Bron bekyken van Linkshaandigheid

[[Ofbeelding:Linke Hand.jpg|thumb|De linkerhaand]]
'''Linkshaandigheid''' is de veurkeur veur t gebruuk van de [[haand|linkerhaand]] mit alledase aktiviteiten zo as [[schrieven]]. Meestentieds, mer niet altied, bin ze oek ''linksvootig'' en is t linkeroge dominanter as t rechteroge. Linksvootig of linksbenig wil zegen dat ze de linkervoot gebruken um bieveurbeeld tegen n bal te schoppen of umhoge te springen. n Dominant linkeroge betekent dat ze t linkeroge gebruukt wörden as oge um bieveurbeeld te richten mit n geweer of um deur de lenze van n mikroskoop te kieken.

De oorzaak van rechts- of linkshaandigheid is niet bekend, mer arfelikheid lik der n rolle in te speulen. Rechts- of linkshaandigheid ontwikkelt zich bie de meens vanaof t zesde levensjaor (lateralisasiefase) en hank samen mit de verschillen in spesialisasie van de harsenhelften (lateraliteit). t Hebben van n veurkeurshaand hef tot gevolg dat alderhaande vaordigheen allinnig mit de veurkeurshaand an-eleerd wörden en dat disse haand veule starker ontwikkeld is as de aandere haand. Dit zie'j bieveurbeeld an n betere [[motoriek]]: de veurkeurshaand hef starkere spieren die beter bestuurbaor bin en meer kracht hebben. Veurbeelden:
* Schrieven wörden allinnig an-eleerd mit de veurkeurshaand. Mit de aandere haand wörden dat meestentieds niet eleerd, mit disse haand ku'j dan oek zwat niet schrieven. Toch is ebleken dat meensen die der veurkeurshaand inene niet meer kunnen gebruken, toch aordig goed mit de aandere haand kunnen leren schrieven, oek al ku'j der niet zo mooi mee schrieven as mit de veurkeurshaand.
* Professionele tennisspeulers hebben n zichtbaor dikkere arm an de kaante van der veurkeurshaand umdat veural mit disse haand en arm etennist en etreend wörden.

In tegenstelling tot de meeste diersoorten, die gien veurkeur lieken te hebben veur t gebruuk van de linker- of rechterlejemaoten, is de [[meens]] meestentieds [[rechtshaandig]]. Naor schatting 10 tot 15 [[persent]] van de meensheid is linkshaandig. Over t algemeen bin der meer linkshaandige manluui as vrouwluui, in persentazies ongeveer 10% meer. Eén helfte van n [[eeneiige tweeling]] hef 20% kans um linkshaandig te wörden. t Verschiensel dat sommige meensen gien veurkeurshaand hebben en bieveurbeeld kunnen schrieven mit rechts én mit links wörden [[tweehaandig]]heid of ''ambidextrie'' eneumd.

== Linkshaandig schrieven ==
[[Ofbeelding:Linkshaender 01.jpg|thumb|Linkshaandig schrieven]]
Bie n [[schrift]] dat van links naor rechts eschreven wörden, schuuft n linkshaandige vake mit zien schriefhaand over dat wat e eschreven hef, hierdeur krie'j vake n knooibende. Dit wörden vake op-elöst deur de linkerhaand te boven de eschreven liende te houwen, mer t is n vermeuiend schriefhouwige. Mit links schrieven is oek vermeuiender as mit rechts schrieven, umdat de bewegingen uut de vingers mutten koemen en niet uut de polze, zo as bie rechtshaandig schrieven. Dit is umdat ze de penne duwen en niet trekken.

t Schuven van de schriefhaand over de eschreven tekste geeft niet zoveule problemen mit inkt die wat vlogger dreuge is, bieveurbeeld van n [[balpenne]], mer dit was aanders in de tied dat der mit n [[kroontjespenne]] en [[inktpot]] eschreven wördden. Butendat is t mit n kroontjespen lastig um duwend te schrieven umdat t n scharpe punt hef die bie t duwen in t papier kan haken. Dit haken kan t papier beschaodigen, inktvlekken veroorzaken zo'n plekke en deur spetteren bie t losschieten n kringe van inktvlekken geven. Hier mocht je vrogger op alderhaande schoelen niet mit links schrieven en wördden kienders edwöngen rechts te leren schrieven. Umdat de kroontjespenne tot t einde van de jaoren 1960 gebruukt wördden is der n arg hoog persentazie linkshaandige ouwere meensen dat an-eleerd hef rechtshaandig te schrieven. Dit wörden oek wel an-eleerde tweehaandigheid eneumd ter onderscheid van echte tweehaandigheid (ambidextrie) dat zwat niet veurkömp.

