Nederlaandsen Opstaand

Inname van Grunningen deur de Stoatsen in 1594

Den Nederlaandsen Opstaand (ok wal "Den Opstaand" eneumd) is in de ni-je geskiedskrieving de benaming veur wat vrögger uutslutend den Tachtigjoarigen Oorlog wierd eneumd. Mit Den Nederlaandsen Opstaand wöd veural esprokken ovver de beginjoaren van den Tachtigjoarigen Oorlog. Veulal sprekt zie oaver de tied van 1568 (et officiële begin van den Tachtigjoarigen oorlog mit den slag bi-j Heiligerlee) tot 1589 (et vort goan van de Graaf van Leicester) woarnoa de Stoaten geen ni-jen laandvoogd meer zochten moar zelf den macht op zich namen. In 1589 is den zaak van den Opstaand ok veur et grootste deel in et veurdeel van de Stoaten beslist.

Deur Alva is et verzet teggen den Spaansen könning Filips II beskrevven as nen opstaand. In 1572 leet Lodewiek van Nassau an zien breur Willem wetten dat den hartog van Alva gans verboasd is ... dat dee steadn zo in opstaand komt (les villes se revoltent ainsi). In breven, krenieken en dagbeuke uut dee tied wöd esprokken oaver verzet, verlatinghe, ofzwering van den laandsheer, enzowieter. Ok in de latere geskiedskrieving ovver dizze tied wodt dee gebeurtenissen vanof 1568 veulal an-eduud as 'Den Opstaand'. In ne leste studie spreakt under meer Dr. A.Th. van Deursen oaver Den Opstaand van 1572-1584.

Eerst was den opstaand veural ericht teggen et schrekbewind van den hartog van Alva. Loater wodden et stöareg meer nen algemeneren opstaand teggen Filips II van Spanje. In den opstaand stoand et geleufsvroagstuk en et stoatsgezag centroal. Filips wol éen centroal regierd laand under éen geleuf, et Rooms-Katholicisme. De opstaandelingen wollen ne decentraole ovverheid (gewesten en Stoaten-Generoal), ne zekere moate van zelfbestuur, deels eigen belasting-inning en vri-jheid van godsdeenst. Den grootn motor achter den opstaand was Willem I van Oranje-Nassau, howal Willem van Oranje eerst veur ne lange tied achter Filips II blef stoan. Den zin in et Wilhelmus, et Volksleed van Nederlaand, Den könning van Hispanje heb ik altied e-eerd kump doar nog van weg. Den opstaand kreg n moatschappelek anzeen in de zogeneumde Akte van Verlatinghe dee in 1581 deur den Stoaten-Generoal wodden an-enommen. Den Opstaand kwam tot n ende mit de algehele oaverwinning veur de Noordeleke Nederlaanden in 1648 bi-j de vrea van Münster.

Deur allerlei geskiedkundegen is den Opstaand verskillend be-eurdeeld. Et proatn ovver den opstaand teggen Spanje geet tot op den dag van vandage wieter.