Verskil tüsken versys van "Windmölle"
K bot aanders: tr:Yel değirmeni |
K bot derbie: te:గాలి మర |
||
Regel 160: | Regel 160: | ||
[[sv:Väderkvarn]] |
[[sv:Väderkvarn]] |
||
[[ta:காற்றாலை]] |
[[ta:காற்றாலை]] |
||
[[te:గాలి మర]] |
|||
[[tr:Yel değirmeni]] |
[[tr:Yel değirmeni]] |
||
[[uk:Вітряк]] |
[[uk:Вітряк]] |
Versy up 22:33, 1 sep 2008
Windmölle bunt mölles dee den beweagingskraft van den lögt (wind) umzetten in dri-jenden-kraft van de wieken, dee dan nuttig kan wödden ebruukt, bi-jveurbeeld veur et opwekken van elektriciteit, et moalen van groan, et verploatsen van woater of aandere toaken.
Heufdsoorten
Bi-j windmölle kuj 2 heufdsoorten onderscheiden:
- Den ni-jerwetsen windmölle dee ebouw bunt umme elektriciteit op te wekken, zee hierveur et artikel windturbine.
- Den olderwetsen windmölle. Den reste van dit artikel geet oaver dit soort.
Tradisionele windmölle
Wi-j künt de volgende soorten onderscheiden, ongeveer in riege van untwekkeling in den löp der eeuwn:
- Underkruuiers:
- Tjaskers;
- Spinnekopmölles;
- Half-eslotten of oppen staandermölles (windmölle woarvan den kaste kan dri-jen rundumme nen spille (staanderd));
- Wipmölles (deuruntwekkeling van den staandermölle);
- Paltrokmölles (holtzaag-windmölle mit holten rumpe van et soort underkruuier).
- Boavenkruuiers (mölle woarvan enkel den keppe deur kruuien (dri-jen) op den wind wödt ezet):
- Toornmölles (windmöle van middeleeuwsen eursprong mit runden opgemetselden rumpe);
- Ronden steen' (of 8- of 6kante holten) groandzeilers;
- Ronden steen' (of 8- of 6kante holten) barg-of walmölle of beltmölles;
- Stellingmölles (woarunder steen' runden en 8- of 6kantigen soorten) (windmölle mit rundumme den rumpe nen stelling veur kruuien, vängen en bedeenen van den zeilen).
Mölle in et algemeen kunt ok wöden underscheiden noar den verrichting of et product:
- beukmölle
- Eekmölle
- koornnmölle
- mosterdmölle
- moltmölle
- olliemölle
- papiermölle
- poldermölle
- volmölle
- zaagmölle
In den Golden Eeuwe was den Zaanstreke nen unmundig industrieel möllegebeed. Doezenden windmölle zaagden et holt uut Scandinavië veur den skeepsbouw, en veur den papierindustrie dee vanof 1650 opbloojden - tot 1795 bleaven den papiermölle dri-jen. Dee mölle moalden den polders dröge, zie moalden schoon woater veur productiedoolenden van groten deepte umhoog, zie moalden et groan uut den Oostzeelaanden. Zie moalden zönnebloompitten en zie moalden et lienzoad tot ollie veur den toon al unmundigen varfindustrie (ollievarf).
Veulwiekigen "Amerikaansen" windmölle
Op wat ploatsen in Nederlaand stoan nog veulwiekige mölle dee hier te laande wal an-eduud wödt mit den beneuming Amerikaansen windmölle. Dit soort is midden 19den eeuwe in de Veraenigden Stoaten untwekkeld um waater op te pumpen uut de boadem, en teggen et ende van dee eeuwe in Nederlaand in-evoerd veur polderbemoaling. Nen windvoan zörgt doarveur dat den mölle altied op dne wind steet. Den mölle warkt al bi-j nen laegen windsnelheid, moar blek minder good bestaand teggen storm.
Dri-jrichting
Den tradisionelen windmölle dri-jen mit den wieken teggen de wiezers van den klökke in as men veur den mölle mit et gezichte noar den wieken steet. Proofundervindelek hefhebt zie vrögger untdekt dat op dizzen wieze dee mölle et beste dri-jen. Nen verkloaring hierveur is dat bi-j nen ruimende wind de molen dan langer goed blijft doordraaien. Oorzaken van een mangs ruumende wind bunt dat den Leagedrökgebeeden op et noordelek halfrond mangsmoal van west noar oost trekt. Noa passiering van et wermtefront ruumt den wind dan. Doarnoast vult den wind op et Noordelek halfrond bi-j windvloagen magsmoal ruumend in. Weliswoar krump den wind bi-j noadering van nen wermtefront, moar mangsmoal geet dit soamen mit weinig wind.
