Bron bekyken van Oldsassisk

{{Spraoke
| kop         = Oldsassisk
| spraoke     = Oldsassisk
| ofbeelding  = West_germanic_languages_c_500.png
| umskrieving = Gebeed wår et oldsassisk espröäken wördde (in et lichtgeal)
| naam_anders =  ''Sahsisk, sahsisc''
| laand       = 
| gebeed      = [[Nederlaand|Noordoustneaderland]], [[Duutslaand|Noordwestdüütskland]] en [[Denmaark|Süüddänemarken]] ([[Noordsleeswyk]])
| sprekkers   = 
| dialekte    =
| klassifikatie = [[Indo-Europees]]  
*[[Germaanse sproaken|Germaans]]  
**[[West-Germaans]]
***Oldsassisk
| skrift      = Et [[Latiense alfabet|latynske alfabet]] 
| periode     = [[8e eeuw|8. eyw]] tot de [[12e eeuw|12. eyw]]. Et untwikkelde sik an et ende van de [[12e eeuw|12. eyw]] tot et [[middelsassisk]].
| oldereform  = Primitiv sassisk
| iso1        = 
| iso2        = 
| iso3        = osx
| vootkop     = 
| ofbeelding2 = 
| caption2    = 
}}

'''Oldsassisk''' was een [[Germaanse taolen|germaanske språke]] en de vrogst edokumenteerde form van et [[Nedersaksisch|(neader)sassisk]], dat vandage de dag espröäken wördt in et noordousten van [[Nederlaand|Neaderland]], [[Duutslaand|Noorddüütskland]], [[Denmaark|Süüddänemarken]], in de [[Amerika (kontinent)|Amerikas]] en deylen van [[Oost-Europa|Ousteuropa]]). Et is een [[West-Germaonse taolen|westgermaanske språke]], dat nauw verwand is an de [[anglo-freesk]]e språken (bestånde üüt under andere et [[engels]]k en et [[freeske taaln|freesk]]).<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9056981/Old-Saxon-language Oldsassiske språke in de Encyclopædia Britannica]</ref> Et is vanaf de [[8e eeuw|8. eyw]] tot de [[12e eeuw|12. eyw]] edokumenteerd, wårnå et sik stådigan untwikkelde tot et [[middelsassisk]]. Et wördde espröäken döär de [[Saksen (vôlk)|sassen]], een germaanske stamme dee in et [[Saksenland|Sassenland]] leavde, in et teagenswoordige Noordwestdüütskland, vöärnamelik in de küstgebeden, en in Noordoustneaderland. Et hevt samen mid de [[anglo-freeske]] språken ([[oldfreesk]], [[oldengelsk]]) deyls meadedån an enkele [[ingveoonske klankversküvingen]] wat et underskeidt van de [[Nederfrankisch|neaderfrankiske]] en [[herminoonsk]]e språken, so as et [[oldneaderlandsk]] en et [[oldhoogdüütsk]].

De grammatika van et oldsassisk wördde vulleadig [[fleksy|eflekteerd]] mid veer [[naamval]]len ([[nominativ]], [[akkusativ]], [[genitiv]], [[dativ]], en sporen van en vyfde, de [[instrumentalis]]), dree [[getal (grammatika)|getallen]] ([[enkelvold]], [[meyrvold]], en rüdimenten van e [[tweyvold]] (''dualis'')) en dree [[geslacht grammatika)|geslachten]] (mannelik, vrouwelik en unsydig). De tweyvoldformen kwammen allinnig by de persöönlike vöärnaamwöärde in de eyrste en tweyde persoon vöär. Hyrin lyket et op de andere olde germaanske språken.

In historisk upsicht wördden et oldsassisk en et [[oldneaderlandsk]] eseen as afsünderlike dialekten van een eynheidsspråke in plaatse van twey amparte språken, höyvdsakelik ümdat der tüsken et hüdige Neaderland en Düütskland een [[dialektkontinuum]] löyp. Howel beide språken eenselvde oorsprung en soortgelyke skryvstylen hadden, vertöynt et oldsassisk een eynigsins ereduceerde [[morfology]] vergeleaken mid et [[oldneaderlandsk]], dat enkele grammatikale underskeiden verwaard hevt dee et oldsassisk verlöyren hevt. Der binnen ouk een antal verskillen in [[fonology|fonologiske untwikkeling]], oldsassisk wördde eklassificeerd as een [[ingveoonske språken|ingveoonske språke]], terwyl et oldneaderlandsk een [[istveoonske språken|istveoonske språke]] was.

