Sproaklear

Sproaklear, sproakenkeunde, of taalkeunde is t wetenskoppelik onderzeuken van natuurlike sproaken, woermet de sproaken wordt bedoold dee't op natuurlike wieze as modersproake zeent eleard, tegenoawer de keunstsproaken. n Belangriek oonderdeel van de sproaklear is de metasproake. t Doel van de sproaklear is de sproaken te beskriewen zo as leu ze ook echt gebroekt. As t oonderzeuk nit oawer ne eankele sproake geet, mear oawer sproaken in t algemeen, het t algemene sproaklear.

Umdet sprekken en sproakontwikkeling kenmoarkend meanskelik gedrag zeent, het sproakenoonderzeuk völle oawereen met meanskenwetenskoppen zo as kognisiewetenskoppen, psychologie, volkerkeunde en sosjologie. Binnen de sproaklear is t gewoonte um sproakgebroeken as ofzeunderlik samenhangend stelsel te bekieken, woerbie juust zo min meugelik noar aandere zaken wörd ekekken. Der wörd ook völle ekekken noar de samenstelling t oonderzeuk en t gebroek van formele sproaken, zo as bievuurbeeld in wiskeunde en kompjoetersproaken.

De meeste sproaklear is bedacht vuur t beskriewen van gesprökkene sproaken, woerbie't vake de gesprökkene en eskrewene soorten wordt oonderzocht, mear woerbie't mangs ook rechtstreeks noar sprektaal of skrieftaal wörd ekekken. Ook geboarensproaken wordt oonderzocht, mear vanzelf is nit alle sproaklear van belang of van toopassing op geboarensproaken.

Sproakoetings

Sproakoetings zeent volgens de meeste sproaklear de gesprökkenen oetings, dee't op ebouwd zeent oet klaanken, Morfemen, wöarde, zinne, en tekste of verhaandelings. De klaanken wordt oonderzocht duur de fonetiek en fonologie, n opbouw van wöarde duur morfologie, groepkes wöarde en zinne duur zinsbouw (syntaxis). Betekenisse van sproakoetings wordt oonderzocht duur de semantiek. Wat nen sprekker met t gesprökkene wil bereiken wörd oonderzocht duur de pragmatiek. Rechtevoort wordt geboaren van geboarensprekkers ook as sproakoetings ezeen.

Vakgebeden

Taalkundige vakbegebeden zeent oonder aandere:

Algemene sproaklear
- Theoretiese en/of Strukturalistiese sproaklear (heuwdzakelik Grammatika):
  - Pragmatiek, sproakgebroek
  - Semantiek, betekenis van wöarde, zinne en teksten
  - Semiotiek, tekenregels van ne sproake
  - Zinsbouw
- morfologie, woardvörme
  - Fonologie, lear van de fonemen (betekenisonderskeaidende klaanken) van ne sproake (nit t zelfde as Fonetiek)
  - Lexikologie, woardlear, allens wat met wöarde van doon hef - en lexikografie, de toopassing van lexikologiese regels van ne sproake, zo as skriefwieze en t opstellen van wöardebeuke
  - Fraseologie, de zinslear van ne sproake
  - Stilistiek, t heurt nit echt bie strukturele sproaklear, mear t is wal oonderwoarp van grammatika
- Too-egepaste Sproaklear (ook wal Oawerkoepelende, Volkenkeundige of Fenomenologiese sproaklear eneumd):
  - Sosjale sproaklear
  - Psychologiese sproaklear, met doarbie sproakverwoarving
  - Neurologiese sproaklear, t verbaand tusken sproake en harsens
  - Etnologiese sproaklear
  - Sproakoonderwies, Tolkenopleaiding
  - Sproakhulpe
  - Afasiologie
  - Sproakpathologie
  - Computationele sproaklear
  - Forensiese sproaklear
  - Rechtssproaklear
  - Kliniese sproaklear
  - Kognitieve sproaklear
  - Mediasproaklear
  - Mathematiese sproaklear en/of sproakstoatestiek
  - Literatuurwetenskop
  - Tekstsproaklear
  - Vertelkeunst
  - Corpussproaklear,
Historiese en Vergeliekende sproaklear:
- Diachrone sproaklear oonderzoch de historiese oontwikkeling van ne sproake en benöadert oet-estörven oersproaken
- Synchrone sproaklear oonderzoch ne sproake in n bepoald tiedsvlak
- Vergeliekende sproaklear oonderzoch de (moate van) sproakverwaantskop tusken verskillende sproaken, woerbie't herleaidingsmaneren wordt gebroekt oet de historiese sproaklear
- Kontrastieve sproaklear oonderzoch de verskillen tusken op zien meenst twee sproaken
Fonetiek, algemene klaanklear (oetsproake, akoesties, oontvangst en ook sproakenkeundig)

Zeet ook