Bron bekyken van Ni'jlusen

<!--Spelling volgens Schoemaker-Ytsma: ao bi'j Nederlaans (a)a; oa bi'j Nederlaans o-->{{etelazie}}[[Bestaand:Nieuwleusener_Hulsterplas.jpg|thumb|300px|d'Olde Hulsterplas, Ni'jlusen]][[Bestaand:Nieuwleusen wapen 1954.svg|thumb|110px|'t Dörpswaopen]]
'''Ni'jlusen''' ([nɪj lyːzn̩] ok wal: ''Ni'jluusn''; ''Ni-jluuzn'' (spelling-Gallée)<ref name="Scholtmeijer" /> of ''Neilusen'' ([[Drèentse spelling]]); [[Nederlaands|Nederlaans]]: ''Nieuwleusen'') is een plaatse in [[Oaveriessel]] mit 9300 inwoners per [[1 jannewaori]] [[2021]] (2011: 5887, 2008: 5930, 2007: 5913, 2006: 5983).<ref>[https://web.archive.org/web/20080429154441/http://www.dalfsen.nl/web/show/id=82665 Webstee van de gemiente Dalsen], gemientegidsen 2007-2008 en 2006-2007</ref> Bi'j de gemientelijke herindieling van [[2001]] is 't miest van de olde gemiente Ni'jlusen bi'j de [[Dalsen (gemiente)|gemiente Dalsen]] ekomen. Een aander diel is bi'j de gemiente [[Zwolle (Oaveriessel)|Zwolle]] edaone, waoronder een diel van de [[buurtschop]] [[De Lichtmis]].

== Umgeving ==
[[Bestaand:NieuwleusenZuid.jpg|thumb|left|De Karkenhoek bi'j winterdag]]
Ni'jlusen lig an de previnciaole weg N377 ('de Den Hulst'), tussen [[Asselt]] in 't westen en [[De Balk]] in 't oosten. De noordgrèenze is mit 't dörpien [[De Punt (Stappest)|De Punt]] in de gemiente [[Stappest]]; Ni'jlusen lig onder 't [[Boswachteri'je Stappest|Staatsbos]] in die gemiente. Ni'jlusen-Noord nuumt ze ok [[Den Hulst]]; an de westkaante van Den Hulst lig de agrarische buurtschop [[De Meele]]. An 't Westende, in 't verlengde van 't Oosterveen, lig de buurtschop 't [[Roetenvene]]. Ni'jlusen lig tussen de [[Vechte]] en de [[Riest (revier)|Riest]] en wördt bi'j [[Sallaand]] of ok wal 't [[Vechtedal]] erekend. 't Dörp hef een noordelijke en een oldere zudelijke helfte, mit sportvelden in de midden. In Noord ligt de Olde en Ni'je Hulsterplas, die tussen de jaoren zestig en tachtig bint uutebaggerd en mit 'n kaander bint verbunden (zaand hieruut is gebruukt veur 't dempen van de [[Dedemsvaort (kenaal)|Dedemsvaort]]).<ref>[http://www.wgs.nl/aspx/download.aspx?File=/contents/pages/24239/wgs7046_kaart2.pdf 't Waterschop Groot Sallaand oaver de Hulsterplas, Beentjesgraven en aandere watergebieden in en bi'j Ni'jlusen] (pdf)</ref> In Zuud lig de kern de Karkenhoek mit de Grote Karke (1830, oorspr. 1660<ref>De onderwiezer [[Wilhelmus Gerhardus Antonius Johannes Röring|W.G.A.J. Röring]] (1848-1934) schreef: 'de dorpskerk, die in 1829 vernieuwd is, dagteekent van 1660.' (Uut ''Beschrijving van Overijssel en wandelingen door die provincie''.) De olde karke wördden in 1829 of-ebreuken, en de ni'je karke wördden een jaor later op-ebracht. (Ds. J. ter Stege (1982). ''De kerke tot Oosterveen, Geschiedenis van de Hervormde Gemeente Nieuwleusen''.) [https://web.archive.org/web/20110724154846/http://www.kerkpleinnieuwleusen.nl/visualtextbox/VisualTextbox_V1.1b/tooncontent.php?filenaam=gesch_grotekerk.htm Meer oaver de geschiedenis van de Grote Karke]</ref>), 't olde gemientehuus en 't [[Palthebos]], det vrogger in 't bezit was van 't predikaantengeslacht Palthe.

