Bron bekyken van Perveencie Frieslaand

{{Zie dv|Zie [[Fraislaand (regio)]] veur een aandere betekenisse van '''Frieslaand'''}}
{{Pervincietabel
|titel = Provinsje Fryslân<br />Perveensie Frieslaand
|vlag  = Frisian flag.svg
|waopen= Friesland wapen.svg
|kaort = Friesland position.svg
|region= NL-FR
|taolen= [[Westlaauwers Frais|Fries]], [[Nederlaands|Nederlaans]], [[Nederfrankies|Nederfrankiese dialekten]] ([[Stadsfries]], [[Amelaands]], [[Bildts]] en [[Midslaands]]) en [[Nedersaksies]] ([[Westerkertiers]] en [[Stellingwarfs]])
|heufdstad  = [[Liwwadden (stad)|Liwwadden]]
|geleuf     = [[Protestantisme|Protestaans]] 30%<br />[[Rooms-Katholieke Karke|Katteliek]] 6%<br />[[Islam|Moslim]] 2%
|geleuf_jaor= 2005
|volksleeid = [[De âlde Friezen]]
|opprange   = 5.753,26
|opp        = 3.340,10
|opp_waoter = 2.413,15
|inwoner_totaol     = 659.551
|inwoner_totaol_jaor= jan 2023
|bevolkingsdichtheid= 197
|breedtegroad= 53/11/44/N
|lengtegroad =  5/42/31/E
|webstee     = [http://www.fryslan.frl/ www.fryslan.frl]
}}
[[Bestaand:Prov-Friesland-OpenTopo.jpg|275px|thumb|Frieslaand]]
[[Bestaand:Friesland-5.62E-53.13N.jpg|275px|thumb|Satellietfoto van Frieslaand]]
De '''perveencie Frieslaand''' ([[Nederlaans]]: ''Friesland'', [[Westlaauwers Frais|Fries]] en officieel: ''Fryslân'') is een perveensie in et noorden van [[Nederlaand]]. Mit 3.340&nbsp;km² is et nao [[Gelderlaand]] en [[Noord-Braobant]] de grootste perveensie van Nederlaand. De perveensie greenst an [[Grunnen (provìnzie)|Grunningen]], [[Drenthe]], [[Overiessel]], [[Flevolaand]] en is via de [[Ofsluutdiek]] mit [[Noord-Hollaand]] verbunnen. Frieslaand is een waeterrieke perveensie en leit an et Iesselmeer (vrogger: [[Zuderzee]]) en de [[Waddenzee]].

In de Waddenzee liggen de Friese [[waddenaailanden|waddeneilanen]] [[Terschelling]], [[Amelaand]], [[Vlielaand]] en [[Schiermonnikoog]], disse eilanen beheuren tot Frieslaand en bin beriekber per [[veerboot]] vanof et vaastelaand. De veerboten veren vanuut [[Harlingen (stad)|Harlingen]] naor Vlielaand en Terschelling, vanof [[Holwerd]] naor Amelaand en vanof [[Laauwersoog|Lauwersoog]] naor Schiermonnikoog. Frieslaand het omdebi'j 660.000 inwoners (2023). De heufdstad d'r van is [[Liwwadden (stad)|Liwwadden]] (Fries: ''Ljouwert''). De officiële taelen bin Nederlaans en Fries.

In et vleden het Frieslaand vaeke konflikten mit Grunningen had. Dat levert tot op 'e dag van vandaege spanningen op tussen de twie groepen, bi'jgelieks in uutgaonsgelegenheden of mit voetbal.

== Naeme ==
Sund [[1 jannewaori]] [[1997]] is allienig et [[Westlaauwers Frais|Friestaelige]] ''Fryslân'' in Nederlaand de officiële naeme van de perveensie. In [[november]] [[2004]] het et [[Ministerie van Binnenlaanse Zaeken en Keuninkrieksrelaosies]] besleuten d'r op toe te zien dat de officiële naeme in overheidsstukken ok konsekwent bruukt wodt. In et daegelikse spraokgebruuk in de rest van Nederlaand en in et Nederlaans taelgebruuk wodt liekewel vri'jwel altied de Nederlaanstaelige naeme ''Friesland'' bruukt.

Om de perveensie te onderscheiden van [[Noord-Frieslaand|Noord-]] en [[Oost-Frieslaand]] en de [[Laandkreis|Kreis]] [[Frieslaand (distrikt)|Frieslaand]] in [[Nedersaksen]] wodt de perveensie in wetenschoppelike kringen ok wel anduud as ''Westerlauwers Frieslaand''.

== Tael ==
Historisch zien kan Frieslaand verdield wodden in 3&nbsp;gewesten:
* [[Oostergo]]
* [[Westergo]]
* [[Zeuvenwoolden]]

De taelen die et meest praot wodden in de perveensie bin et [[Nederlaands|Nederlaans]] en et [[Westlaauwers Frais|Fries]] (''Frysk''). Et Fries het een staotus as minderhiedstael en wodt naost et Nederlaans as een officiële laanstael erkend. In veul Friese steden praoten de meensken gien (of minnig) Fries mar [[Stadsfries]], een Nederlaans dialekt mit starke Friese invloeden. Ok in [[Midslaand]], op [[Amelaand]] en in [[EtBildt]] wodden verwaante dialekten praot.