Bie n schrift dat van rechts naor links eschreven wörden, wörden deur rechtshaandigen overwegend onderhaands eschreven, waordeur t schuven over de eschreven tekste niet vake veurkömp.

== Meugelike meuilikheen ==
[[Ofbeelding:Japanese knife blade types.png|thumb|Japans keukenmes, aofeschuund an beie ziejen (1) of an ene zieje, veur rechtshaandig (2) of linkshaandig (3) gebruuk]]
In n maotschappieje die veural ericht is op rechtshaandige meensen ku'j wel es wat problemen ondervienen as linkshaandige. Dat kömp onder aandere deurdat veul artikels asymmetries van vorm bin, waorbie der van uutegaon wörden dat de gebruker rechtshaandig is. De problemen bin groter as der meer n beroep edaon wörden op de fiene motoriek. Hieronder steet n liesjen mit veurbeelden van problemen waor n linkshaandige mee te maken kan kriegen.

=== Problemen waoran je (haost) niet ontkoemen kunnen ===
* Kongresstoelen mit n schrieftafeltjen onder de rechterarm: t is alderbarstens lastig hierop mit de linkerhaand te schieven.
* Schellen mit n niet-tweeziejige dunscheller (veural t doseren van de kracht op t mesjen, um je eigen niet in de vingers te sniejen is lastig).
* Rechtsboven op n schriefblad vastemaakten balpenne an n te kort touwtjen (bieveurbeeld bie de banke of op t postkantoor). Meestentieds zit de penne an n losse standard die'j verplaotsen kunnen.
* Rechts zitten van ene mit schrieven of eten, vanwegen t meugelike steuten van de ellebogen. n Oplossing kan ween da'j an de linkeruuteinde van de tafel gaon zitten.
* Startpanne en soep-/natlepel mit mer één schenktuitjen.
* Recht schrieven op papier zonder lientjes of op n schoelbord (haand geet over de tekste heer, waordeur je niet zo goed in n rechte liende schrieven kunnen en/of de neiging hebben de letters naor t einde van t woord alsmer kleinerder te schrieven).
* Asymmetriese, zogeneumde "ergonomische” [[muus (komputer)|komputermuzen]] bin veur linkshaandig gebruuk ieuwig lomphendig en dus '''on'''ergonomies. De knoppen ummezetten in t systeem kan niet veur de linkerhaand vanwegen de onnatuurlike vorm van disse muzen.

=== Problemen waoran je mit n bietje behendigheid ontkoemen kunnen ===
* Knippen mit n rechtshaandige [[schere]]. A'j mit links knippen, dan wörden de blaojen van de schere uut mekaar edrokt. (Sommige linkshaandigen lossen dit op deur mit de rechterhaand allinnig de schere los en toe te doon, en mit de linkerhaand t papier zo te bewegen dat de liende evolgd wörden.)
* Schrieven mit vulpenne (linkerhaand geet over natte inkt en geeft vlekken). (Oplossing: onderhaands of stark bovenhaands schrieven.)
* Alderhaande apparaoten hebben bedieningsknoppen an de rechterkaante zitten. Bie linkshaandig gebruuk kan dit gevaor opleveren of lastig ween. Veurbeelden: [[sirkelzage]] en sommige aandere gereedschappen, siefertoetsen rechts op n [[tikplanke]], schuufbalke van [[Personal Digital Assistant|PDA]], t opwiendknopjen van n [[hallozie]], [[fototoestel|foto-]] en [[videokamera]]'s. Veur veul van disse bedieningsknoppen he'j gelokkig gien/nauweliks fien motoriek veur neudig.
* Symmetriese komputermuzen ku'j heel makkelik anpassen veur linkshaandigen: je kunnen de warking van de knoppen in t systeem  ummezetten. De rechterknoppe wörden dan de heufdknoppe en de linker de bieknoppe. A'j dit edaon hebben, ku'j nog wel in t wiere raken van termen "linkerknoppe" en "rechterknoppe" die ze in haandleidingen gebruken. Der is gíén meugelikheid um de knoppen mit één muusklik umme te zetten, wat lastig is as links- én rechtshaandige meensen op dezelfde komputer warken.
* Leren breien of haken (kan meestentieds niet veuredaon wörden, hoewel n goeie leraar t wel mut kunnen uutlegen).
* Fietse op de standard zetten (zit an de verkeerde kaante van de fietse). (Is op te lossen deur eerst op t zaol te gaon zitten en dan pas mit de linkervoot de standard inklappen.)
* Gebakjen eten mit n gebakvörkjen dat an één kaante aofeplat is um t gebakjen te kunnen "sniejen". Net zo mit n frikandel, patat, en zoksoort dingen, mit n plestikken vörkjen mit an één kaante n kartelraand. (Oplossing: vörkjen mit de bolle kaante naor je eigen toe houwen um mee te "sniejen".)
* Schrieven op papier dat in n ringbaand of ordner steekt. Dit papier ligt dan an de rechterkaante, waordeur je mit de linkerhaand over de ringen van de ringbaand mutten bugen um t rechterblad mit de penne an te raken. Dit is veural niet arg haandig bie de grote ordners umdat daor t mechanisme um de ringen los te doen (staaf die'j naor boven duwen) in de polze sniejen. De enigste oplossing is da'j telkens t blad uut de ordner haolen en da'j t an de linkerzied van de ringbaand legen, mer bie spiraalbaanden kan dat niet.
[[Ofbeelding:Schuifmaat-01.PNG|thumb|Rechtshaandige schuufmaot]]
* Meten mit n [[schuufmaot]] lik allinnig meugelik deur de [[schuufmaot]] op zien kop te houwen. Je gebruken veur n schuufmaot haost gien fien motoriek, zoda'j der oek linkhaandig goed mee kunnen warken .