De mieste ni'jbouw hej in 't westen (de Westerbouwlaanden).<ref>[http://www.dalfsen.nl/web/show/id=95478 Webstee van de gemiente Dalsen]</ref> Een zegswieze gef an det 't dörp niet altied veur iederiene zo antrekkelijk ewest hef: ''Ni'jluusn, vrogger wollen ze d'r nog niet begraven wörden en now gaot ze d'r woonen.''<ref>Bartels-Martens, Gees (1997), ''Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen'', Kampen: IJsselacademie (bladziede 35)</ref>

== Beriekberheid ==
Op Ni'jlusen kuj mit verscheiden bussen kommen. Busse 29 (Zwolle busstation-[[Koevern]] busstation) rid um 't kwartier deur Ni'jlusen in beide richtingen en op 'n zaoterdag en zundag elk ure. De scholierenbusse 649 (Zwolle-[[De Vaort (plaatse)|De Vaort]] Magnolia) rid alle wörteldagen töt 9 ure hen Zwolle, en in de naomiddag vanof um-en-bi'j half dree terogge hen Ni'jlusen en De Vaort. De snelbusse 83 (Zwolle-De Vaort) rid allennig in de mörgenspits en aovendspits en stopt twie keer op Ni'jlusen. Vanof september 2006 leverde 't busbedrief Connexxion de diensten; sinds september 2010 döt Syntus det.

Mit de auto kuj op Ni'jlusen kommen via de N377. Ok kuj der kommen van Zwolle uut, langes 't bedrievenpark [[Hessenpoort]] oaver de N758 (Ni'jluusenerdiek). Vanuut [[Dalsen (dörp)|'t dörp Dalsen]] beriek ie Ni'jlusen via de N757 (Dedemsweg).

== Geschiedenis ==
[[Bestaand:Janssonius1658.gif|thumb|left|'t Oosterveen, daoras Ni'jlusen mit begunden, onderliend op een kaorte deur Janssonius (1658). Veengebieden bint broen. Klik um te vergroten.]]
Ni'jlusen is ontstaon in de eerste helfte van de zeuventiende ieuw. In die tied was 't gebied tussen Lusen (tegenswoordig [[Oldlusen]]), een plaatsien an de [[Vechte]], en de [[Riest (revier)|Riest]] op de grèenze mit [[Drenthe]] nog 'n roege streek mit [[vene (grondsoorte)|hoogveenmoerassen]]. Dizze streek maakten diel uut van 't oerstreumdal van de Vechte, det an 't ende van de veurleste [[Iestied]] (de Ris-Iestied, zo'n 200.000 töt 150.000 jaor eleden) veule malen groter was as 't Vechtedal tegenswoordig.<ref name="ANWB" /> 't Hiele gebied van 't Vechtedal, van [[Asselt]] töt an Koevern, is op een kaorte van Abraham Goos uut 't begun van de 17e eeuw an-egeven as '''t Veen''. 't Diel bi'j 't latere Ni'jlusen het daorop 't ''Ommer moer'' (= Ommer moor of veenmoeras). Ze denkt det ''lusen'' in de namen Ni'jlusen en Oldlusen ''lo-essen'' (= holt-essen) betiekent. [[Es (geografie)|Essen]] waren de bouwlaanden die jaorlijks op-eheugd wördden mit de mesplaggen uut de potstallen.<ref>[http://www.dalfsen.nl/web/show/id=76092 Webstee van de gemiente Dalsen]</ref> Dizze olde bouwlaanden, op-eheugd deur ieuwenlange plaggenbemesting, ligt de Vechtevallei bi'jlanges rondumme alle dörpen en buurtschoppen.<ref name="ANWB" />

=== De Luessener Compagnie ===
[[Bestaand:NW-Oaveriessel1773.gif|thumb|left|'t 'OosterVeen' in 1773. De liende d'r boaven is de waterloop Beentjesgraven, in 1809 vergraven en de boavenloop ewördden van de oorsprunkelijke Dedemsvaort. Klik um te vergroten.]]
Op 8 jannewaori 1631 wördden de Luessener Compagnie op-ericht deur inwoners van Zwolle en [[Kampen (Overiessel)|Kampen]] um 't gebied boaven Lusen, det töt de [[marke (bestuur)|marke]] van Lusen beheurden, te ontginnen. 't Was de oldste veenkelonie van dizze streek.<ref name="ANWB" /> De ontginning is veural ter haand eneumen deur pioniers uut Lusen. De eerste [[boerderieje|boerderieën]] van de ni'je plaatse stunden an 't Pad, vandage 't [[Oosterveen]].<ref>De uutgaove ''Nieuwleusen in de kaart gekeken'' (kiekt onder Schrieveri'je) mut een kaorte van tussen 1573 en 1592 deur Christiaan Sgroten bevatten, mit Ni'jlusen d'rop. Dizze vermelding zol dan veurofgaon an de ontginning deur de Luessener Compagnie.</ref> Tussen 1640 en 1646 hef [[Zweer van Haersolte]] daor de [[havezate Oosterveen]] ebouwd. Dizze is ofebreuken in 1862; een schaalmodel d'rvan kuj ziene in 't museum Palthehof (kiekt hieronder).<ref>Jakob de Weerd (red.) (2007), ''Fotoboek Nieuwleusen'', Nieuwleusen: Ni'jluusn van vrogger (foto van 't schaalmodel van de havezathe Oosterveen op bladziede 13)</ref> De ienige bekende historische tiekening van dizze havezate wördden in 2015 ontdekt. In 1655 wördden d'r een huus an 't Oosterveen ezet veur een schoelmeister. Vanof 1659 wördden 't deupboek van Ni'jlusen bi'j-ehölden. De eerste predikaanten bint uut Zwolle, Dalsen en [[Ommen (stad)|Omm]] ehaald. De eerste Ni'jluusiger predikaant was domeneer Van Bercum, die in 1663 kwaamp.