==Karakteristiken==

===Verwandskap mid andere westgermaanske språken===
In de [[middeleeuwen|middeleywen]] was der een [[dialektkontinuum]] tüsken et [[oldneaderlandsk]] en et oldsassisk, een kontinuum dat eyrst vry kort eleaden underbröäken is döär de gelyktydige verspreiding van de standardspråken binnen de beide landen, en döär et verdwyning van lokale dialekten. Howel se enkele kenmarken deylen, binnen der een antal verskillen dee et oldsassisk, [[oldengelsk]] en et [[oldneaderlandsk]] van mekare underskeidt. Een vöärbeald dårvan is et gebrüük van de -a as meyrvoldsform van naamwoorden mid een a-stamme, terwyl et oldsassisk en et [[oldengelsk]] ''-as'' of ''-os'' hadden. Et likt der lykewels up dat et [[middelneaderlandsk]] de oldsassiske üütgangen van woorden mid een a-stamme oaverenöämen hevt üüt de [[middelsassiske]] dialekten, ümdat et nyneaderlandsk by party woorden ouk meyrvoldsformen up ''-s'' hevt. Een ander verskil is et so eheytden "eynheidsmeyrvold": oldsassisk, lykas et oldfreesk en oldengelsk, hevt eyn warkwoordform vöär alle dree de personen in et meyrvold, terwyl et oldneaderlandsk dree amparte formen had (wat teruggebröcht is tot tweye in et middelneaderlandsk).

Et oldsassisk is wårskynlik in de 5. eyw untstån üüt [[ingveoonske språken|ingveoonske dialekten]] van de [[West-Germaanse taolen|westgermaanske]] takke van et [[Oergermaans|oorgermaansk]]. Et oldsassisk, ouk al wördt et eseen as een [[ingveoonske språken|ingveoonske språke]], is neet een süver ingveoonsk dialekt so as et oldfreesk en oldengelsk, disse twey språken hebben enkele andere ingveoonske karakteristiken gemeyn dee et oldsassisk neet had. Dit, plus et groute antal [[West-Germaanse taolen|westgermaanske]] kenmarken van et oldsassisk, leidde derto dat party [[taalkunde|språkkündigen]] ten unrechte dervan üütgüngen dat oldneaderlandsk en oldsassisk variatys up deselvde språke waren, en dat oldsassisk een [[istveoonske språken|istveoonske språke]] was.<ref>Helfenstein, Jacob (1901). [https://books.google.nl/books?id=SXYKAAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Grammar+of+the+Teutonic&hl=fr&sa=X&ei=ndj6UfXZFtP20gWYhIGIAg&redir_esc=y#v=onepage&q=Grammar of the Teutonic&f=false A Comparative Grammar of the Teutonic Languages]. Stanford University Library. ISBN 1440056625.</ref>

===Verwandskap mid et middelsassisk===
Oldsassisk untwikkelde sik in de loup van de 11. en 12. eyw tot et middelsassisk, wår rund et jår 1150 een groute versküving plaatsvünd en oavergüng van et skryven in et [[latyn]] nå et et sassisk, wårdöär de untwikkeling van de språke in dee periode evolgd kan wörden.

Et meyst upvallende verskil tüsken et middelsassisk en et oldsassisk is een fonetisk kenmark dat bekend steyt as [[klinkerredukty]], dit vünd ouk plaatse in de meyste andere [[West-Germaanse taolen|westgermaanske språken]] en in enkele skandinaviske dialekten so as et [[däänsk]], wårby alle unbeklemtoonde klinkers tot [[sjwa]] ereduceerd wördden. So wördde oldsassiske woorden as ''gisprekan'' (espröäken) of ''dagō'' (dagen – gen. meyrvold) ''gesprēken'' en ''dāge''.

==Fonology==
===Vrogge untwikkelingen===
Et oldsassisk hevt neet deylenöämen an de [[tweyde germaanske klankversküving]], en hevt düs de plosive meadeklinkers ''p'', ''t'', ''k'' behölden dee in et [[oldhougdüütsk]] versköyven binnen nå verskillende [[frikativ]]en en [[affrikaat|affrikaten]]. De germaanske tweyklanken ''ai'', ''au'' untwikkelde sik konsekwent tot de lange klinkers ''ē'', ''ō'', terwyl se in et oldhougdüütsk verskynen as ''ei'', ''ou'' of ''ē'', ''ō'', afhangelike van de dårup volgende meadeklinker.

