Verskil tüsken versys van "Ommelanden"
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 53: | Regel 53: | ||
== Vrouge |
== Vrouge Middelaiwen == |
||
Om de [[Middeleewen]] waren de Ommelanden [[Freesk|Fraistoaleg]], wijl t [[Gerecht (streek)|Gerecht]] [[Nedersaksisch|Leegsaksisch]] war. De Ommelanden nuimden zochzulf [[Fraislaand tuzzen Ems en Lauwers|Lutje Fraislaand]] (Lytsje Fryslân). Zai wuiren bestuurd deur t lokoale adel en de kloosters. Zo war t [[klooster van Auwerd]] t machtegste van t Ommelanden. |
Om de [[Middeleewen|middelaiwen]] waren de Ommelanden [[Freesk|Fraistoaleg]], wijl t [[Gerecht (streek)|Gerecht]] [[Nedersaksisch|Leegsaksisch]] war. De Ommelanden nuimden zochzulf [[Fraislaand tuzzen Ems en Lauwers|Lutje Fraislaand]] (Lytsje Fryslân). Zai wuiren bestuurd deur t lokoale adel en de kloosters. Zo war t [[klooster van Auwerd]] t machtegste van t Ommelanden. |
||
Net zo as tegenswoordeg bestonden de Ommelanden veuraal uut [[boeren]] lougken. Der waren twij steden dij baaide veul invloud harren op t ‘bestuurleuze’ Ommelanden. Dit waren de [[Stad Grunnen]] en [[n Daam]]. n Dam har de maiste macht in de Ommelanden, mor dou t Stad Grunnen zien invloud gong uutoefenen op t Ommelanden, gong t mit Dam al vlot aachteruut. Ook t noaberste [[Delfziel]] mit zien zeehoaven war n grote konkurent veur Daam. |
Net zo as tegenswoordeg bestonden de Ommelanden veuraal uut [[boeren]] lougken. Der waren twij steden dij baaide veul invloud harren op t ‘bestuurleuze’ Ommelanden. Dit waren de [[Stad Grunnen]] en [[n Daam]]. n Dam har de maiste macht in de Ommelanden, mor dou t Stad Grunnen zien invloud gong uutoefenen op t Ommelanden, gong t mit Dam al vlot aachteruut. Ook t noaberste [[Delfziel]] mit zien zeehoaven war n grote konkurent veur Daam. |
||
== Middel- |
== Middel-Middelaiwen == |
||
De Ommelanden hebben zoch in t vergangenhaid fel verzet tegen t [[Stad Grunnen|Stad]]. Zie nuimden zochzulf den ook: Lala frya fresena (De fraaie Fraisen, in t Oldfrais). As de adel op de börgen en de grote [[boerderij|stee]]s te veul macht kregen, gong de börge of t stee plat. Ook t Stad is aal n moal aanvallen deur de Ommelaanders ([[1227]]). Dou t Stad te veul macht kreeg, sloten de Ommelanden zoch aan bie t Unie van Oetrìcht, zodat de invloud van t Stad minder wuir. Dit war gain slimme zet, want dou t Stad zoch ook bie t Unie van Oetrìcht, aansloot en doarmit zien rècht om te verovern vernaggelde ([[Reduksie van Grunnen]] 1595), wuiren de Ommelanden soamenvougd mit t Stad tot t provinzie Stad en Lande. |
De Ommelanden hebben zoch in t vergangenhaid fel verzet tegen t [[Stad Grunnen|Stad]]. Zie nuimden zochzulf den ook: Lala frya fresena (De fraaie Fraisen, in t Oldfrais). As de adel op de börgen en de grote [[boerderij|stee]]s te veul macht kregen, gong de börge of t stee plat. Ook t Stad is aal n moal aanvallen deur de Ommelaanders ([[1227]]). Dou t Stad te veul macht kreeg, sloten de Ommelanden zoch aan bie t Unie van Oetrìcht, zodat de invloud van t Stad minder wuir. Dit war gain slimme zet, want dou t Stad zoch ook bie t Unie van Oetrìcht, aansloot en doarmit zien rècht om te verovern vernaggelde ([[Reduksie van Grunnen]] 1595), wuiren de Ommelanden soamenvougd mit t Stad tot t provinzie Stad en Lande. |
||
| Regel 67: | Regel 67: | ||
== Tegenswoordeg == |
== Tegenswoordeg == |
||
De noam Ommelanden wordt tegenswoordeg nog mor weinig bruukt, wijl in t |
De noam Ommelanden wordt tegenswoordeg nog mor weinig bruukt, wijl in t 19. aiw (200 joaren noa ofschaffen van t Ommelanden) alle Grunnegers de grenzen en noamen van t Ommelanden nog kenden. De noamen van t Ommelanden binnen allend nog trugge te vinden in noamen van voetbalklubs, riviertjes of radiostatsjons (bieveurbeeld: Oldambster Boys, Radio Westerkwartaar en [[Westerwoldse Aa]]). Ook de [[Ommelanderzeediek]], de zeediek van Grunnen, dut heugen aan de middeleewse goen*. De bekendhaid van de Ommelanden gait aal wieder achteruut, mor man wordt aal meer regionoal bewust, dus dizze kennis zell middelekerwies wel weer trugge kommen. |
||
<nowiki>*</nowiki>''uutsproken as go-en'' |
<nowiki>*</nowiki>''uutsproken as go-en'' |
||
Versy up 20:17, 24 mei 2006
| Grunnegse Ommelanden | |
|---|---|
|
Woapen van Ommelanden |
| heufdstad | Lokoale ploatsen: n Daam, Winzum, Leek, Midwolda |
| regerensvörm | Heerlekhaid |
| stoatsheufd | Lokoale adel en kloosters |
| periode | vroege Middelieuwen - 1595 |
| oppervlak | 1700 km² |
| inwoner | |
| toalen | Grunnegs, eer Fries |
| religie | protestaants |
| veurloper | Fraislaand tuzzen Ems en Lauwers |
| opvolger | Provinzie Stad en Lande (Provinzie Grunnen) |
| dynastie | n.v.t. |
| volkslaid | |
| feestdag | Pinkster |
| munteenheid | Emdense gulden |
De Ommelanden is de oale noam veur de gebieden van t provinzie Grunnen dat boeten t Stad liggen, dij zo as de vlage en woapen al dudden denken, Frais waren. Historisch waren der drij Ommelanden: Hunzego, Fivelgo en t Westerkwartaar. t Reiderlaand en Westerwolde wuiren as appaarte gewesten zain. Ook t Gerecht (Stad en omstreken) wuir nait as Ommelaand zain. t Oldambt wordt asmis wel, asmis nait as appaart, vaarde, Ommelaand zain. De vlage van de Ommelanden verwiest aanders alleneg noar drij historische Ommelanden en de ien tetoal 11 onderkwartaren.
