda|#74C476|40–60%}}
|kolom2=
{{Kaortlegenda|#31A354|60–80%}}
{{Kaortlegenda|#006D2C|80–100%}}}}]]
[[Bestaand:AfrikaanseTaalmonumentEnscriptions.jpg|thumb|Plakkaot mit twee sitaoten van dichters in t Afrikaans.]]
t '''Afrikaans''' (vake verkeerd an-eduud as ''Zuud-Afrikaans'') is n [[West-Germoanse toalen|West-Germaanse taal]] die veurnamelik espreuken wördt in [[Zuud-Afrika]], [[Namibië]] en in mindere maote in [[Botswana]] en [[Zimbabwe]]. t Afrikaans is n dochtertaal van t [[Nederlaands]] en hef in Zuud-Afrika en Namibië zo'n 6,49 miljoen moerstaalsprekers. Oek bin der grote groepen volksverhuzers in t [[Verienigd Keuninkriek|Verenigd Koninkriek]] (veural in [[Londen]]), [[Ni'j-Zeelaand|Niej-Zeelaand]], [[Verienigde Staoten van Amerika|Verenigden Staoten]], [[Australië (laand)|Australië]], [[Kannede|Kanada]] en [[Nederlaand]], mer oek in de umliggende laanden van Zuud-Afrika, zo as [[Lesotho]], [[Swazilaand]], [[Malawi]] en [[Zambia]]. t Afrikaans is één van de elf offisiële talen van Zuud-Afrika. Allewel t Afrikaans in [[Namibië]] de grootste taal is, is t [[Engels]] daor de enigste offisiële taal.

== Onderverdeling ==
* [[Indo-Europees]]
** [[Germaanse sproaken|Germaans]]
*** [[West-Germaans]]
**** [[Nederduuts]]
***** [[Nederfrankies]]
****** [[Niejnederlaands]]
******* Moedern [[Nederlaands]] en Afrikaans

Disse onderverdeling is t zelfde as van t [[Nederlaands]], mer t Afrikaans wörden deur sommige taalkundigen ezien as n [[kreooltaal]] of n halfkreoolse taal, aanderen zien t niet as n amparte taal, mer as n dialekt van t Nederlaands.

== Geschiedenisse ==
t Afrikaans is tot ontwikkeling ekeumen uut de taal van de [[Nederlaand]]se kolonisten uut de zeuventiende en achttiende eeuw, toe heetten t nog ''Kaaps-Nederlaands'', mit wat invleujen van aandere talen zo as t [[Maleisies]], [[Portugees]], [[Duuts]], [[Frans]] en natuurlik t [[Engels]] en de [[Bantoetalen]]. Deur n bulte Hollaandse en [[Amsterdams]]e klanken denken ze dat veural de Hollaandse spreektaal an de baosis van t Afrikaans lag. Der bin oek heel wat overeenkomsten tussen t Afrikaans, t [[Nedersaksies]] en t [[West-Vlaams]] (kiek hieronder veur n vergelieking).

Tot [[1925]] vuil t Afrikaans veur de Zuud-Afrikaanse overheid onder t [[Nederlaands]]; in dit jaor kwam in Zuud-Afrika ambtelike erkenning as amparte taal. t Afrikaans is daormee één van de in de 20e eeuw ambtelik erkende Germaanse talen ([[Faeröers]] wörden grondwettelik erkend in 1948; [[Luxembörgs|Luxemburgs]] in 1984; [[Nedersaksies]] en [[Limbörgs|Limburgs]] deur de Nederlaandse overheid in 1996 respektievelik 1997).

== Variëteiten ==
* [[Kaaps Afrikaans]]
* [[Oorlams]]
* [[Oostgrens-Afrikaans]] 
* [[Oranjerivier-Afrikaans]]

== Invleud van en op aandere talen ==
t Afrikaans is in de loop der tied deur verschillende talen beïnvleud, buten t Nederlaandse umme. t [[Maleisies]], verschillende [[Bantoetalen]], t [[Portugees]], t [[Frans]], t [[Duuts]] en t [[Engels]] hebben allemaole in meerdere of mindere maote n spoor achtereleuten in t Afrikaans.