Deur de officiële staotus van et Fries hebben de meeste plakken in de perveensie zowel een Nederlaanse as een Friese benaeming. Pattie plakken hebben allienig een gebruukte Nederlaanse benaeming omdat ze buten et officiële Friese taelgebied valen. Van de plakken in de gemienten [[Tietjerksterediel]] en [[Dantemediel]] en de vroggere gemienten [[Ferwerderediel]], [[Boornsterhem]] en [[Littenserediel]] bin sund jaoren allienig de Friese benaemingen officieel, zoas [[Damwoolde|Damwâld]] (''Damwoolde''), [[Hardegeriep|Hurdegaryp]] (''Hardegeriep''), [[Bargum|Burgum]] (''Bargum''), [[Grouw|Grou]] (''Grouw''), [[Irnsum|Jirnsum]] (''Irnsum'') en [[Rauwerd|Raerd]] (''Rauwerd'').

In et oosten van de vroggere gemiente [[Kölmerland en Nijkruusland|Kollumerlaand]] wodt et Grunnegse dialekt et [[Westerkertaaiers|Westerkertiers]] praot. In et centrum praoten nog zoe'n 200&nbsp;meensken et [[Pompsters]], dit is een overgaanksdialekt tussen et [[Wooldfries]] en et [[Westerkertaaiers|Westerkertiers]]. In de [[Stellingwarven]] (de gemienten [[Weststellingwarf]] en [[Ooststellingwarf]], in et zuudoosten van de perveensie Frieslaand) wodt een [[Nedersaksisch]] dialekt praot, et [[Stellingwarfs]]. Ok buten disse greenzen wodt et Stellingwarfs praot, bi'jveurbeeld krek over de greens mit de vroggere gemiente [[Lemsterlaand]], ok wodt vermoedt dat et Stellingwarfs deur inkelde duzende meensken in de rest van Nederlaand en daorbuten praot wodt.

== De 10 grootste plakken ==
De tien grootste woonplakken in de perveensie naor et antal inwoners op 1 febrewaori 2021 (bron: Kamer van Koophandel):
{| class="wikitable"
|-
! Nr. !! Plaknaeme !! Inwoners
|-
|&nbsp; 1 ||[[Liwwadden (stad)|Liwwadden]]
|93.765
|-
|&nbsp; 2 ||[[Drachten]]
|44.870
|-
|&nbsp; 3 ||[[Sneek (stad)|Sneek]]
|34.485
|-
|&nbsp; 4 ||[[Et Vene (plak)|Et Vene]]
|29.790
|-
|&nbsp; 5 ||[[Harlingen (stad)|Harlingen]]
|14.810
|-
|&nbsp; 6 ||[[De Jouwer]]
|13.150
|-
|&nbsp; 7 ||[[Wolvege]]
|13.090
|-
|&nbsp; 8 ||[[Franeker]]
|12.780
|-
|&nbsp; 9 ||[[Dokkum]]
|12.745
|-
|10 ||[[De Lemmer]]
|10.375
|}

== Gemienten en heufdplakken ==
''(Op de Nedersaksische Wikipedie wodden de Stellingwarfse naemen bruukt)''

De perveensie Frieslaand het 18&nbsp;gemienten en heufdplakken:
# [[Achtkarspelen]] - [[Butenpost]]
# [[Amelaand]] (''Ameland'') - [[Ballum]]
# [[Dantemediel]] (''Dantumadiel'') - [[Damwoolde]]
# [[De Friese Meren]] (''De Fryske Marren'') - [[De Jouwer]]
# [[Et Vene (gemiente)|Et Vene]] (''Heerenveen'') - [[Et Vene (plak)|Et Vene]]
# [[Harlingen (gemiente)|Harlingen]] - [[Harlingen (stad)|Harlingen]]
# [[Liwwadden (gemiente)|Liwwadden]] (''Leeuwarden'') - [[Liwwadden (stad)|Liwwadden]]
# [[Noordoost-Frieslaand]] (''Noardeast-Fryslân'') - [[Dokkum]]
# [[Ooststellingwarf]] (''Ooststellingwerf'') - [[Oosterwoolde]]
# [[Opsterlaand]] (''Opsterland'') - [[Beetsterzwaog]]
# [[Schiermonnikoog]] - [[Schiermonnikoog (plak)|Schiermonnikoog]]
# [[Smallingerlaand]] (''Smallingerland'') - [[Drachten]]
# [[Terschelling]] - [[West-Terschelling]]
# [[Tietjerksterediel]] (''Tytsjerksteradiel'') - [[Bargum]]
# [[Vlielaand]] (''Vlieland'') - [[Oost-Vlielaand]]
# [[Waadhoeke]] - [[Franeker]]
# [[Weststellingwarf]] (''Weststellingwerf'') - [[Wolvege]]
# [[Zuudwest-Frieslaand]] (''Súdwest-Fryslân'') - [[Sneek (stad)|Sneek]]

== Zie ok ==
* [[Fraizenkuur]]

== Nedersaksisch ==
* [[Grunnegs]]: ''Fraislaand'' of ''Vraislaand''
* [[Drèents]]: ''Freeislaand''
* [[Tweants]]: ''Freeslaand''
* '''Overig:''' ''Frieslaand'' of ''Frieslan(g)d''

== Uutgaonde verwiezings ==
{{Commonscat|Friesland}}
* [https://web.archive.org/web/20240223033735/https://www.plaatsengids.nl/frysl%C3%A2n Fryslân], Plaatsengids
* [https://allecijfers.nl/provincie/friesland/ Statistieken provincie Friesland], AlleCijfers

{{Frieslaand}}
{{NederlaandsePrevinsies}}

[[Kategorie:Stellingwarfs artikel]]
[[Kategorie:Frieslaand| ]]