=== De Dedemsvaort ===
In 1809 begunden de op Ni'jlusen geboren edelman en politicus [[Willem Jan van Dedem|Willem Jan baron van Dedem]] mit de anleg van de [[Dedemsvaort (kenaal)|Dedemsvaort]] deur noordelijk Oaveriessel. Uuteindelijk zol 't [[knoal (woaterweg)|kenaal]] van Asselt töt de Vechte bi'j [[Grambarge]] lopen. In 1811 gunk 't kenaal töt an De Balk. Ter hoogte van Ni'jlusen lag an de Dedemsvaort de buurtschop [[Den Hulst|De(n) Hulst]] (in de volksmond '''n (H)ulst'' of ''Nulst''). Dizze buurtschop stund deur d'Ommerdiek (now de heufdstraote de Burg. J.P. Backxlaan) in verbinding mit Ni'jlusen, en gruuiden uut töt Ni'jlusen-Noord. In 1969 is de vaort bi'j Den Hulst edempt. Ter hoogte van De Meele bestiet de Dedemsvaort nog altied; ok buten Ni'jlusen bint d'r nog dielen van open elaoten.  De N377 is an-elegd op de plek van 't kenaal, of d'rnaost waor 't kenaal nog lig.

=== De gemiente Ni'jlusen ===
[[Bestaand:NijlusenGemientehuus.jpg|thumb|210px|'t Vroggere gemientehuus van Ni'jlusen]]

Ni'jlusen hef in 't begun van de 18e eeuw samen mit de buurtschop [[Old Averiest|Averiest]] iene gemiente vörmd (gemiente 'Nieuwleusen en Avereest'). Op 1 juli 1818 wördden de gemientelijke begrotingen escheiden en wördden Ni'jlusen een zölfstaandige gemiente. Mar nog töt 1833 hef Ni'jlusen in een personele unie mit Averiest ezeten, mit een gedielde borgemeister.<ref>[https://web.archive.org/web/20071009205050/http://www.hardenberg.nl/smartsite.shtml?id=17537 Webstee van de gemiente Hardenbarg]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071106123732/http://www.hvavereest.nl/bijlagenoud/ontwikkeling_gemeente.htm Historische Vereniging Avereest]</ref> Töt 1899 had Ni'jlusen gien gemientewaopen. Krek as veur aandere gemientes was de reden van de anvraoge de bouw van de ni'je vergaderzaol van de Provinciale Staten van Oaveriessel. 't Waopen was samenesteld uut de waopens van Dalsen en [[Zwollerkarspel]], umdet de Marke van Lusen bi'j 't schoutambt Dalsen heurden en een diel van Zwollerkarspel bi'j de gemiente Ni'jlusen was betrökken. 't Leegste diel van 't waopen symboliseert de laandbouw. In 1954 vreug de gemiente een kroon boaven 't waopen an, die as ze zunder meer kreeg.<ref>[http://www.nieuwleusen.info/ Nieuwleusen Startpagina]</ref> De gemiente Ni'jlusen bestund töt en met 31 december 2000; toen wördden 't grondgebied van de olde gemiente bi'j Dalsen edaone, op 't laand ten westen van de spoorlien Zwolle-[[Grunnen (stad)|Grunning]] en een kleine grèenscorrectie mit de gemiente Stappest nao. 't Vrogge gemientewaopen is now 't dörpswaopen van Ni'jlusen.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724162800/http://www.palthehof.nl/dorpswapen.html Webstee van 't museum Palthehof]</ref>