=== Maleisies ===
* Lexikale ontleningen an t Maleisies bin der zat. n Paor veurbeelden bin:
** ''baie'' (arg, iezelig)
** ''piering'' (schutteltjen)
** ''boetie'' (breurtjen)
* n Opvallende eigenschap van t Afrikaans is de reduplikasie van biewoorden, warkwoorden en zelfstaandige naamwoorden. Ponelis<ref>F. Ponelis (1997), 'Afrikaans'. In: M.C. van den Toorn e.a., 'Geschiedenis van de Nederlandse taal'. Amsterdam University Press. P. 632.</ref> zeegt dat dat systeem uut Maleisies over is koemen weien, waor t heel gebrukelik is. n Paor veurbeelden:
** ''Plek-plek'' ('weg-en-were')
** ''raas-raas'' ('schimpend')
** ''klap-klap'' ('herhaoldelik klappen')
* Valkhoff<ref>M.F. Valkhoff (1943), 'De expansie van het Nederlands'. Brussel: A. Manteau. P. 63.</ref> neump oek t verdwienen van de -t in medeklinkergroepen, zo as in ''lug'', ''herfs'' en ''naak'', as meugelike Maleisiese invleud, hoewel veule Nederlaandse dialekten en streektalen oek dit kenmark hebben.

=== Xhosa en Zoeloe ===
* Lexikale invleud van t [[Xhosa]] is te zien in leenwoorden as
** tokkelos (n kwaoie geest uut de folklore)
** aikona (nee, niet, gien)<ref>R.M. Hogg et al (2001), 'The Cambridge History of the English Language'. Cambridge University Press. S. 489.</ref>

=== Khoikhoi of Hottentots ===
* Den Besten (1986) neump t [[Khoikhoi]] as de meest waorschienlike bron veur de dubbele ontkenning in t Afrikaans.<ref>H. den Besten (1986), 'Double negation and the Genesis of Afrikaans'. In: P. Muysken & N. Smith, ''Substrata versus Universals in Creole Genesis''. Amsterdam: John Benjamins:185-230.</ref> n Aandere meugelike bron is o.a. t West-Vlaams.

=== Portugees ===
* Portugese leenwoorden bin bieveurbeeld:
** ''bredie'' (vleisgerecht) van ''bredo''
** ''brinjal'' (aubergine) van ''brinjela''
** ''mielie'' (mais) van ''milho''
** ''tronk'' (gevangenisse) van ''tronco''
** ''kombers'' (deken) van ''cobertas''
** ''kraal'' (hokke, kouwe) van ''curral''
* Ponelis (1997) neump t gebruuk van ''vir'' veuraofgaond an t liejend veurwarp as n konstruksie die analoog an de Portugese konstruksie mit ''a'' evormp is.<ref>Ponelis (1997), 'Afrikaans'. In: M.C. van den Toorn e.a., ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', Amsterdam University Press: 632-636.</ref>

=== Frans ===
t Afrikaans hef niet zoveule leenwoorden rechtstreeks uut t Frans overeneumen. Franse leenwoorden die in t Nedersaksies en t Nederlaands gangbaor bin, bin in t Afrikaans juust verafrikaanst, bieveurbeeld, ''chantage'' is ''afpersing''; ''kado'' is n ''prensentjie'' (van t Engelse ''present''); ''failliet'' is ''bankrot''; ''sjuderans'' is ''suurlemoensap''; ''serie'' is ''reeks''; enz. n Uutzundering is de namen van bepaolde peren: ''pawee'', ''sermyn'' en ''bermotersan''.<ref>C.J. Coradie, ''taalgeskiedneis'', 1986.</ref>