Et oldsassisk hevt, samen mid van de andere westgermaanske språken behalven et freesk, konsekwent de germaanske ''-j-'' behölden nå een meadeklinker, bv. ''hēliand'' "heiland", ([[oldhoogdüütsk]]: ''heilant'', [[oldengelsk]]: ''hǣlend'', [[gotisch|gotisk]]: ''háiljands''). [[Ümlüüd]] is by de korte ''a'' vry inkonsekwent, bv. ''hebbean'' of ''habbian'' "hebben" ([[oldengelsk]]: ''habban''). Dit kenmark is oaveredröägen up et middelsassisk, wår bv. et eigenskapswoord (byvooglik naamwoord) ''krank'' (seek, slim) de vergroutende formen ''krenker'' en ''kranker'' hevt. Los van de ''e'', wördde de ümlüüd up skrivt neet emarkeerd.

===Meadeklinkers===
De tabel hyrunder givt de oldsassiske meadeklinkers weader. De fonemen tüsken parentesen (haakjes) stån vöär [[allofoon|allofonen]] en binnen geen losstånde fonemen.
{|class="wikitable" style=text-align:center
|+ Oldsassiske meadeklinkerfonemen
!colspan=2|
! [[Labiaal]]
! [[Dentaal]]/<br/>[[Alveoläär]]
! [[Palataal]]
! [[Veläär]]
! [[Glottaal]]
|-
!colspan=2| [[Nasale meadeklinker|Nasaal]]
| m
| n
|
|
|
|-
!rowspan=2|[[Plosiv]]
!<small>stemlous</small>
| p
| t
|
| k
|
|-
!<small>stemhebbend</small>
| b
| d
|
| ɣ (x)
|
|-
!rowspan=2|[[Frikativ]]
!<small>[[sibilant]]</small>
|
| s̺ (z)
|
|
|
|-
!<small>nonsibilant</small>
| f (v)
| θ (ð)
|
|
| h
|-
!colspan=2| [[Approksimant]]
|
| l
| j
| w
|
|-
!colspan=2| [[Rotiske meadeklinker|Rotisk]]
|
| r
|
|
|
|}

Anteykeningen:

* De stemlouse frikativen {{IPA|/f/}}, {{IPA|/θ/}}, en {{IPA|/s/}} hebben dårnåst in intervokale posity stemhebbende allofonen ({{IPA|[v]}}, {{IPA|[ð]}}, en {{IPA|[z]}}). Disse verandering wördt up skrivt allinnig by {{IPA|[v]}} weaderegeaven (wördt eskreaven as ''ƀ'' of ''u''). De andere twey allofonen bleaven gelyk.
* Frikativen wördden an et woordende stemlous ([[endklankverskarping]]). In een latere periode van et oldsassisk, wördden ouk [[plosiv]]en an et woordende stemlous.
* De meyste meadeklinkers konden unheavig weasen an [[geminaty]]. Dat was vöäral et geval by {{IPA|/v/}} dat {{IPA|/bb/}} upleaverde, en by {{IPA|/ɣ/}} dat wårskynlik {{IPA|/ɡɡ/}} wördde. By {{IPA|/h/}} leidde et tot {{IPA|/xx/}}.
* De germaanske ''*h'' is behölden as {{IPA|[x]}} in disse positys, en geyt düs samen mid de stemlouse {{IPA|/ɣ/}}.

===Klinkers===
{| class="wikitable" style=text-align:center
|+Oldsassiske eynklanken
!rowspan=3|
!colspan=4| [[Vöärklinker]]
!colspan=2| [[Achterklinker]]
|-class=small
!colspan=2| [[Klinkerrunding|ungerunded]]
!colspan=4| [[Klinkerrunding|erunded]]
|-class=small
! [[Korte klinker|kort]]
! [[Lange klinker|lang]]
! kort
! lang
! kort
! lang
|-
! [[Eslöäten klinker|Eslöäten]]
| {{IPA|ɪ}}
| {{IPA|iː}}
| ({{IPA|ʏ}})
| ({{IPA|yː}})
| {{IPA|ʊ}}
| {{IPA|uː}}
|-
! [[Bynå-eslöäten klinker|Bynå-eslöäten]]
| ({{IPA|e}})
| {{IPA|eː}}
|
| ({{IPA|øː}})
|
| {{IPA|oː}}
|-
! [[Halv-oapen klinker|Halv-oapen]]
| {{IPA|ɛ}}
| {{IPA|ɛː}}
| ({{IPA|œ}})
| ({{IPA|œː}})
| {{IPA|ɔ}}
| {{IPA|ɔː}}
|-
! [[Bynå-oapen klinker|Bynå-oapen]]
| ({{IPA|æ}})
| ({{IPA|æː}})
|
|
|
|
|-
! [[Oapen klinker|Oapen]]
| {{IPA|ɑ}}
| {{IPA|ɑː}}
|
|
|
|
|}

Anteykening:

* Lange klinkers kwammen selden in unbeklemtoonde lettergreapen vöär en waren vöäral et resultaat van achtervoogsels of samenstellingen.