=== Vermeende problemen waor zwat gienene last van hef ===
* Leren schakelen in de auto in n laand waor as ze rechts riejen. (Duurt misschien wat langer vanwegen t beparkte fiene motoriek rechts. Daor steet tegenover dat sturen zeker zoveule haandgeveul vereist. Bie t schakelen duw je de hendel meestentieds tegen de anslag an; veur de darde en vierde versnelling ku'j de knoppe tussendeur effentjes loslaoten, zodat e naor de middenposisie veert.)
* Hockey (volgens de spelregels mut de vlakke zied van n [[hockeystokke]] an de linkerkaante zitten).
* Bie t zetten van n kanne koffie steet de sieferverhouwige an de verkeerde kaante.
* n [[Neimesine]] is altied rechtshaandig. t Fiene wark, namelik t verplaotsen van t neiwark, do'j mit beie haanden. Knopjes bedienen gebeurt dan wel mit de rechterhaand, mer hier he'j gien fien motoriek neudig.
* De hoorne van n [[telefoon]]toestel zit vake an de linkerkaante. Zelfs bie n symmetries toestel is dat zo: t snoer zit an de linkerkaante. Der is van uutegaon da'j de hoorne links vastehouwen um rechts te kunnen schrieven. Do'j dat aandersumme, dan zit t snoer in de weg a'j naor t schriefpapier kieken.  Dit is eenvoudig op te lossen: linkshaandigen houwen tiedens t schrieven de hoorne vake in der rechterhaand bie t mikrofoongedeelte, en kunnen dan tegelieke mit de rechteronderarm t snoer wat richting de borst duwen. Bie draodloze telefoons he'j dit probleem niet.
* t Bespeulen van bepaolde instrumenten, bieveurbeeld n gitaar. Linkshaandigen bin eneigd de gitaar aandersumme vaste te houwen, hierdeur zitten de snaoren verkeerd umme. Dit wörden gewoonlik umzeild deur t leren speulen as n rechtshaandige. Dit is bie ingewikkelde akkoorden zelfs n veurdeel umdat de lastigste bewegingen edaon wörden mit de linkerhaand. t Ummedreien van de snaoren is oek meugelik, mer dit geeft weer aandere problemen en wörden dan oek zwat niet edaon.

