Sjanghai
Sjanghai (chinääsk: 上海; pinyin: Shànghǎi, wu-chinääsk: [zɑ̃̀.hɛ́] ⓘ, standaard mandaryn: [ʂâŋ.xàɪ] ⓘ), meysttyds eskreaven as Shanghai, is eyne van de veer rechtstreyks bestüürde gemeyndes van de Chinääske Volksrepublyk. De stad Sjanghai ligt in et südelike ströymgebeed van de Jangtse, wåras de Huangpu döärhen löpt. Med 24,89 miljoon inwoaners in 2021 was de binnenstad de up twey nå grötste van de wearld. Med vöärstäden der by woanet der 39,3 miljoon lüde. In 2018 bracht de Metropool Grout-Sjanghai sou'n 9,1 triljoon yen in kas (ümmereakend net wat meyr as 57 miljard euro).
Sjanghai is eyne van de vöärnaamste centra vöär geld, saken un ekonomy, mär ouk weatenskop un technology, fabrykswark, vervoor, turisme un kultuur. Den haven van Sjanghai is de drukste kontänerhaven van de wearld.
As viskersdorp un marktstad leade Sjanghai in de 19. eywe up ne handige steade vöär grötter havenwark, wåras binnen- un butenlandske vrachten samenkümmen. Nå den Eyrsten Opiumoorlog wör de stad as eyne van de vyv havenstäden ewüngen üm med Europa to handelen. De Internationale Neadersetting Sjanghai un de Franske Kuncession wörden esticht. De stad buurden der good van. Vanaf de jåren '30 van de vöärigen eywe wör et de vöärnaamste kommerciäle un financiäle poorte vöär Asie. By den Tweyden Chinääsk-Japansken Oorlog wör de swåre Slag üm Sjanghai evöchten. In 1949, nå den oorlog, nöm de Chinääske Kommunistiske Partye et land oaver un beparkeden de handel med andere landen. De wearldwyde invlood van de stad nöm af.
Vanaf 1990 begünden de ekonomiske herförmingen van Deng Xiaoping to warken. Se tröäken de stad kats to üntersteböäventen un vöäral et Nye Gebeed Pudong wör weader upebouwd. Dat tröäk medeyne butenlandske investeringen an. Seyd dee tyd is de stad weader ne vöärname poorte vöär internationalen handel un geldsaken. De Böärse van Sjanghai sit der, eyne van de grötste böärsen van de wearld, un et Vrye Handelsgebeed Sjanghai, et eyrste vryehandelsgebeed van China. Et Globalization and World Cities Research Network nöömt Sjanghai nen Alpha+, nen eyrsterangs wearldstad. In 2022 satten der 12 van de 500 grötste bedryven van de wearld. Up de Index vöär Wearldwyde Financiäle Centra steyt et veerdes. In Sjanghai wördt ouk nen houp baanbreakend undersöök edån up eyne van de vöäle houganeskreavene universiteiten. Seyd et lösgån in 1993 is de Metro van Sjanghai et langste metronetwark van de wearld.
Sjanghai wördt wal es et 'prunkstükke' van de chinääske ekonomy enöömd. Y vindet der alle bouwstylen tüsken Art Deco un Shikumen. Bekende blikvangers sint de skyline van Lujiazui, museums un historiske gebouwen sou as de Chenghuangtempel, den Yuyuan-hov, et Chinääske Pavilioon un de gebouwen langs de Bund med under andere de Oriental Pearl TV-toren. Sjanghai steyt bekend üm et söte eaten, de lokale språke un en upvallend internationaal karakter.
Sjanghai un neadersassisk[bewark | bronkode bewarken]
Et woord 'sjanghaien' (platdüütske skryvwyse: schanghaien) is in vöäle platdüütske dialekten un vöäral in Hamburg en warkwoord wörden. Et woord beskrivt dat seylüde med starken drank hagelkeiendikke voord wordet un dan teagen öären wil up en marine- of handelsskip warken müt.