===Tweyklanken===
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+ Oldsassiske tweyklanken
!
! [[Vöärklinker]]
|-
! Verbreydend
| {{IPA|io}}&nbsp;&nbsp;({{IPA|ia}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|ie}})
|-
! Höygde-harmonisk
| colspan="2"| {{IPA|iu}}
|}

Anteykeningen:

* De versmallende tweyklanken {{IPA|/ei/}} en {{IPA|/ou/}} kummen in party teksten vöär (vöäral in [[Genesis]]), wårskynlik under invlööd van et [[Nederfrankisch|neaderfrankisk]] of et [[hougdüütsk]], wår et de oldsassiske untwikkelingen {{IPA|/ɛː/}} en {{IPA|/ɔː/}} vervangt (dee untstån binnen üüt de [[oergermaans|oorgermaanske]] {{IPA|/ai/}} en {{IPA|/au/}}).
* Ho et by de verbreydende tweyklanken krekt in mekare stikt is wat undüdelik in een antal teksten. Woorden dee mid ''io'' eskreaven wördden in de [[Heliand]], de üütvorigste skrivtelike bron van et oldsassisk, hadden in de meyste andere teksten vake de wisselform mid ''ia'' of selvs ''ie'', vöäral in latere teksten. De tweyklank güng üütendelik in sowat alle middelsassiske dialekten samen mid {{IPA|/eː/}}.
* Der waren ouk 'lange' tweyklanken, so as {{IPA|/oːu/}}, {{IPA|/aːu/}} en {{IPA|/eːu/}}. Se wördden lykewels behandeld as twey upeynvolgende lettergreapen van een lange klinker evolgd döär een korte klinker, neet as een süvere tweyklank.

==Grammatika==

===Morfology===
Et oldsassisk was een [[fleksy|flekterende språke]], ryk an [[morfology|morfologiske]] diversiteit. Et hevt een bült verskillende naamvallen üüt et [[Oergermaans|oorgermaansk]] behölden, namelik: de [[nominativ]], [[genitiv]], [[dativ]] en [[akkusativ]] (achtereynvolgens: de eyrste, tweyde, darde en veerde naamval), en (as oaverblyvsel in de oldste teksten) de [[instrumentalis]] (de achtste naamval).

Et oldsassisk had ouk dree [[getal]]len (enkelvold, tweyvold, en meyrvold) en dree [[geslacht]]en (mannelik, vrouwelik en unsydig). Et tweyvoldformen kwammen allinnig in de eyrste en tweyde persoon vöär en verweasen nå gruppen van tweye.

===Naamwoorden===
Oldsassiske (selvstandige) naamwoorden wördden volgens höär klasse up verskillende maneren eflekteerd. Hyrunder vind jy een oaversicht van de üütgangen vöär ''dag'', een mannelik naamwoord mid een a-stamme:

{| border=1 width=30% style="text-align:center; margin:1em 1em 1em 0; border:1px #999 solid; border-collapse:collapse;"
| style="background:#afefef;" colspan="5"|'''dag''' ''m.''
|-
! style="background:#FBEC5D;"|Naamval
! style="background:#FBEC5D;"|Enkelvold
! style="background:#FBEC5D;"|Meyrvold
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Nominativ''' || dag || dagos
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Genitiv''' || dages, -as || dago
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Dativ''' || dage, -a || dagum, -un
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Akkusativ''' || dag || dagos
|}

An et ende van de oldsassiske periode begünnen de verskillen tüsken de naamwoordklassen te verdwynen, en üütgangen van de eyne wördden vake up de andere verbüging oaveredröägen, en vice versa. Dit was een ümvattend proces, wat dervöär sörgde dat de meystvöärkummende naamwoordklassen de minder vöärkummende vervüngen. As gevolg dårvan bleyven allinnig de vöärmålige klassen van de swakke n-stamme en de starke a-stamme in et middelsassisk ehandhaavd. Disse twey naamwoordklassen wördden an woorden to-evoogd dee neet allinnig historisk by et woord höyrde, mär volgde ouk de wortel van een woord.