=== De Rollecate ===
In 1913 wördden op 'n Hulst de eerste rieksopleiding veur leraressen in 't laandbouwhuushold-onderwies lös edaone, De Rollecate. Baron van Dedem had zien gelieknamige laandgoed beschikbaor esteld um dizze opleiding meugelijk te maken. 't Huus De Rollecate was rond 1654-1655 ebouwd in [[Venó]] en in 1821 deur baron van Dedem of-ebreuken en op 'n Hulst an de Dedemsvaort opni'j op-ebouwd. De opleiding stund onder leiding van [[Theda Mansholt]] en later van [[Greta Smit]]. Hier wördden plattelaansvrouwen onderwezen in de kunnigheid mit, en liefde veur, een hemmel huusholden, laandbouw, tuunderi'je en 't huusvrouwschop. In 1930 verhuusden de opleiding naor [[Dèventer]] en 't huus De Rollecate wördden of-ebreuken.<ref>Bartels-Martens, Gees (1997), ''Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen'', Kampen: IJsselacademie (bladziede 97-101)</ref><ref>[http://www.kasteleninoverijssel.nl/pages/rollecate.htm Kastelen in Overijssel oaver 't huus de Rollecate]</ref>

Teengwoordig het 't [[industrieterrein]] an de Meele De Rollecate. Ok de Rollecaterbrogge oaver 't spoor hen [[Grunnen (stad)|Grunning]]/[[Liwwadden (stad)|Liwwadden]] herinnert an 't laandgoed.

=== Union ===
In 1904 kwaamp op 'n Hulst de fietsenfebriek van Union, die slim belangriek ewest hef veur de waarkveurziening en de bluui van Ni'jlusen. In 1979 gunk bi'j een braand 't olde Uniongebouw verleuren.<ref>[http://www.rijwiel.net/intuni2n.htm Interview mit veurmaolige Union-warknimmer Lambert Likkel]</ref> In de leste tientallen jaren van zien bestaon hef de febriek een lange riege financiële en bestuurlijke perblemen ehad. In 2001 gunk 't bedrief feliet en kwaamp onder curatele van 't Sociale Waarkveurzieningsschop Larcom in Omm. Twie jaor later wördden de fabricage, ondanks protesten, verplaatst naor een bedriefshalle op 't industrieterrein De Grift. In 2005 hebt ze Union verköcht an Dutch Bicycle Group in [[Schiedam]] - 't feilijke ende van 't bedrief. Allennig de perductie blif mit een drei-jaorig contract in haanden van Larcom op Ni'jlusen.<ref>[http://www.rijwiel.net/unionn.htm Chronologische geschiedenis van Union]</ref> D'olde fabriekshalle van Union wördden gebruukt deur verschillende bedrieven, tötdet op 29 meie 2009 een braand mit onbekende oorzaok de halle in de asse legden.<ref>[http://www.dvhn.nl/nieuws/noorden/drenthe/article4767080.ece/Miljoenenschade_brand_in_oude_Union-fabriek_Nieuwleusen Dagblad van het Noorden: ''Miljoenenschade brand in oude Union-fabriek Nieuwleusen'' (31 meie 2009)]</ref>

== Bedrievigheid ==
Deur factoren as de veurdielige ligging van 't dörp kört bi'j Zwolle, is d'r veule industriële bedrievigheid op Ni'jlusen. D'r bint sectoren as de textielindustrie en 't kleinmetaol.<ref>''Nieuwleusen: Afscheid van een zelfstandige gemeente'' (video), Ni'jlusen: Combi Bennink i.o.v. Gemiente Ni'jlusen</ref> De industrieterreinen (De Meele, De Evenboer, De Rollecate, De Grift) gruuit staorigiesan. Wieder is de dienstensector van pertaansie, en hef Ni'jlusen nog aal een stark agrarisch karakter, mit naodrok op de veeteelt.

De winkels bint econcentreerd in de kernen Ni'jlusen-Noord en Ni'jlusen-Zuud, die as beidend heur eigen activiteiten organiseert.<ref>[https://web.archive.org/web/20100717042141/http://www.nieuwleusen-noord.nl/ Webstee van de Vereniging Activiteiten 'Noord']</ref> Zowal in Noord as in Zuud viej de mieste winkels um de Backxlaan hen. In 2007 hebt ze in Zuud een hiel ni'j woon-en-winkel-plein in-ericht.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724150140/http://www.centrumplan-nieuwleusen.nl/ Centrumplan Nieuwleusen Zuid: Wonen en winkelen aan het plein]</ref> Op zaoterdagen is d'r een mark die um 't halve jaor maank Noord en Zuud van stee wisselt.

== Cultuur ==
=== Musea ===
[[Bestaand:Museum Palthehof.JPG|thumb|left|'t [[Museum Palthehof]] gef een indrok van de geschiedenis van Ni'jlusen an de haand van vaste en tiedelijke tentoonstellings.]]
In 1982 bestund Ni'jlusen 350 jaor en hebt ze de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger op-ericht. Dizze verieniging hef in 1998 an de Karkenhoek 't [[museum Palthehof]] eöpend, waor vaste en lösse tentoonstellings oaver 't vleden van Ni'jlusen te bezuken bint.