=== Zuud-Afrikaans Engels ===
t Afrikaans hef n starke invleud ehad op t [[Zuud-Afrikaans Engels]]. t Völt Engelstaligen uut aandere delen van de wereld op dat t [[Engels]]e woord ''barbecue'' zwat nooit gebruukt wördt. In de plaotse daorvan gebruken Engelstaligen t Afrikaanse woord ''braai'' wat aofeleid is van n gewestelik Nederlaands woord veur "braojen".<ref name="en.wikipedia.org">http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_South_African_slang_words</ref> Oek heur je in t Zuud-Afrikaans-Engels vake ''howzit'' (huj/hoe geet t?) en ''issit?'' ("o ja?" of letterlik: ''is dit?'', wat "is dat zo?" betekent). t Is beleefd, as der ene ''issit?'' zeegt, um mit ''ja'' te antwoorden, umdat t Afrikaanse/Nederlandse/Nedersaksiese woord "ja" t [[Amerikaans-Engels]]e ''yeah'' vervangt. t Afrikaanse woord ''gooi'' wördt oek vake gebruukt deur jongeluui. Zo koemen der in t Zuud-Afrikaans-Engels zinnen veur waorvan zwat zeker is dat Engelsen uut aandere delen van de wereld t niet begriepen zullen: ''That bloke tuned my ma he's gonna '''gooi''' a '''geelbek''' on the '''braai''', have a '''dop''' and eat some '''droë wors''' afterwards.'' (Die keerl zeeg tegen mien moene dat e n "geelbek" op de barbecue zol doon, n borreltjen drinken en daornao wat dreuge worst eten). In bepaolde gebiejen is t oek gewoon um Afrikaans en Engels deur mekaar te gebruken. Op middelbaore schoelen gebeurt dit oek vake.
== Afrikaans vergeleken mit t Nederlaands en Nedersaksies ==
t Afrikaans lik naor veule op t [[Nederlaands]] en t [[Nedersaksies]] (sommige dialekten meer as aandere). Vergeleken mit sommige streektalen die in Nederlaand espreuken wörden, ligt t Afrikaans nog aordig kortbie t Nederlaands. t [[Grunnegs|Gronings]], t [[West-Vlaams]] en t [[Limburgs]] liggen bieveurbeeld veerder van t Nederlaands aof as t Afrikaans. In t Nedersaksies he'j soms oek woorden die in uutspraak meer op t Afrikaans lieken as t Nederlaands, zo he'j bieveurbeeld: ''rot'', ''vleis'', ''zog'' (Afrikaans: ''sog''), ''paerd'' (Afrikaans: pêrd), ''reegn'' (Afrikaans: reën), ''verrinneweren/verrieneweren'' (Afrikaans: (ver)rinneweer), de uutspraak van bv. ''maandag'' in sommige Afrikaanse tongvallen (maondag), ''ruspe/rupse'' (Afrikaans: rusper), ''(n)aarns'' (Afrikaans: (n)êrens), ''tiejing'' (Afrikaans: tyding), ''neugen'' (Afrikaans: nooi), ''kaerl'' (Afrikaans: kêrel), ''spiend/spiezekaste'' (Afrikaans: spens), ''schouwer'' (Afrikaans: ''skouwer''), ''haorsniejer'' (haarsnyer), en gao zo mer deur.

t Is veur sprekers van t Nederlaands meestentieds n minne meuite um t Afrikaans te lezen en te begriepen. Aandersumme geldt t meestentieds oek wel, mer deurdat t Afrikaans aordig foneties espeld wörden, is t Nederlaandse spellingssysteem wat lastiger um te volgen veur Afrikaanse sprekers. Oek deur de vereenvoudiging van t Afrikaans is t Nederlaands veur Afrikaanse meensen wat lastiger um te volgen vanwegen alle verbugingen bie warkwoorden en zoksoort dingen.