===Warkwoorden===
De wyse van [[konjungaatsie|warkwoordvervoging]] in et oldsassisk kan ümskreaven wörden as een tüskenform van et oldengelsk en et oldneaderlandsk an de eyne kante, en et oldhougdüütsk an de andere kante. Anders as in et oldhougdüütsk en oldneaderlandsk, mär vergelykbår mid et oldengelsk, hevt et neet de dree verskillende warkwoordüütgangen in et meyrvold bewaard, se hadden allemåle ''-ad'' (ouk wel ''-iad'' of ''-iod'' volgens de verskillende warkwoordverbügingsklassen). Et oldsassisk had lykas et oldneaderlandsk, mär twey klassen van swakke warkwoorden, mid mär een pår oaverblyvsels van warkwoorden üüt de darde swakke klasse (namelik, in veer warkwoorden: [[wikt:libbian#Oldsassisk|libbian]], [[wikt:seggian#Oldsassisk|seggian]], [[wikt:huggian#Oldsassisk|huggian]] en [[wikt:hebbian#Oldsassisk|hebbian]]).

Disse tabel givt een oaversicht van alle söäven oldsassiske starke warkwoordklassen en de dree swakke warkwoordklassen:

{| border=1 width=100% style="text-align:center; margin:1em 1em 1em 0; border:1px #999 solid; border-collapse:collapse;"
! style="background:#afefef;" colspan="2"|
! style="background:#afefef;" colspan="7"|Starke warkwoorden
! style="background:#afefef;" colspan="3"|Swakke warkwoorden
|-
! style="background:#FBEC5D;"|'''Vervoging''' 
! style="background:#FBEC5D;"|'''Vöärnaamwoord''' 
! style="background:#FBEC5D;"|'ryden'
! style="background:#FBEC5D;"|'vlegen'
! style="background:#FBEC5D;"|'helpen'
! style="background:#FBEC5D;"|'breaken'
! style="background:#FBEC5D;"|'spreaken'
! style="background:#FBEC5D;"|'varen'
! style="background:#FBEC5D;"|'(be)heyrsken'
! style="background:#FBEC5D;"|'(ver)domen/<br/>oordeylen'
! style="background:#FBEC5D;"|'verklåren'
! style="background:#FBEC5D;"|'seagen/<br/>seggen'
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"|'''[[Infinitiv]]''' || [[wikt:ridan#Old Saxon|rīdan]] || [[wikt:fliogan#Old Saxon|fliogan]] || [[wikt:helpan#Old Saxon|helpan]] || [[wikt:brekan#Old Saxon|brekan]] || [[wikt:sprekan#Old Saxon|sprekan]] || [[wikt:faran#Old Saxon|faran]] || [[wikt:waldan#Old Saxon|waldan]] || [[wikt:domian#Old Saxon|dōmian]] || [[wikt:mahlon#Old Saxon|mahlon]] || [[wikt:seggian#Old Saxon|seggian]]
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Indikativ|Antöynende wyse<br/>teagenswoordige tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rīdu || fliugu || hilpu || briku|| spriku || faru || waldu || dōmiu || mahlo(n) || seggiu
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || rīdis || fliugis || hilpis || brikis|| sprikis || feris || weldis || dōmis || mahlos || sages
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rīdid || fliugid || hilpid || brikid || sprikid || ferid || weldid || dōmid || mahlod || saged
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || rīdad || fliogad || helpad || brekad || sprekad || farad || waldad || dōmiad || mahliod || seggiad
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Indikativ|Antöynende wyse<br/>verleaden tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rēd || flōg || halp || brak || sprak || fōr || wēld || dōmda || mahloda || sagda
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || ridi || flugi || hulpi || brāki || sprāki || fōri || wēldi || dōmdes || mahlodes || sagdes
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rēd || flōg || halp || brak || sprak || fōr || wēld || dōmda || mahloda || sagda
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || ridun || flugun || hulpun || brākun|| sprākun || fōrun || wēldun || dōmdun || mahlodun || sagdun
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Subjunktiv|Anvogende wyse<br/>teagenswoordige tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || rīde || flioge || helpe || breke|| spreke || fare || walde || dōmie || mahlo || seggie
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || rīdes || flioges || helpes || brekes|| sprekes || fares || waldes || dōmies || mahlos || seggies
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || rīde || flioge || helpe || breke|| spreke || fare || walde || dōmie || mahlo || seggie
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || rīden || fliogen || helpen || breken|| spreken || faren || walden || dōmien || mahlion || seggien
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="5"|'''[[Subjunktiv|Anvogende wyse<br/>verleaden tyd]]'''
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''ik''' || ridi || flugi || hulpi || brāki|| sprāki || fōri || wēldi || dōmdi || mahlodi || sagdi
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''thū''' || ridis || flugis || hulpis || brākis|| sprākis || fōris || wēldis || dōmdis || mahlodis || sagdis
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''hē/it/siu''' || ridi || flugi || hulpi || brāki|| sprāki || fōri || wēldi || dōmdi || mahlodi || sagdi
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''wī/gī/sia''' || ridin || flugin || hulpin || brākin|| sprākin || fōrin || wēldin || dōmdin || mahlodin || sagdin
|-
| style="background:#CCCCFF;" rowspan="2" | '''[[Gebedende wyse]]'''
| style="background:#CCCCFF;"|'''Enkelvold''' || rīd || fliog || help || brek || sprek || far || wald || dōmi || mahlo || sage
|-
| style="background:#CCCCFF;"|'''Meyrvold''' || rīdad || fliogad || helpad || brekad || sprekad || farad || waldad || dōmiad || mahliod || seggiad
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"| '''[[Unvultooid deylwoord]]''' || rīdandi || fliogandi || helpandi || brekandi|| sprekandi || farandi || waldandi || dōmiandi || mahlondi || seggiandi
|-
| style="background:#CCCCFF;" colspan="2"|'''[[Vultooid deylwoord]]''' || (gi)ridan || (gi)flogan || (gi)holpan || (gi)brokan|| (gi)sprekan || (gi)faran || (gi)waldan || (gi)dōmid || (gi)mahlod || (gi)sagd
|}