Vrouge Middelaiwen
Om de middelaiwen waren de Ommelanden Fraistoaleg, wijl t Gerecht Leegsaksisch war. De Ommelanden nuimden zochzulf Lutje Fraislaand (Lytsje Fryslân). Zai wuiren bestuurd deur t lokoale adel en de kloosters. Zo war t klooster van Auwerd t machtegste van t Ommelanden.
Net zo as tegenswoordeg bestonden de Ommelanden veuraal uut boeren lougken. Der waren twij steden dij baaide veul invloud harren op t ‘bestuurleuze’ Ommelanden. Dit waren de Stad Grunnen en n Daam. n Dam har de maiste macht in de Ommelanden, mor dou t Stad Grunnen zien invloud gong uutoefenen op t Ommelanden, gong t mit Dam al vlot aachteruut. Ook t noaberste Delfziel mit zien zeehoaven war n grote konkurent veur Daam.
Middel-Middelaiwen
De Ommelanden hebben zoch in t vergangenhaid fel verzet tegen t Stad. Zie nuimden zochzulf den ook: Lala frya fresena (De fraaie Fraisen, in t Oldfrais). As de adel op de börgen en de grote stees te veul macht kregen, gong de börge of t stee plat. Ook t Stad is aal n moal aanvallen deur de Ommelaanders (1227). Dou t Stad te veul macht kreeg, sloten de Ommelanden zoch aan bie t Unie van Oetrìcht, zodat de invloud van t Stad minder wuir. Dit war gain slimme zet, want dou t Stad zoch ook bie t Unie van Oetrìcht, aansloot en doarmit zien rècht om te verovern vernaggelde (Reduksie van Grunnen 1595), wuiren de Ommelanden soamenvougd mit t Stad tot t provinzie Stad en Lande.
Stad en Lande
Suntden binnen Stad en Ommelanden ain gebied. Noa n aantol lutje konflikten met verschaaidene lougken, waren de opstanden tegen t Stad oflopen. Stad en Ommelanden paasden zoch aan mekoar aan en vörmen nau n ainhaid. t Frais van de Ommelanden wuir verdrongen deur t Leegsaksisch van t Stad. Doch binnen der nog wel wat Fraise woorden vindboar in t vrij nìje Grunnegse dialekt.
In 1619 kocht de Stad Grunnen de Heerlekhaid Westerwolde.Bie de dreugleggen van n duil van de Dollart, wuir t Reiderlaand weer opgroot, mor heurde dou bie Oostfraislaand. Dou Oostfraislaand bie de Nederlanden (Keunenkriek Hollaand) vougd wuir, zag Grunnen zien kans om t Reiderlaand over te nemen en de Ems weer as oostgrenze vast te stèln. Ain groot geduilte het Grunnen weer in mouten levern aan Oostfraislaand. t Overege geduilte wordt tegenswoordeg bie t Oldambt rekend. Westerwôlde en t Reiderlaand hebben noeit offisjeel de titel van Ommeland kregen. Doch worden zai asmis wel aanduud as Ommelaand.
Tegenswoordeg
De noam Ommelanden wordt tegenswoordeg nog mor weinig bruukt, wijl in t 19. aiw (200 joaren noa ofschaffen van t Ommelanden) alle Grunnegers de grenzen en noamen van t Ommelanden nog kenden. De noamen van t Ommelanden binnen allend nog trugge te vinden in noamen van voetbalklubs, riviertjes of radiostatsjons (bieveurbeeld: Oldambster Boys, Radio Westerkwartaar en Westerwoldse Aa). Ook de Ommelanderzeediek, de zeediek van Grunnen, dut heugen aan de middeleewse goen*. De bekendhaid van de Ommelanden gait aal wieder achteruut, mor man wordt aal meer regionoal bewust, dus dizze kennis zell middelekerwies wel weer trugge kommen.
*uutsproken as go-en