n Koppel Afrikaanse woorden vie'j niet (meer) in t Nederlaands, mer wel in t Nedersaksies. Bieveurbeeld:
* '''astrant''' (brutaol) - Nedersaksies '''astraant''' 
* '''iewers''' (argens) - Achterhoeks '''evers'''<ref>'' 'In de wiedte schreeuwen nog un paar late vöggele en '''evers''' kraejen ne hane.' ''Uut 'Ne zönne veur Wamelts Dina' deur [[Henk Krosenbrink]].<br />'' 'Nao een konkoers hippiek, '''evers''' in 't Ovveriesselse, geet den zönne van de Pötter met een meiken op stap ; de onbekende waege langs in ne lauwen lentenacht.' ''Uut 'Den waorzegger' deur [[G.A. van Loo]].<br />In Max Holt en aandern (1964), ''De Oelenwanne. Ne korf vol Riemen en Vertelsels uut Achterhook en Liemers''. Aalten: Gebr. de Boer</ref>
* '''kul, verkul''' - Drents '''kullen, köllen''' (foppen, bedriegen)
* '''neul''', '''geneul''' - Drents '''neulen''', Twents en Achterhoeks '''nölen''', '''genööl''', Veluws '''nuilen''', '''genuil''' (Oldebroek)
* '''oond''' - Nedersaksies '''(n)(a)ovend'''
* '''party keer''' - Veluws/Stellingwarfs '''partie keren''', Drents '''partie(toeren)'''
* '''skelms''' - Veluws '''schelms''' (kwajongens)
* '''van''' (achternaam) - Achterhoeks en Drents '''van'''<ref>'' 'Now woont op et huus deur verarf en verstarf weer n ni'j geslacht met een andern '''van'''.' ''Uut 'De Nommerverruilder' deur [[D.H. Keuper]] (Jan Willem uut t Goor).<br />In Max Holt en aandern (1964), ''De Oelenwanne. Ne korf vol Riemen en Vertelsels uut Achterhook en Liemers''. Aalten: Gebr. de Boer</ref><ref>'' '`Getuige, u bent Jan Harrems?` `Hielendal meneer! Zo is mien''' "van",''' mar by oes op de streek kent ze my bèter als Jan van Evert. As ze my mut hebben, koomt ze mit Jan Harrems minder goed terechte''.`' Uut [[Jan Poortman]] (1982), ''De Baandrèkel'', Möppelt: Krips Repro Meppel</ref>
* '''wrintigwaar''', '''wrintiewaar''' - Drèents '''warentig''', '''verentig''' (eerlijk waor)
* '''nuut''' - Veluws ([[Hoenderloo]]) '''niejt''' (niej; niet oud); Tweants ([[Almelo]]) '''niejt''' (idem)<ref>[[G.B. Vloedbeld]], (1927), ''[[Mans Kapbaarg, 'n grootsten leugenbuul van 't Tukkerlaand]]'', Boorn: G.W. ten Tusscher</ref>; Urkers '''nijt''' (idem, bv. 'een nijt begin')<ref>Trijnie van Eerde-Snoek (1997), 'Drugs', in ''Pluzen: verhalen en gedichten in de streektaal'', Kampen: Iesselakkedemie</ref>
* '''gesels''' - Veluws ([[Barreveld (daarp)|Barreveld]]) '''gezelsen'''
* '''dalkies''' - Stellingwarfs '''doukies''' (verschil in betekenisse: Afrikaans = ''misschien''; Stellingwarfs: ''dalik'', ''voorttemee'', ''over enige tied'')

=== Grammatika ===
* In t Afrikaans wörden [[warkwoord]]en haost niet vervoegd, in tegenstelling tot in t Nedersaksisch en t Nederlaands.
** De onvoltooid vlejen tied ontbreekt veur de meeste warkwoorden.
** Veur warkwoorden die stark bin in t Nedersaksies en t Nederlaands, wörden meestentieds de tegenswoordige vorm gebruukt:
*** ek kies --- ek het gekies, mer:
*** ek verloor --- ek het verloor (toekomstige tied: ek sal verloor)
** Warkwoorden van beweging kriegen 'het', niet 'is': ek het gegaan.
* t Afrikaans gebruukt n dubbele ontkenning: ''hy het dit '''nie''' gedoen '''nie'''.''
* Naamwoorden (alle soorten) kennen wat infleksie angeet allenig nog enkelvoud en meervoud
** Der is gien grammatikaal geslachte.
* Bievoeglike naamwoorden hebben net as in t Nedersaksies en t Nederlaands nog n bugings-e: hoog - hoë. 
* Persoonlike voornaamwoorden (nominatief en akkusatief/datief) en bezittelike veurnaamwoorden bin:
** '''ek''' loop - jy sien '''my''' - dis '''my''' huis
** '''jy''' loop - ek sien '''jou''' - dis '''jou''' huis
** '''u''' loop - ek sien '''u''' - dis '''u''' huis
** '''hy''' loop - ek sien '''hom''' - dis '''sy''' huis
** '''sy''' loop - ek sien '''haar''' - dis '''haar''' huis
** '''dit''' gaan goed - ek doen '''dit'''
** '''ons''' loop - hul sien '''ons''' - dis '''ons''' huis
** '''julle''' loop - ek sien '''julle''' - dis '''jul(le)''' huis
** '''hulle''' loop - ek sien '''hulle''' - dis '''hul(le)''' huis
* Personen kunnen n meervoud hebben: Japie -- Japie-hulle (Japie en de rest) (veule Afrika-talen hebben dit oek, bieveurbeeld [[Xhosa]]: uJapi ôJapi)