Anteykening:

* De darde swakke warkwoordklasse besteyt üüt mär veer warkwoorden (namelik [[wikt:libbian#Oldsassisk|libbian]], [[wikt:seggian#Oldsassisk|seggian]], [[wikt:huggian#Oldsassisk|huggian]] en [[wikt:hebbian#Oldsassisk|hebbian]]); et is een oaverblyvsel van een oldere en groutere klasse dee in et oldhougdüütsk behölden is.

===Syntaksis===
De oldsassiske sinsbouw (''syntaksis'') verskilt up een antal punten van de hüdige [[Nedersaksisch|sassiske]] dialekten. Een antal verskillen binnen te wyten an et vöälvüldige gebrüük van verbügingsformen by [[eigenskapswoord]]en (''byvooglike naamwoorden'') en warkwoorden&nbsp;– de woordvolgorde was byvöärbeald oaver et algemeyn wat vryer. 

Ouk konden [[dubbele untkenning]]sformen sik in een sin upstapelen en mekare verstarken, in de moderne sassiske dialekten is dit minder gebrükelik, lykas in et moderne [[Nederlaans|neaderlandsk]] en [[Duuts|düütsk]].

==Skryvwyse==
Et oldsassisk wördt in een antal geskrivten gebrüked, de skryvwyses verskillen noch wel eyns van mekare. In disse beskryvinge gebrüken wy vöär et gemak allinnig de enormaliseerde letters van de [[Heliand]], en de klanken dee geleyrden traditioneel an disse letters toskryven. Wår spellingsafwykingen in andere teksten künnen wysen up signifikante üütspråkvarianten, wördt dit anegeaven.

Oaver et algemeyn kümt de skryvwyse van et oldsassisk vry good oavereyne mid dee van andere olde [[Germaonse talen|germaanske språken]], so as oldhougdüütsk of [[Gotisch|gotisk]].

