Moondörgel
n Moondörgel is n bloasinstrumeant en lamellofoon, den at dichte bie n trekzak steet. t Deenk wör in 1821 duur Christian Friedrich Buschmann bedacht. Duur met n moond locht duur t deenk te poesn, wordt kleane iezerne tungskes in t apparaatjen an t triln ebracht, dee at dan n toon giewt. t Moondörgel is wisseltonig; a'j dr in poeset gef'e nen aandern toon as a'j dr an zoegnt.
De seempelste moondörgelkes beent diatonies; ze hebt eankelt toonn oet de majeur- of mineurtoonlädder. De wat zwöardern beent chromaties, zodat alle toonn dr oet köant wordn ehaald.
Soortn
[bewark | bronkode bewarken]Dr beent verskeaidene soortn moondörgels:
Tremolo (diatonies)
[bewark | bronkode bewarken]n Tremolo-örgel hef twei rieges met geater. Dee giewt allebeale wal n zelfden toon, mear wiekt met de heugte net iets of van mekaar, woerduur at dr zweaving ontsteet; n trilling in t geluud. n Moondörgelspöller kan met de tonge t eunterste geatjen ofsloetn as'e de tremolo neet wil.
In t skema hiereunter stoat de toonn van n diatonies moondörgel. Dr mut epoeset wordn in de geater met nen griezn achtergroond en ezeugn an de geater met ne gelle achtergroond. Hierduur kö'j akkoordn maakn. A'j tegeliek in C-D-E-F-G poeset, kleenkt de C, E en G, en a'j dr an zoegnt kleenkt de D en de F. De meugelike akkoordn stoat ook in n tabel.
In het eunterste oktaaf ontbrekt de 1F en de 1A, terwiel at 1G verdubbeld is. Dit oktaaf wördt vuur begeleaidingsakkoordn gebroekt. De aandere beale octaawn beent volledig en good vuur melodie, mear in t daarde oktaaf beent de toonn umme dreaid.
| böawnste riege | 1C | 1D | 1E | 1G | 1G | 1B | C | D | E | F | G | A | c | B | e | d | g | f | c' | a |
| eunterste riege | 1C | 1D | 1E | 1G | 1G | 1B | C | D | E | F | G | A | c | B | e | d | g | f | c' | a |
| C | b dim | C | d | |||||||||||||||||
| g dim | C | b7b5 | ||||||||||||||||||
| C | d | C | d | |||||||||||||||||
| G | C | b dim | ||||||||||||||||||
| C | b7b5 | |||||||||||||||||||
Richter (diatonies)
[bewark | bronkode bewarken]A'j bie n tremolo-örgel um de vier toonn de tuskenskötjes vort haalt, dan krie'j n richterörgel. Op n richterörgel zit ook gen tremolo. t Akkoordnskema is t zelfde as bie n tremolo-örgel.
Richter (chromaties)
[bewark | bronkode bewarken]n Chromaties moondörgel is ne verbettering van n diatonies moondörgel. Dr beent drei of veer volledige oktaawn dee at ook nog es geliekmoatig in edeeld beent. n C is aait verdubbeld. Duur n skuufken in te drukn wörd t hele moondörgel met nen halven toon verheugd, zodat dr chromaties espöld kan wordn. De akkoordn dee'j dan kriegnt beent vake neet in n toonsoort in te pasn, zodat meesttieds mear eenn toon tegelieke wörd espöld.