In 't Grammofoonmuseum kuj plaotenspeulers bekieken vanof de beguntied van de grammofoon, en naor olde opnaomes luustern.

[[Bestaand:Massier-molen2.jpg|thumb|120px|De meule van Massier nao restauratie]]
An 't Westende, een weg langes de grèenze mit Dalsen, stiet de meule Massier uut 1861; de leste van de zes meules die d'r op Ni'jlusen hebt estaone. Lange tied stund d'r allennig de romp nog, mar de stichting Molen Massier begunden op 't lest van 2007 de meule te restaureren en maalveerdig te kriegen. Dizze restauratie wördden in oktober 2008 bekroond mit 't plaatsen van de kappe  mit wieken op de rompe. De meule is now open veur peblieke activiteiten.<ref>[http://www.molenmassier.nl/ Webstee van de Stichting Molen Massier]</ref>

=== Meziek ===
Sinds 1925 speult op Ni'jlusen de christelijke muziekverieniging de Broederband. Wiedere meziekverienigings bint Excelsior, Crescendo Excelsior en de accordeonverieniging Con Brio. Ok zingt er 't christelijk koor de Hazeuzangers. Volksliedties deur verscheiden zangers en koren oaver Ni'jlusen en aandere plaatsen in de gemiente Dalsen bint verzameld op de cd ''Ons Lokale Lied: Liedjes over de gemeente Dalfsen'' (Stichting Lokaal Lied, 2004).

Op 29 oktober 2004 wördden op Ni'jlusen 't [[Mega Piraten Festijn]] (MPF) eholden, een festival det op 10 april van det jaor veur 't eerst plaatsvund in [[Lemelerveld]] in dezölfde gemiente. 't MPF is een aovondvullend optreden, vake in een grote tente, van een stok of dartig artiesten die 't Nederlaandstalige lèvenslied zingt. Sindsdien is 't MPF uutebreid naor aandere plaatsen in oost-Nederlaand en vervolgens ok naor aandere dielen van 't laand.

=== Schrieveri'je ===
[[Bestaand:Kunst boom 2 Nieuwleusen.jpg|thumb|left|150px|'t Kuunstwark ''Noli Me Tangere'' van Luk van Soom]]Schrievers die op Ni'jlusen bint geboren, d'r bint op-egruuid of d'r ewoond hebt, bint onder aandere de non-fictie-schriever [[Wilhelmus Nicolaas Wolterink]] (1833-1904), de onder meer in 't [[Westlaauwers Frais|Fries]] publicerende romanschriefster [[Ryk de Boer]] (ps. van Riek van der Galiën-De Boer, 1907-1988), de romanschriever [[Johan van Dorsten]] (1926-2020), de verhalenschriever en dichter [[Jan Zantinge]] (1927-1996), de dichteres en verhalenschriefster [[Klazien Bijker-Van Hulst]] (1931), de dichter [[Piet Kalteren]] (1939), de romanschriefster [[Ali Drost-Brouwer]] (1942) en de dichter en muzikaant [[André Groote]] (1944). Iene die zich gangs holdt met Nedersaksische schrieveri'je en doarbi'j Ni'jlusen vake as decor of uutgangspunt gebruukt is [[Chris Canter]].

=== Keunstwarken ===
In winkelcentrum de Karkenhoek, det ze in 't eerste decennium van de 21e eeuw stark verni'jd hebt, stiet op de toen ni'j an-elegde Grote Mark 't keunstwark ''Noli Me Tangere'' - een egalvaniseerd staolen boom mit lochies - van de Belgische keunstenaor Luk van Soom.<ref>[https://web.archive.org/web/20160304031418/http://www.nieuwsbank.nl/inp/2008/12/20/R007.htm Nieuwsbank: ''Onthulling Kunstwerk Noli Me Tangere in Nieuwleusen'' (20 december 2008)]</ref>

== Sport ==
Ni'jlusen hef een cluster an oaverdekte en openlocht-sportfaciliteiten die as de noordelijke en de zudelijke helfte van 't dörp van mekare scheidt. Hier ligt voetbalvelden, tennisbanen, een körfbalveld, een sporthalle-cum-wiekcentrum (De Schakel), een iesbane en een openlochtzwömbad (De Meule). Op 't dörp bint veule sportverienigings. D'r bint twie voetbalverienigings, [[USV]] en [[S.V. Nieuwleusen]]. Ok hej een schietveriening, een visverieniging HSV De Voorn, zwömclub [[ZPC Nieuwleusen]], een motorclub en volleybalverieniging [[Flash Nieuwleusen]].