* ''c'' en ''k'' wördden beide vöär de {{IPA|[k]}}-klank gebrüked. Lykas in andere [[West-Germaanse taelen|westgermaanske]] dialekten, likt et derup dat de {{IPA|[k]}} as {{IPA|/ts/}} of {{IPA|/kʲsʲ/}} eklönken hevt as et döär ''i'' of ''e'' evolgd wördde.<ref>[[#Lasch|Lasch 1914]], §339</ref> De letters ''c'' en ''x'' hadden de vöärköär by [[palatalisaty|epalataliseerde]] formen, vöär {{IPA|/k/}} wördde ''k'' en sums ''ch'' gebrüked as et evolgd wördde döär ''u'', ''o'' of ''a'' (''kuning'' vöär {{IPA|[kʏnɪŋk]}} 'kunning / koaning / köäning'; crûci vöär {{IPA|[kryːtsi]}} 'krüüs'; forsachistu vöär {{IPA|[forsakistuː]}} 'versaak jy / versaakst du').
* ''g'' stünd vöär {{IPA|[ɣ]}} of syn allofoon {{IPA|[ɡ]}}: ''brengian'' {{IPA|[brɛŋɡjan]}} 'brengen', ''seggian'' {{IPA|[sɛɡɡjan]}} 'seagen / seggen', ''wege'' {{IPA|[wɛɣe]}} 'weg' (dativ).
* et likt derup dat de ''g'', in elk geval in een antal dialekten, de üütspråke {{IPA|[j]}} of {{IPA|[ʝ]}} had an et begin van een woord, mär allinnig as et döär ''i'' of ''e'' evolgd wördde. Dit völt af te leiden an vasteleagde formen as ''giār'' {{IPA|[jaːr]}} en ''gēr'' {{IPA|[jeːr]}} 'jår', de läste form wist up een starke oldfreeske invlööd.
* ''h'' stünd vöär {{IPA|[h]}} en syn allofoon {{IPA|[x]}}: ''holt'' {{IPA|[hɔlt]}} 'holt', ''naht'' {{IPA|[naxt]}} 'nacht'.
* ''i'' wördde vöär sowel de klinkers {{IPA|[ɪ]}} en {{IPA|[iː]}} as de meadeklinker {{IPA|[j]}} gebrüked: ''ik'' {{IPA|[ɪk]}} 'ik', ''iār'' {{IPA|[jaːr]}} 'jår'.
* ''qu'' en ''kw'' stünden altyd vöär {{IPA|[kw]}}: ''quāmun'' {{IPA|[kwaːmʊn]}} 'kwammen'.
* ''s'' stünd vöär {{IPA|[s]}}, en tüsken twey klinkers in as {{IPA|[z]}}.
* ''th'' wördde gebrüked vöär de {{IPA|[θ]}}-klank: ''thōhtun'' {{IPA|[θoːxtun]}} 'dochten'. ''ð'' wördde gebrüked vöär {{IPA|[ð]}}, sümtyds wördde et ouk as ''dh'' eskreaven.
* ''u'' stünd vöär de klinker {{IPA|[ʊ]}} en {{IPA|[uː]}}, of de meadeklinker {{IPA|[β]}} ~ {{IPA|[v]}}, dee sporadisk in geskrivten anetröffen wördt as ⟨ƀ⟩, ⟨b⟩, ⟨u⟩, ⟨v⟩, of ⟨f⟩'.<ref>''Altsächsische Grammatik''. bls. 126–128, 161.</ref>
* ''uu'' wördde gewoanlik vöär {{IPA|[w]}} gebrüked, de vöärlouper van de letter ''w''.
* ''z'' kwam allinnig in een antal teksten vöär vanweagen [[oldhougdüütsk]]e invlööd.

==Literatuur==
''See ouk [[Nedersaksische literetuur töt 1900]]''
[[File:Heliand Excerpt.jpg|thumb|Een fragment üüt de [[Heliand]], dee bewaard wördt in et Düütsk Historisk Museum]]
Der binnen slechts enkele teksten oavereleaverd, vöärnamelik döypgelovden dee de sassen af mosten leagen up bevel van [[Karel de Groute]]. De eynigste literäre tekste dee bewaard ebleaven is is de ''[[Heliand]]'' en fragmenten van de [[Oldsassiske Genesis]]. Dårnåst binnen de belangrykste bronnen:

* [[Beda]]-homily (''Homilie Bedas'')
* ''Credo'' (''Abrenunciatio diaboli et credo'') → oldsassiske döypgelovde.
* ''Essener Heberegister''
* [[Oldsassiske döypgelovde]]
* Westfålske bychte (''altsächsische Beichte, altwestfälische Beichte'')
* ''Trierer bloodseagen'' ([[:de:s:Ad catarrum dic|de.wikisource]])
* ''Spurihalz'' (''Wiener Pferdsegen'') ([[:de:s:De hoc quod spurihalz dicunt|de.wiksource]]) 
* ''Wurmsegen'' (''Wiener Wurmsegen'') ([[:de:s:Contra vermes|de.wikisource]])
* Gernroder psalmenkommentaar

== Vöärbealdtekste ==
Fragment üüt de [[Heliand]], wårin up een episke wyse de beginvarsen üüt et tweyde kapittel van et [[Evangelie noar Lukas|Evangely nå Lukas]] nåverteld wördt:

{|
|<poem>
''Thô ward fon Rûmuburg rîkes mannes'' 
''bar alla thesa irminthiod Octaviânas'' 
''ban endi bodskepi obar thea is brêdon giwald'' 
''cuman fon them kêsure cuningo gihuilicun,'' 
''hêmsitteandiun sô wîdo sô is heritogon'' 
''obar al that landskepi liudio giweldun.'' 
''Hiet man that alla thea elilendiun man iro ôdil sôhtin,'' 
''helidos iro handmahal angegen iro hêrron bodon,'' 
''quâmi te them cnôsla gihue, thanan he cunneas was,'' 
''giboran fon them burgiun. That gibod ward gilêstid'' 
''obar thesa wîdon werold.'' 
</poem>
|<poem>
Do richtde de rykshear vanüüt Romebörg,
Octavianus, an alle volken
een ban en boudskap, breyd verspreided
döär de keiser verkundigd an de koaningen in syn ryk:
inheymske vorsten, hartogen dee oaveral
in wyde windstreaken et bewind voorden.
Wee argens anders verbleyv, most syn arvgood söken,
in syn gebeed verskynen vöär de bouden van syn hear.
Ydereyne güng nå de streak wår syn volk vandån kwam,
nå de börg wår hee geboaren was. Nå et gebod lüüsterden se
in de wyde wearld.
</poem>
|}

==Bibliografy==
===Bronnen===
* Galleé, Johan Hendrik (1910). ''Altsächsische Grammatik''. Halle: Max Niemeyer.
* Lasch, Agathe (1914). ''[https://archive.org/details/mittelniederdeu00lasc Mittelniederdeutsche Grammatik]''. Halle: Max Niemeyer.

===Algemeyn===
* Euler, Wolfram (2013). ''Das Westgermanische - von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert - Analyse und Rekonstruktion'' (Westgermaansk - van de stichting in de 3. eyw tot an de untbinding in de 7. eyw - analyse en rekonstrukty). 244 bls., in et düütsk mid engelske samenvattinge, Londen/Berlyn 2013, 978-3-9812110-7-8.
* Rauch, Irmengard (1992). ''The Old Saxon Language''. Berkeley Models of Grammar: Peter Lang Publishing.
* Ringe, Donald R. en Taylor, Ann (2014). ''The Development of Old English - A Linguistic History of English, vol. II'', 632 bls. 978-0199207848. Oxford.
* Holthausen, Ferdinand (1923). Altsächsisches Elementarbuch. Ulan Press.

===Leksikons===
* Tiefenbach, Heinrich (2010). ''Altsächsisches Handwörterbuch / A Concise Old Saxon Dictionary''. De Gruyter.
* [http://www.koeblergerhard.de/aswbhinw.html Gerhard Köbler: Altsächsisches Wörterbuch, (3. üütgåve) 2000ff. (oldsassisk woordebook)]

===Eksterne geskydenisse===
* Robinson, Orrin W. (1947). ''Old English and its closest relatives''. Stanford: Stanford University Press.
* Helfenstein, Jacob (1901). ''Comparative Grammar of the Teutonic languages''. Oxford: Forgotten Books.
* Meidinger, Heinrich (1923). ''Vergleichendes Etymologisches Wörterbuch Der Gothisch-Teutonischen Mundarten''. Ulan Press.
* Schade, Oskar (1923). ''Altdeutsches Lesebuch''. Ulan Press.
* Ammon, Hermann (1922). ''Repetitorium der deutschen sprache, gotisch, althochdeutsch, altsächsisch''. Michigan: University of Michigan Library.

== Referensys ==
<references />

==Üütgånde verwysingen==
{{Incubator|Wp/osx}}
{{Commonscat|Old Saxon}}
* [http://www.indogermanistik.uni-jena.de/dokumente/PDF/Einf%C3%BChrung%20in%20das%20Alts%C3%A4chsische.pdf Einführung in das Altsächsische] (Inleiding tot et oldsassisk) döär Roland Schuhmann (in et düütsk); [https://web.archive.org/web/20140308181018/http://www.indogermanistik.uni-jena.de/dokumente/PDF/Einf%C3%BChrung%20in%20das%20Alts%C3%A4chsische.pdf kopy] up [[Internet Archive]]
* Galleé, Johan Hendrik (1910). ''Altsächsische Grammatik''. Halle: Max Niemeyer. ([https://archive.org/details/bub_gb_IkwzAQAAMAAJ up Internet Archive])

{{Dialekt|wvel||Nysassiske Skryvwyse}}

[[Kategorie:Nedersaksies]]