=== Onwarkelike "problemen" (hebben niks mit t fiene motoriek te maken of bin n kwessie van gewenning) ===
* Betaolen mit de bankpas (PIN-kode) umdat de betaolautomaot an de rechterkaante zit en t numerieke toetsenbord vake an de linkerkaante n aofscharming hef. Intoetsen mit de rechterhaand is gien enkel probleem; op n schriefmesinetoetsenbord tik je oek mit beie haanden. 
* t Schrieven mit n fienschriever as n rechtshaandige daormee eschreven hef. (Der wörden beweerd dat t aanders sliet, mer dit is onzin umda'j de penne zwat nooit mit de zelfde kaante naor boven houwen.)
* n Gewone, rechtshaandige, vulpenne in de haand van n linkshaandige. (A'j opletten dat beie "pootjes" van t pennetjen op t papier staon, is der gien probleem. Dit hef niks mit haandveurkeur te maken.)
* Bie n [[kaortspel]] staon de siefers vake in de verkeerde hoeken (der bestaon oek kaorten mit siefers in elke hoek, butendat maakt t niet uut o'j de kaorten naor rechts of naor links uutweieren).
* t Borstzakjen en de binnenzak van konfeksiekleraozie zit vake links, waordeur je der makkelik mit de rechter- mer wat lastiger mit de linkerhaand in kunnen. Hier he'j gelokkig zwat nooit n fiene motoriek veur neudig.

== Meugelike veurdelen ==
[[Bestaand:Linkshandig.PNG|thumb|right|Schrieven van onder naor boven]]
* Leren schakelen in auto in laanden waor ze links riejen (duurt korter in verbaand mit de goeie fiene motoriek links);
* Makkeliker lezen en schrieven in spegelbeeld;
* Schrieven in t Arabies, Hebreeuws en aandere schriften die van rechts naor links lopen;
* Sommige linkshaandigen kunnen in plaotse van ''links naor rechts'' oek van ''onder naar boven'' schrieven terwiel t papier recht ligt, vake zonder dat ze t in de gaoten hebben;
* Bie verschillende sporten, zo as volleybal, honkbal (warper), scharmen, tennis, haandbal, badminton, waoterpolo en tafeltennis, bin rechtshaandige speulers t in de regel minder ewend um linkshaandige tegenstaanders te hebben, en daordeur in t naodeel, terwiel linkshaandige speulers t meestentieds wel ewend bin um tegen rechtshaandige speulers te speulen; In sporten as basketbal, honkbal en Amerikaans voetbal blik linkshaandigheid n naodeel te ween.

== Linkshaandig spul ==
[[Ofbeelding:Kartel.jpg|thumb|right|Linkshaandige kartelschere]]
Veule linkshaandigen hebben problemen bie alledase zaken umdat aordig wat produkten ontwörpen bin veur rechtshaandig volk. Bieveurbeeld t knippen van papier mit n rechtshaandige schere kan veur sommige linkshaandigen lastig ween. Dat kömp deurdat de vingers schuun tegen de schere drokken en de delen van de schere van mekaar aof edrokt wörden. Daorumme bin der oek linkshaandige produkten op de markt, zo as n linkshaandige schere. Der bin zelfs linkshaandige [[piano|piano's]], [[kettenzage]]n, [[kniepmes]]sen en gao zo mer deur.

== Meugelike verbaanden ==
Der wörden wel es esteld dat der n verbaand zol kunnen ween tussen linkshaandigheid en de volgende verschiensels:
* [[ADHD]] - niet bewezen.
* [[Kreativiteit]] - n hoog persentazie kunstenaars is linkshaandig (bie metingen in kunstakademies: 40%).
* [[Dyslexie]] - dyslexie hef niks te maken mit n schriefgebrek deur n verkeerde [[motoriek]], mer vake mit problemen mit ruumtelik inzicht. Toch lik der n verbaand te ween.
* [[Harsens|Harsenbeschaodigingen]] - dit ''kan'' n rolle speulen: t meenselike lichaam kan andere delen van de harsens de funksies van beschaodigden harsensellen over laoten nemen. Rechtshaandigheid wörden an-estuurd deur de linkerharsenhelfte. Bie beschaodiging zol t in prinsipe oek overeneumen kunnen wörden deur de rechterharsenhelfte mit linkshaandigheid as gevolg.
* Hoog [[intelligentiekwosiënt]] - t is niet bekend of dit oek zo is.
* Legere [[levensverwachtige]] - niet bewezen.
* Over t algemeen beter [[taal]]vermogen - niet bewezen.

== Uutgaonde verwiezingen ==
* [http://www.linkshandig.com/bekende-linkshandigen.html Bekende (Nederlaandse) linkshaandige meensen]
* [https://web.archive.org/web/20200208234334/http://www.indiana.edu/~primate/left.html Bekende (internasionale) Linkshaandige meensen (Engels)]

{{Commonscat|Left hand}}

[[Kategorie:Motoriek]]