== Taal ==
De streektaal die ze op Ni'jlusen praot, heurt bi'j 't [[Nedersaksisch]]. Verscheiden dialectkaorten geeft an det Ni'jlusen gedieltelijk of hielemaole in 't [[Zuudwest-Zuud-Drèents|(Zuudwest-Zuud-)Drèentse]] taalgebied lig. (De Oaveriesselse plaatsen Stappest, [[Dedemsvaort (plaatse)|De Vaort]] en [[Slagharen]] ligt ok in det gebied.)<ref>[https://web.archive.org/web/20070312210231/http://taal.phileon.nl/kaart/nedersaksisch.php Kaorte van de Nedersaksische dialecten in Nederlaand]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071007134440/http://taal.phileon.nl/kaart/daan.php Jo Daan heur kaorte van de streektalen in Nederlaand]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071010042051/http://taal.phileon.nl/kaart/noordduitsland-geheel.php Heufdindieling van de Nedersaksische streektalen in Nederlaand en Duutslaand]</ref> Mar umdet Ni'jlusen in Sallaand lig, wördt 't Ni'jlusens seins as [[Sallaans]] eziene. Zo nuumt ze de Ni'jluseger streektaalzanger [[Aalt Westerman]] ''<nowiki>'</nowiki>de troubadour van het Sallands<nowiki>'</nowiki>''.<ref>[https://web.archive.org/web/20110722005637/http://aaltwesterman.vdijk.info/start.php?nieuws=archief&artikel=3 Webstee van de zanger Aalt Westerman]</ref>

De dialectkenner Harrie Scholtmeijer rekent de taal van 't dörp niet töt 't Sallaans of [[Zuud-Drèents]], mar töt 't [[Oaveriessels|Noord-Oaveriessels]] (volngs zien indieling van de Oaveriesselse dialecten: hi'j zeg hiermit niks oaver verwaantschop mit de dialecten in Drenthe).<ref name="Scholtmeijer" /> 't Noord-Oaveriessels hef (krek as 't Zuudwest-Zuud-Drèents) lange klinkers veur partie woorden die in 't Sallaans körte of uut-erekte klinkers hebt, en 't hef beveurbield gien umlaut in 't verkleinwoord. De dialectoloog [[Hendrik Entjes]], die de leste periode van zien lèvent op Ni'jlusen woonden, hef an-egeven det ze op Ni'jlusen niet íen enkel dialect praot (of preutten), en dej d'r zowal Drèentse as Sallaanse invloed viendt:<br /><br />

* ''"[Nieuwleusen] heeft een oud gedeelte, in het zuiden, en een nieuw gedeelte, ontstaan toen de Dedemsvaart gegraven werd. Dat heette vroeger De Hulst. Daar had je oude boerderijen op zandkoppen die boven het veen uitkwamen. Maar De Hulst is nooit uitgegroeid tot een duidelijke veenkolonie. Nu heb ik hier indertijd RND-opnamen gemaakt [Reeks Nederlandse Dialectatlassen, ''red.'']. Eén in Nieuwleusen en één in De Hulst. Maar nu ik die met elkaar vergelijk, merk ik dat ik indertijd in De Hulst zegslieden heb gehad die van die oudere boerderijen kwamen. En als ik naar mensen ga die afstammen van die veenmensen, van toen de Dedemsvaart gegraven werd, dan is daar een duidelijk dialectverschil. En hier zegt men dan: er is wel enig verschil tussen noord en zuid. Maar dan bedoelt men: tussen de afstammelingen van de oude bewoners en hen die hier later zijn komen wonen. [...] De oude Vechtstreek zegt bijvoorbeeld etten, maar in de Veenkolonies vind je eten. Ik denk dat dat uit Drente komt. En van die kolonietaal probeer ik iets terug te vinden. Je kunt dan van een Veenkoloniaals in Overijssel spreken."''<ref>[https://web.archive.org/web/20060512021949/http://www.meertens.knaw.nl/vdw/2000.1/entjes.html Interview mit Hendrik Entjes]</ref>
<br /><br />

[[Bestaand:Zo zegge wi'j det.jpg|thumb|140px|Uutgave oaver 't Ni'jlusens]]
Zoas mit de Nedersaksisch dialecten in 't algemien nemp 't gebruuk van 't Ni'jlusens dialect of en wördt d'r aal meer [[Standaardnederlaans]] espreuken. Waoras ze 't nog gebruukt, giet 't aal meer op Nederlaans lieken. 't Dialect gebruukt ze of en toe in uutgaves, zoals in 't tiedschrift van de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger. Van de woordenschat en uutdrokkings is 't ien en aander vast-elegd.<ref>Kiekt beveurbield bi'j Schoemaker-Ytsma onder Schrieveri'je, of in de [http://www.meertens.knaw.nl/sand/zoeken/lijst_met_plaatsen.php?kloeke_nr=F097p&plaatsnaam=Nieuwleusen&sortering=provincie ''Dynamische Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten''] van 't Meertens Instituut.</ref>

