Verskil tüsken versys van "Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
YourEyesOnly (Oaverleg | bydragen)
K added ==rifferenties== <ref />
AlleborgoBot (Oaverleg | bydragen)
Regel 66: Regel 66:
[[cs:Republika spojených nizozemských provincií]]
[[cs:Republika spojených nizozemských provincií]]
[[da:Forenede Nederlande]]
[[da:Forenede Nederlande]]
[[de:Republik der Sieben Vereinigten Niederlande]]
[[de:Republik der Sieben Vereinigten Provinzen]]
[[en:Dutch Republic]]
[[en:Dutch Republic]]
[[es:Provincias Unidas]]
[[es:Provincias Unidas]]

Versy up 22:14, 21 nov 2008

Den Republeek der Zeaven Vereanigden Nederlaanden (Latien: Belgica Foederata) was den name van den republeek dee in 1588 is uut-eroopen tiedens den Tachtigjoarigen Oorlog op et groandgebeed van wat vandage zon betjen Nederlaand is. Dizzen kleinen republeek verwarf in den 17den eeuwe (Golden Eeuwe) groten politeeken, moar veural geldeleken machte. Zi-j spölden ruumen tied nen heufdrolle op et wealdtoneel. Et ende kwam mit den inval van den Fraansen tröppen in 1794/1795, al was den neergäng al langen tied doarveur an-evangen.

Verbaand

Opmarkelek in den kleinen Republeek - dee nooit meer dan 2,5 miljoon inwonners bevatten - was et unmundige sloagen van den Nederlaandsen handel oaver den gehelen weald (VOC en WIC), den groten kriegs oaverwiningen teggenoaver woarschienlek veul starkeren machten zoas Spanje en Engelaand en den veroavering van Indië (Indonesie), den unmundigen vlote (mit 2 doezend skeepn groter dan dee van Engelaand en Frankriek bi-j mekaar), en den nooit oavertroffen bleuj van skilderkunste (Rembrandt en veule aanderen) en wettenschappen (Hugo de Groot enzowieters) soamen goand mit groten geesteleken vri-jheid.

Noa den ofsluuting van den Schelde in 1585, vestigden veul stedelingen uut den Zuudeleken Nederlaanden zich veurnoamelek in Amsterdam, Middelburg (gemeente), Leiden en Haarlem. In Amsterdam en Middelburg (gemeente) sprak nen darden van den bevölking in dee tied mit nen Antwarpsen tongvalle. In Leiden en Haarlem wöd, in verbaand mit den loakenindustrie, ok veul West-Vloams esprokken. Noast den groten instreum van Zuud-Nederlaanders was doar sproake van nen ungeheurden verhuuzing, uut u.a. Westfoalen, woardeur in et beginne van den 17den eeuwe, één darde van den bewonners uut den Zuudeleken Nederlaanden kwam of van buutenlaandsen ofkumst was. In wat steedn zoas Leiden was dat op nen bepoalden tied zelfs ruum de helfte van alle inwonners. Den groten bleuj van den Noordeleken Nederlaanden was begonnen.

Tussen 1525 en 1675 steg den stedeleken bevölking van den Noordeleken Nederlaanden van 300.000 tot 815.000. Den grootsten steedn (boaven 25.000 inwonners) waren in 1675: Amsterdam (ruum 200.000), Leiden (rundumme 65.000), Rotterdam (rundumme 45.000), Haarlem (rundumme 37.000), Middelburg (gemeente) (ruum 27.000) en Utrecht (ruum 25.000).

Tussen 1514 en 1680 greujden den bevölking van et gewest Hollaand van rundumme 275.000 noar 883.000 leu, woarvan de meesten in den 19 steedn. In den eeuwe doarop nam den bevölking doarnoa langzoam of tot rundumme 783.000 (rundumme et joar 1750 ehoald, doarnoa vaste tot et ende van den 18den eeuwe). In den tied tot 1800 was doar ok sproake van nen starfte-oaverschot van rundumme 800.000 leu en verhuusden boavendien 250.000 leu noar et buutenlaand. Bereakend is dat orundumme 1,4 miljoon leu in dee tied noar den steedn bunt etrokken, woarvan 1,2 miljoon deur verhuuzing.[1]

Toostaand

Den zeaven Nederlaanden waren de gewesten dee dele uutmaakten van den Republeek: Hollaand, Zeelaand, Grunnen, Utrecht, Frieslaand, Gelderlaand en Oaveriessel. Drenthe was ok enen gewest mit nen eigen Stoatenvergoadering, moar had geen stemrechte in den Stoaten-Generoal.

Vanof 1648 (Vrede van Münster) heurden ok dele van Vloanderen (Stoats-Vloanderen) en Broabant (Stoats-Broabant) en Oavermaas (Stoats-Limburg) bi-j den Republeek. Et gebeed rundumme Venlo was tot 1590 in hende van den Republeek en vanof 1715 officieel bi-j den Republeek (as Stoats-Opper-Gelre). Maastricht had ok nen biezonder statuut. Al dizzen gebeeden hadden neet den stoatus van nen zelfstaandig gewest en wödden deur den Stoaten-Generoal as generoaliteitslaanden bestuurd.