=== Uutspraak, spelling en morfologie ===
* De Nederlaandse ''ij'' wörden in t Afrikaans as ''y'' eschreven, behalven as in t achterplaksel ''-lijk'': ''waarskynlik - warschienlik''
* De Nederlaandse ''ch'' wörden in t Afrikaans as ''g'' eschreven.
* De ''g'', ''v'' en ''d'' vallen weg tussen twee klinkers: ''die hoë boom is hoog''.
* Nedersaksies/Nederlaands ''-cht'' en ''-st'' wörden in t Afrikaans ''-g'' en ''-s'': ''lugpos'' 'luchtpost', ''oes'' 'oogst'
* Nedersaksies/Nederlaands ''sch-'' wörden in t Afrikaans ''sk-'': ''waarskynlik - warschienlik''
* De 'oo' en 'ee' bin tweeklanken
* De 'u' is (zwat) n i-klank vanwegen de ontronding
* De 'eu' is vanwegen lege ontronding eigenliks n iets eronde 'ië' en döt denken an de Afrikaanse tweeklank 'ee': ''neut'' (nds: [[noete]]) en ''meul'' (nds: [[meule]]) klinken zwat as Afrikaans ''neet'' (nds: [[nete]]) en ''meel'' (nds: [[meel]])
* De korte ''i'' wörden as n ''sjwa'' uutespreuken (zo as de 'e' in nds: [[kamer]]): ''sit'', ''ding'', ''vir'' kunnen de (niet-Braobanders) as ''sut'', ''dung'' en ''vur'' in de oren klinken.
* Der is gien verschil tussen ''au, ou, auw'' en ''ouw''; disse letters wörden allemaole eschreven en uutespreuken as ''ou'' ([[Internasjonaal Klaankenskrift|IPA]]: /ɔʊ/ of /œu/): ''outomaties'', ''oud'', ''blou'' en ''vertrou''.
* In sommige Afrikaanse dialekten/tongvallen wörden de ''aa''-klank uutespreuken as de Nedersaksiese ''ao''-klank (bieveurbeeld in ''maondag'', t wörden dan wel eschreven as ''maandag'').

=== Vergeliekingen ===
Hieronder vie'j n vergelieking van t Afrikaans, Nedersaksies, [[Limburgs]] en t Nederlaands.