Andere, minder geleufweerdige verkloaringen wödden ok egeaven, zoas dat de meeste möllenoars rechtshaandig bunt. Deur dizzen dri-jrichting künt zie bi-j et opzeilen dee lussen van et zeil mit den rechterhand um de kikkers op den roe leggen. Nen andere verkloaring geet doar vanuut dat dee mölle bunt untstoan uut de handmölle dee deur rechtshandige leu bedeend wödden. Hierbi-j dri-jden den boavensten stene teggen de wiezers van den klökke in en bi-j den eersten windmölle mit 1 koppel moalsteen', den staandermölle, dri-jt dizzen ok teggen de wiezers van den klökke in as de wieken dat ok doon. Dee handmölle wödden echter op-evolgd deur woateran-edreaven mölle mit zowal links- as rechtsdri-jenden möllesteen'.
Bi-j den windturbine dri-jt op et Noordelek halfrond dee rotor(blaede) teggen de wiezers van den klökke in, umdat dit nen hogeren warking hef.
Begrippen
- Binnenkruuier
- mölle, zoas den toornmölle, dee van binnenuut op den wind wödt gekruud (gedri-jd).
- Boavenkruuier
- nen windmölle woarbi-j allenig den keppe mit et wiekenkruus in et horizontoale vlak kunt dri-jen.
- Buutenkruuier
- boavenkruuier, diee an den buutenkante mit nen holten steert op den wind wödt ekruud (gedri-jd).
- Boavenwiel
- wiel dat um den boavenasse van den mölle zit en woarumhen den vange (zee vange) zit um den mölle te remmen.
- Kollergänge
- in nen olliemölle: twee runddri-jenden, verticoal lopende kantsteen' dee oaver nen runden, horizontoalen stene dri-jt um zoad te pletten.
- Könningsspille, verticoalen heufdasse
- Kruuien
- wiekenkruus rechte op den wind zetten.
- Kruuipad
- runden holten rengbalke woarop nen tjasker op dne wind wödt ekruud.
- Kroewark
- inwendig mechaniek woar den keppe van den mölle met op den wind dri-jt.
- Luuwark
- Inrichting veur et ophiesen van zakken groan
- Moalstool
- moalinrichting, woarin den moalsteen'
- Stelling, umoop, zwichtstelling, galleri-je, goanderi-je of balie
- runden hekwark rundumme nen stellingmölle, woarop den möllenaor den mölle bedeent.
- Underkruuier
- mölle, zoas den staandermölle, wipmölle en paltrokmölle, woarvan de helen rumpe deur kruuien op den wind kan wödden gezet.
- Vang
- remconstruksie in nen windmölle dee um et boavenwiel griept um et wiekenkruus stille te zetten; vergeliekboar mit nen trommelremme.
- Wiekenkruus of gevlögt
- assekoppe mit veer hoaks op mekaar stoanden wieken.
- Zelfzwichting
- konstruksie van drai-jboaren holten kleppen in de wieken van nen mölle, dee den zeilen vervangt en zich anpassen an den windsnelheid.
- Zwichten
- et anpassen van den zeilvuuring op den wieken i.v.m. den windstarkte. Bi-j stearkeren wind: zeil minderen, bi-j zwakkeren wind: meer zeil spannen.
Windmölle in Nederlaand
Veul mölle bi-j mekaar bunt doar under meer in:
- Kinderdiek
- Zaanse Schans
- Schermer
- Den Schiedamse stellingmölle bunt de grootsten mölle ter weald
- In Leiden bunt 9 mölle
Trivia
Den hoogsten 'windmölle' in Nederlaand is Den Nolet, dee 42 m hoge is en in Schiedam steet, moar eigenlek nen op nen windmölle liekende windturbine is. Den neet meer bestoanden mölle "Den Aorend" in Rotterdam was den hoogsten klasseeke mölle, 41 m hoge mit nen gevlög van 27,5 m.
De oudst bekende en onbetwistbare windmolenvermeldingen in Nederland dateren van ca. 1180. Waarschijnlijk waren dit standerdmolens.
Nedersaksisch
- Achterhooks: windmölle
- Stellingwarfs: wiendmeule(n)
- Veluws: wiendmeul(e)
Zee ok
Uutgoande verwiezingen
- Beskrieving windmölle
- Webstee van vereaniging Den Hollaandschen Mölle
- Den Mölledatabase
- Stichting Weadarfgood Kinderdiek
Commons: Windmölle - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden. |