Irak
| Republik Irak جمهورية العراق (arabisk) Jumhūriyyat al-ʿIrāq کۆماری عێراق (kurdisk) Komarî Êraq | ||
 |
 | |
.svg) Kaarte van Irak
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Arabisk & kurdisk (officiääl) Sureensk Turkmeensk Armeensk | |
| Heufdstad | Bagdad | |
| Regeringsvörm | Republik | |
| Geleuf | Islam Kristendom | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
438.317 km² 4,62% | |
| Inwonners - Dichtheid |
43.324.000 (2023) 82,7 inw./km² | |
| Koordinaten | 33° 20′ N, 44° 23′ O
Koördinaoten: 33° N, 44° O | |
| Oaverig | ||
| Volksleed | موطني Mawṭinī "Myn huusland" | |
| Munteenheid | Irakesen dinar (IQD)
| |
| Tiedzone | UTC+3 (AST) | |
| Web | Kode | Tel. | ..iq .العراق | IQ | +964 | |
Irak is en land in Westasie, in ne geopolitike streake dee se et Middenousten nömet. Med 46 miljoon inwoaners steyt et 33. up de lyste van inwoaners et land. Irak is ne parlementäre republyk un besteyt uut 18 guvernoraten. Et is nåbers med Türkye in et noorden, Iran in et ousten, den Persisken Gulv un Kuweit in et süüdousten, Saudi-Arabie up et süden, Jordanie up et süüdwesten un Syrie up et westen. De höyvdstad un grötste stad is Bagdad. Der woanet verskillende volker in Irak. Ouk süt der et land der de strekke weader anders uut. Irak is deyl van de arabiske moslimwearld. De meyste inwoaners sint dårümme ouk moslim. Der woanet ouk wal wat kristenen, jazidi's, mandeisten, jarsanisten un zoroastroisten. De ambtsspråken van Irak sint arabisk un kurdisk, andere språken sint türkmeensk, assyrisk un armeensk.
Al seyd et 6. jårdusend vöär Kristus woanet der tüsken de rivyren de Tigris un Eufraat lüde. Et gebeed stünd langen tyd as Mesopotamie bekend. Wat van de eyrste städen, beskavingen un ryken untstünden hyr, sou as Sumerie, Akkadie un Assyrie. De beskavingen hyr vünden et skryven, reakenen, tydreakenen, kalenders, stearenkyken un et byholden van wetten uut. Nå at de moslims Mesopotamie innöämen wör Bagdad de höyvdstad un grötste stad van et Abbasidenkalifaat. In de bloityd van den Islam groiden de stad uut töt en vöärnaam middelpunt vöär kultuur un geleyrdheid. Et stünd wearldwyd bekend as ne steade wåras kloke dinge uutedacht wörden. De mongolen makeden dår in 1258 en ende an by et Beleg van Bagdad. Seyd dee tyd güng et bargdale med Bagdad, ouk döärdat der seekdes uutbröäken un der verskillende ryken oaverhen walsden.
Et hüdige Irak untstünd in 1920, do as et Britske Mandaat Mesopotamie upericht wör under de Volkenbund. De britten hülpen köäning Faisal in et sadel in 1921. Et Hasjemitiske Köäningryk Irak rööp in 1932 de unafhangelikheid uut. In 1958 wör der den köäning achterhen edån un de Republyk Irak esticht. Vanaf 1968 töt 2003 stünd Irak under beheyr van de Arabisk-Socialistiske Ba'ath-partye, eyrst under anvöring van Achmed Hassan Al-Bakr un dårnå Saddam Hussein as eynpartyenståt. In 1980 völ Irak Iran binnen. Beide partyen kunden ginne groute slage maken, wårdöär in 1988 den oorlog stillevöl. An beide kanten warren der flinke verlesen. In 1990 völ Irak Kuweit binnen. Dat stünd de rest van de wearld niks an, un en internationaal samenwarkingsleager under anvöring van de Vereynigde Ståten makeden der en ende an.
In 2003 völ en ny internationaal samenwarkingsleager under anvörming van de VS et land binnen as deyl van den 'wearldwyden oorlog teagen terröör'. De Ba'ath-partye wör der achterhen edån un Saddam Hussein ümmebracht. In de plaatse küm ne tydelike regeyring. Vöäle lüde in Irak vünden et der neet beater up ewörden un kümmen in et gewäär. Amerika wör eseen as den grouten drytebüdel. In 2005 kreag Irak nen nyen grundwet un der kümmen verkesingen med meyrere partyen. In 2008 begün et amerikaanske leager sik händigan torügge to trekken uut et land un dat was klår in 2011. Underwyl was der ne sji'itiske regeyring dee allerhande underdrükkende måtregelen had. Dat leidden töt groute upstanden in 2012 un 2013, wårnå ne samenwarking tüsken upstandelingen van de Ba'ath un sunnitiske moslims de wåpens greypen. Dåruut untstünd de grupe Islamitisken Ståt, dee rap nen heylen bünder grund innöämen. As teagenreakty kümmen de amerikanen weader vöär den Irakoorlog. Den duurden töt 2017. Ouk Iran bemöden sik der med vanaf 2014. Dee probeerden meyr invlood in et land to krygen döär verskillende strydgrupen to understütten.
Irak is ne federale parlementäre republik. Den president is ståtshöyvd, de eyrste minister höyvd van de regeyring. De grundwet beheyrst twey oaverlegorganen, de Råd van Afvaerdigden un den Vereynigden Råd. De rechtbanke is unafhangelik. Irak steyt to book as upkummenden middelmacht, med strategiske ligging. Et land is eyne van de uprichters van de Vereynigde Natys, de OPEC, de Arabiske Liga, OIC, Neetlieerde Beweaging un et IMF.