{| {{prettytable}}
|-
! Afrikaans
! Nedersaksies{{Info|Vanwegen de eindeloze lieste an variaanten staon der hooguut twee meugelikhejen vermeld}}
! Limburgs
! Nederlaands
|-
| vir
| veur<br/>vuur
| veur
| voor
|-
| toe 
| toe{{Info|Zo as in: n toeë deure}} 
| toe
| dicht
|-
| pos 
| pos{{small()|t}}
| pos
| post
|-
| lugpos 
| luch{{small()|t}}pos{{small()|t}}<br/>loch{{small()|t}}pos{{small()|t}}
| lochpos
| luchtpost, airmail
|-
| skool 
| sko{{Small()|e}}le<br/>school, enz.
| sjool
| school
|-
| sleg 
| slech{{Small()|t}}<br/>slich{{Small()|t}}
| sjlech
| slecht
|-
| neut
| neut{{small()|e}}<br/>noet{{Small()|e}}, enz.
| noot
| noot
|-
| vrouwmense 
| vrouwlu{{Small()|ui}}<br/>frullie
| vrouluuj 
| vrouwen
|-
| kinders{{Info|Uutspraak: kənnərs}}
| ki{{Small()|e}}nders
| kènjer
| kinderen
|-
| voël 
| vo{{Small()|e}}gel
| voegel
| vogel
|-
| asseblief 
| asjeblief{{small()|t}}<br/>asteblief/-bleef
| esuchbleef 
| alstublieft
|-
| oond
| {{Small()|n}}ovend{{Info|Evt. mit of zonder t-klank}}<br/>{{Small()|n}}aovend{{Info|Evt. mit of zonder t-klank}}
| aove
| oven
|-
| stêrt 
| ste{{Small()|e}}rt<br/>start{{Small()|e}}
| sjtart
| staart
|-
| toon
| toon<br/>tie{{Small()|je}}, enz.
| tien
| teen
|-
| julle
| jul{{Small()|l}}en<br/>jullie, enz.
| geer
| jullie
|}

Vertalingen van Dylan Thomas zien gedichte ''this Side of the Truth'' (eerste strofe):
{| {{prettytable}}
|-
! [[Nedersaksies]] ([[Nunspeets]])
! Afrikaans
! Nederlaands
|-
|
Disse kaante van de waorheid<br />
Zu'j misschien niet zien, mien jonge,<br />
Koning van joew blauwe ogen<br />
In t bliende laand van de kienders:<br />
Dat alle dingen aofleupen,<br />
Al blif de hemel onbeweugen,<br />
Onschuld en schuld gaon verleuren<br />
Veurda'j oek mer mit één gebaor<br />
Van kop of harte in de benen kömp<br />
Wörden alles vortehaold en, as t stof<br />
Van de dooien, in t dreiende duuster<br />
Egeuten op de leste avend.<br />
|
Hierdie kant van die waarheid<br />
Sal jy miskien nie sien nie, my seun,<br />
Koning van jou blou oë<br />
In die blinde land van die kinders:<br />
Dat al die dinge eindig,<br />
Al bly die hemel onbewoë,<br />
Onskuld en skuld gaan verlore<br />
Voordat jy net een gebaar<br />
Van hoof of hart kan maak<br />
Word alles weggehaal en, soos die stof<br />
Van die dooies, gegiet in die draaiende<br />
Duister op die laaste aand. {{Audio luuster|Afrikaans_gedichte.ogg}}<br />
|
Deze kant van de waarheid<br />
Zul je misschien niet zien, mijn zoon,<br />
Koning van je blauwe ogen<br />
In het blinde land van de kinderen:<br />
Dat alle dingen aflopen,<br />
Al blijft de hemel onbewogen,<br />
Onschuld en schuld gaan verloren<br />
Voordat je ook maar met één gebaar<br />
Van hoofd of hart in de benen komt<br />
Wordt alles weggehaald en, als het stof<br />
Van de doden, in het draaiende duister<br />
Gegoten op de laatste avond.<br />
|-
|}

== Uutgaonde verwiezingen ==
{{Wiktionary}}
{{interwiki|kode=af}}
* [https://web.archive.org/web/20011205083406/http://www.geocities.com/afrikaanse/watis.html Korte introduksie tot t Afrikaans]
* [http://roepstem2.tripod.com/snaaks.html n lange Afrikaans-Nederlaandse woordelieste (Die Roepstem)]
* [http://www.majstro.com/Web/Majstro/taleninfo/afr_nl.php Afrikaans-Nederlaands-Afrikaans internetwoordeboek]
* [https://web.archive.org/web/20051029185830/http://afrikaans.pagina.nl/ Afrikaans.pagina.nl]

== Referensies ==
<references />

{{Germoans}}
{{Dialekt|wvel|[[Nunspeets|Nunspeet]]| Algemene Nedersaksiese Schriefwieze{{!}}ANS}}

[[Kategorie:Germaanse taol]]
[[Kategorie:Namibie]]
[[Kategorie:Zuud-Afrika]]