Teksten van liedties oaver Ni'jlusen bint vake in de streektaal eschreven. Aalt Westerman hef liedties eschreven as ''Mien Sallands Dorp'' en 't ''Ni'jluus'ns Streeklied''. De [[Veluwe|Veluwse]] dichter en revueschriever [[Hermen Bomhoff]] schreef 't ''Nijlusens lietien'', op meziek ezet deur Aalt Westerman. Ok van 't gedicht ''Ni'j luusen mien dörpien'' deur [[Hendrik Sterken Rzn]] hef Aalt Westerman een mezikale versie op-eneumen.<ref>[http://www.cultuurplatform.nl/site/admin/aangesloten/aangesloten-organisatie.asp?id=132 Teksten van volksliedties uut de gemiente Dalsen (Nedersaksisch en Nederlaands)]</ref> Appie Kreule maakten op [[Normaal]] inspireerde rocknummers as ''De nacht van Ni'jlusen'' (<nowiki>'</nowiki>''De kroegbaos is weer goed te passe / mit al ''mien'' centen in ''zien'' tasse''<nowiki>'</nowiki>) en ''Verhuzen naor Ni'jlusen''.

''Ni'j luusen mien dörpien'', gedicht deur Hendrik Sterken Rzn (kiekt bi'j Schrieveri'je):

<poem style="margin-left:2em; font-style: italic">
Ni'j luusen mien dörpien ik hoale van oe
En 'k blieve oe trouw as mien va en mien moe
Ja veule geslachten die deden heur wèrk
En maakten Ni'j luusen zo groot en zo stèrk

De boeren die bint er behoedzaam en bi'j
En hoalt heur bedrief van de àrmoede vri'j
Die ligt doar zo mooi ien heur gruun witte kleur
Ienvoudig en deegluk, een bloemhof d'r veur

En d' industrie die hier bedrievigheid bracht
Ni'j luusiger jonges die 't uut hebt edacht
Die gruuijden hier op tut een heel hoge stàànd
Mar bleven toch altied hier kiender van 't làànd

En woor ik ok kome en woor ik ok goa
Ni'j luusen mien dörpien det lig mi'j zo noa
Ja woor ien de wereld de plicht mi'j ok röp
Ni'j luusen blif 't dörpien woor 't hàrte veur klöpt

(1958)
</poem>

Uut 't gedicht 'Ontmoeting' deur [[Klazien Bijker-Van Hulst]]:

<poem style="margin-left:2em; font-style: italic">
Nee echt, met oes beiden
gunk nooit wat verkeerd.
Ie waren mien droomprins
en ik oen kabolter.
Dan gonge wi'j reizen,
mien fier uppelpeerd;
de toef in de lucht
en de knie tegen oen scholder.

Nou staoj' daor wat ienzaam
en vieftig jaor older,
der is in die jaoren
zo eel wat passeerd,
want elk gunk zien gaank.
Ieje stille op zolder,
en ikke... och, Geert,
ik eb veul of-eleerd.
</poem>

Epubliceerd in ''Pluzen. Verhalen en gedichten in de streektaal'', Kampen: Iesselakkedemie, 1997

== Kunnigheid ==
In dizze lieste vin ie bekende mèensen die op Ni'jlusen woont, of ewoond hebt.

* [[Anita Berry]] (geb. Greetje Garritse), zangeres, had een hit mit 't liedtien ''Middellandse Zee''
* [[Ryk de Boer]] (ps. van Riek van der Galiën-De Boer, 1907-1988), romanschriefster
* [[Benjamin Boers]] (1871-1952), communistisch predikaant
* [[Sander Borgers]] (1917-1985), NSB'er en SS'er
* [[Chris Canter]] (1980), schriever en dichter in 't Ni'jlusegers
* [[Klazien Bijker-van Hulst]] (1931-2024), dichteres en verhalenschriefster
* [[Geert Jan Brader]] (1960), muzikaant
* [[Willem Jan van Dedem|Willem Jan baron van Dedem]] (1776-1851), financier van de [[Dedemsvaort (kenaal)|Dedemsvaort]]
* [[Johan van Dorsten]] (1926-2020), romanschriever
* [[Ali Drost-Brouwer]] (1942), romanschriefster
* [[Hendrik Entjes]] (1919-2006), hooglerer Nedersaksische taal- en letterkunde
* [[Manon Flier]] (1984), volleybalspeulster van 't Nederlaans Team
* [[H. van der Galiën-De Boer]] (1907-1988), romanschriefster
* [[André Groote]] (1944), mediamaker over 't paranormale, dichter, muzikaant
* [[Piet Kalteren]] (1939), dichter
* [[Joost Marsman]] (1974), zanger van de nederpopband ''I.O.S.'' (veurhen ''Is Ook Schitterend'')
* [[Jan Arend Palthe]] (1727-1803), predikaant en grondbezitter
* [[Tjako van Schie]] (1961), pianist en componist
* [[Hendrik Sterken Rzn]] (1915), dichter en schriever oaver streekgeschiedenis
* Prof. Dr. [[Eric Sudhölter]] (1954) hooglerer an de Landbouwuniversiteit in Wageningen
* Prof. Dr. [[Jan Waterink]] (1890-1966), geriffemeerd predikaant; schriever; hooglerer pedagogie en psychologie an de [[Vrije Universiteit|VU]] in Amsterdam
* [[Aalt Westerman]] (1951), streektaalzanger
* [[Wilhelmus Nicolaas Wolterink]] (1833-1904), predikaant en schriever
* [[Jan Zantinge]] (1927-1996), Drèentse schriever, onderwiezer op Ni'jlusen