Den Republeek was nen vri-j lössen confederatie (stoatenbond) van 7 proveensies, dee elk nen gans wietgoanden autonomie hadden. Binnen dizzen proveensies genoaten op hun beurte wier den steedn (en zeker dee wat groteren steedn) nen gans wietgoanden moate van zelfbestuur. Het was an den ene kante den stadholder, dee as kapitein-generoal (opperbevelhebber) van den striedkrachten optreaden, en an dee andere kante gans oaverheersenden ploatse van et gewest Hollaand (dat veur rundumme 60% van den stoatsinkomsten verantweurdelek was), dee enige moate van politeeken soamenhang verzeakerden. Noa Hollaand was Zeelaand mit Middelburg den - tot et darden kwart van den 17den eeuwe - noa Amsterdam grootsten handels- en haavnstad van den Republeek, et belangrieksten handelsgewest.

Ontstoan van den Republeek

Oaverzichtskeerte van den Republeek, van Joannes Janssonius; uit zien verzoameling Belgii Foederati Nova Descriptio, uut-egoaven in Amsterdam in 1658

Vanof 1568 kwamen den Nederlaanden in opstaand teggen et bestuur van Filips II, en in et biezunder teggen den invoering van den Tienden Penning (nen belastingmoatregel) en den strafmoatregelen dee den hartog van Alva nam teggen ketters. Et verzet teggen dizzen belastingmoatregel deent wal as nen belangriek underdele te wödden ezeen veur et ontstoan van den opstaand teggen den Spoansen oaverheersing. Et was gebruukelek dat nen könning belasting heef deu nen bede of verzook. Alva echter, voerden dizzen ni-jen belastingmoatregel in veur de hele Nederlaanden. Veural den Tienden Penning vereurzoakten nen zwoaren trögval veur den starken ploatse van Nederlaand as handelsnoatie. Dit alles leaverden wieteren braandstof veur den opstaand. Dizzen opstaand ging later den Tachtigjoarigen Oorlog heten. Anvankelek droogen zowal katholeeken as hervormden edelleu den opstaand, moar dizen kreg goandeweg meer nen uutstroaling van nen protestantsen opstaand teggen et papisties (katholeeken) Spanje net as katholeeke Nederlaanders.

Deur onderlingen verdealdheid splitsten den Nederlaanden zich in gewesten dee den opstaand steunden en gewesten dee den Spoanse könning (Filips II) steunden. In 1579 tekkenden wat noordeleken gewesten den Unie van Utrecht, woarin zi-j ofsproaken gezoamenlek in opstaand teggen den Spoansen oaverheersing te kommen. Den Unie van Utrecht wierd op 26 juli 1581 (volgens wat bronnen 22 juli 1581) gevolgd deur den Acte van Verloatinghe, woarin den verskillenden gewesten zich formeel unafhänkelek verkloarden. Ok den meesten Vloamsen en Broabantsen steedn slotten zich doarbi-j an, moar wödden wat joaren later deur den Spanjoarden heroaverd.

Anvankelek zochten den Nederlaanden buutenlaandsen laandvoogden um et bestuur op zich te nemmen. Den inmenging van den Fraansen hartog van Anjou en wat joaren later den Engelsen grave van Leicester kenden neet nen gooden aflöp, veural weagens bevoogdheid zaoken, dee veurtkwamen uut et feit dat den Stoaten-Generoal eigenlek allenig nen boogbeeld van rechtmoatigheid wollen hebben, zunder den eigenleken machte uut hende te geaven. De Stoaten-Generoal beslotten doarumme in 1588, dree joar noa den valle van Antwarpen, et laand zèlf te goan bestuurn. Den Republeek der Zeaven Vereanigden Nederlaanden, ofwal den Republeek, was geboarn. Et ofzweren van den hoogsten vörst Filips II kon dan ook as beginpunte duudelek umskreven wödden.

Bi-j den Vrede van Münster wöd den ni-jen Republeek officieel erkend as zelfstaandigen noatie.

Den Republeek in oorlog

Dit artikel is noch mär en beginnetjen. Help mead döär et üüt to breiden.

Benoamingen

Gebruikelijke namen voor de Republiek der Verenigde Nederlanden:

  • den Republeek
  • Republeek der Vereanigden Nederlaanden
  • Republeek der Vereanigden Proveensien
  • Republeek der Zeaven Proveensien
  • Republeek der Zeaven Vereanigden Nederlaanden
  • Republeek der Zeaven Vereanigden Proveensien
  • den Vereanigden Proveensien
  • den Vereanigden Gewesten
  • den Zeaven Vereanigden Gewesten

Wieter leazen

  • J. I. Israel: The Dutch Republic, Its Rise, Greatness, and Fall 1477-1806, Oxford University Press, New York 1995, ISBN|0198730721(gebonden), ISBN|0198207344 (paperback)
  • J. I. Israel: *De Republiek, 1477-1806, ISBN|9051942214

Uutgoande verwiezingen

Rifferenties

  1. Immigranten in Hollaand 1600-1800. Nen kwantitatieve benadering., Centrum veur den Geskiednis van Migranten, Amsterdam 2002