== Schrieveri'je ==
In dizze lieste vin ie boeken die oaver Ni'jlusen gaot.

* Bartels-Martens, Gees (1997), ''Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen'', Kampen: IJsselacademie
* Brouwer, Hanneke (1975), ''De gemeente Nieuwleusen; een morfologische studie'', Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam
* Hengeveld-van Berkum, G., G. Kreule-Kok & J.W. de Weerd (samenstelling) (1992), ''Boerderijen toen, en nu...'', Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
* Hille, H. & Th. Postma (1986), ''Afgescheidenen in een Overijssels dorp; anderhalve eeuw gereformeerden in Nieuwleusen''
* Koman, Ruben A. (2006), ''Dalfser Muggen: Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente. Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o.'', Bedum: Profiel Uitgeverij (i.s.m. de IJsselacademie, Kampen)
* Meijerink, H.J. & E.H. Mulder (1971), ''Nieuwleusen in oude ansichten'', Zaltbommel: Europese Bibliotheek
* Meijerink, H.J. (1974), ''Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren'', Zaltbommel: Europese Bibliotheek
* Middag, Henk (1988), ''Deelgebiedsbeschrijving van de gemeente Nieuwleusen'', Grunning: Rijksuniversiteit Groningen
* Pereboom, Freek & Marian Pereboom (1982), ''Nieuwleusen in de kaart gekeken'', Kampen: IJsselacademie
* Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2006), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink
* Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2009), ''"Zo zegge wi'j det" van A tot Z! (aanvulling) Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen'', Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink
* Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2019), ''Mooi Plat! Woorden en gezegdes in het dialect van Ni'jluus'n'', Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
* Steege, J. ter (1982), ''De kerke tot Oosterveen; Geschiedenis van de Hervormde gemeente Nieuwleusen'', De Vaort: In de Roos
* Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1982), ''Nieuwleusen in oude ansichten deel 2'', Zaltbommel: Europese Bibliotheek
* Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1985), ''Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren deel 2'', Zaltbommel: Europese Bibliotheek
* Sterken Rzn, H. (1976), ''Ni'j luusen mien dörpien'', Ni'jlusen: eigen beheer
* Varwijk, G.H. (red.) (1998), ''De Dedemsvaart, zijn stad, streek en dorpen'', De Vaort: Boekhandel Rooseboom
* Visscher, Wim (2005), ''Heeren van de Ligtmis: Geschiedenis van de Leusener Compagnie, het begin van Nieuwleusen en het Oosterveen'', Gouda: H&K Uitgevers
* Weerd, Jakob de (red.) (2007), ''Fotoboek Nieuwleusen'', Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger

== Verwiezings ==
<div class="references-small">
<references>
<ref name="Scholtmeijer">Scholtmeijer, Harrie (2006), ''Mörn! Taalgids Overijssel'', Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.</ref>
<ref name="ANWB">[https://web.archive.org/web/20170228165041/https://www.anwb.nl/vakantie/fietsen/routes/fietsdetail.jsp?prov=Overijssel&id=136 Infermaosie Leusenerfietsroute van de ANWB]</ref>
</references>
</div>

== Uutgaonde verwiezings ==
* [http://www.dalfsen.nl/ Webstee van de gemiente Dalsen]
* [http://www.nieuwleusen.info/ Verwiezings naor Ni'jluseger verienings en evenementen]
* [http://www.palthehof.nl/ Museum Palthehof]
* [http://www.rijwiel.net/unionn.htm Geschiedenis van de Unionfebriek]

{{Dialekt|drt|[[Zuudwest-Zuud-Drèents|Nylüsen]]}}

[[Kategorie:Neilusen| ]]
[[Kategorie:Vroggere gemiente in Oaveriessel]]