Hardenbarg (stad)

Hardenbarg (lichtelik verolderd: 'n Arnbarg, Nederlands: Hardenberg, in et sommer (bouwvak) ok Klepperstad) is een stadtyn an de oaverysselske Vechte. Et hevt teagen de 19.000 inwoaners.

Up den Hardenbarg wördt et Vechtdals espröäken, wat årdig gelyke is med dat wat der up ümringende plaatsen, as Banthüm en Ommen, ehöyrd wördt.

Geskydenisse

Vöärgeskydenisse

In Råke en Maynbarg bint al gebruuksvöärwarpen evünden den so een 4000 töt 5000 jår old bint. En gravvelden uut de bronstyd. Soortgelyke vündsen wörden ouk edån up Bålderesk en up et centrum van den Hardenbarg sölv.

Untstån

Wår as de oorsprüng van den Hardenbarg ligt, wet eygenlik gyne precys. Wårskynlik is Hardenbarg untstån vanuut een germaanske landbowgemeenskap. Een verunderstelling is der dat in de tyd dat de Romeynen by unse germaanske vöärolder ankwamen -begün van de jårtelling-, de Germanen in dit gebyd by de Vechte een nearsetting stichten ümme de Vechte te blyven beheersen. Wat vöärdelig was ümme teagen de Romeynen up te blyven künnen.

Wal wördt der ümstreks 800 melding edån van et plaatsyn Nyenstea, wat lagen up wår nu ungeveer Hardenbarg ligt. Nyenstea wördt as de vöärlouper van et hüdigen Hardenbarg esyn. Ümstreks et jår 760 löät de Frankiske hofmeester Pipeyn III up Nyenstea een kapellechyn bowen. Nå dat et meermåls verbowd ewest hevt, wördden et up 1653 of-ebröäken. By et karkhov an de Stationsstråte hevt dit kapellechyn stån.

Up den sündag nå de heyligen Lambartusdag up 1362 gav bisskop Johan van Arkel van Zwolle een breev of wårin hee de stadsrechten van Nyenstea döärdöäd up Hardenbarg an. De givtbreev wördt noch ayt in et gemeentearchiv van Hardenbarg bewård.

Börcht Hardenbarg

In den Hardenbarg hevt ouk een börcht estån, een verstarkede vestiging. Dår kümt de name miskyn ouk wal vort: (den) Harden Börcht. Zwolle hevt döär syn gode hülpe an de bow van börcht Hardenbarg as dank syne stadrechten ouk ekreagen. De bow van dissen börcht was nå en danks de Slag by Åne, ümme de bülte in disse strekken better teagen de Utrechtsen Bisskop te beskarmen.

Hardenbarg hevt dan ouk nådyn 3 stadmüren ehad en de lätste hevt Floris van Wevelinckhoven in 1386 ebowd. De eerste stadsmüre wördden in 1230 ebowd, net nå de slag by Åne düs. Gedeelten van dy müre ståt noch in de stad.

Tydens de Hanse hevt Hardenbarg een kleyn gröäntyn med epikt döär syn handelsverbinding med Zwolle via de Vechte. Wat se te handelen hadden was vöärnamelik bestånd uut landbowgoder.

Brand

Hardenbarg hevt twee mål of-ebrand ewest. De eerste mål was in 1497, to wördden et stadtyn helemåle in asse elegd. in 1708 was et olde wyvyn Aaltyn Krääk dy de brand veroorsakede; dat kwam döärdat hee een ungelükkyn med een keerse in de beddesteade had ehad. Up de skole, de karke en yn husyn nå, was alles kats plat-ebrand. Mar gyne nam et Aaltyn kwålik, en ümringende plaatsen hebt med vöäl hülpe en bydragen med-ehülpen de stad wear te herbowen.

Klepperman

De Klepperman is een beald in et centrum van Hardenbarg. Et is inspireerd up een olde foto uut 1930 van de lätste "echten" Klepperman van Hardenbarg, Jan Willem Skütte, den disse funkty had van 1918 töt 1933 as nachtwaker van de stad. De klepper is een soort ratel, wår as hee med kabaal maken kunnen ümme de tyd an te geaven en as der unråd was. Eeuwenlange hevt Hardenbarg so een kearl in dynst ehad. Summers wördt Hardenbarg ümmenöömd as "Klepperstad", ümme et vöär turisten interessant te låten lyken.

'Up de kleppe in den Hardenbarg' - sprekt sy van in de summertyd.

In 1983 gaven de künstenaar Jan Oosting sichsölv een updracht. Up et hüdige Klepperpleyn buutserede hee vöär et ouge van alle lüde wat der löypen een leavensgrout beald van de lätste Klepperman. Mar Oosting makede dit beald van keersevet, en as een soort dreygement van at as hee gyn geld kreagen üm et in brons oaver te låten gyten, seed hee dat et beald mooy as keerse dynst kunnen doon med Karst. De hardenbargers en de gemeente vünden et een mooye maskotte vöär de stad en döäden geld insamelen, en med wat groute givten hebt sy de bronsen varsy van et beald of-eköcht.

Wyken

In den Hardenberg ligt de volgende woanwyken:

Name	Bowjåren
Bålder	70 en 80 (20e eeuwe)
Bålderveld	'80 en 90 (20e eeuwe)
Centrum*
Marslanden	00 en 10 (21e eeuwe)
Hymse
Hasenbos	'70 (20e eeuwe)
Hymserbos	60 en 70 (20e eeuwe)
Hymsermars	'60 en '70 (20e eeuwe)
Norden	'70 (20e eeuwe)
* Et centrum is noch in verskillende büürten te verdelen, wårunder de Marsch-Kruserbrink.

Godsdynst

Den Hardenbarg is oaver et algemeen Reformeerd Vry-emaakt. Et hevt vyre karkgebowen en is oaver ses karkelike gemeenten verdeeld.

Vanof begün 18e eeuwe hebt der in Hardenbarg een koppel jöödse gesinnen ewoand. Den hadden ouk ear eygen synagogen en eygen begraavplaatsen, de oldste is et Jödenbargyn. Gyne hevt den Oorlog oaverleavt.

Synagoge/sjuul

De eerste synagoge stünd an de noordsyde van et Oustende, dat was in 1803. Al rap wördden dit gebedshuus te kleyn, en verhusede de gemeente, in 1855, når de süüdsyde van de stråte. Nå bynå een halve eeuwe wördden dit gebow of-ebröäken en een nyen wördden der up-eset. Dy in 1903 wördden in-ewyded. Nå den Oorlog kreeg et gebow noch enkele bestemmings, ümme töt slot -under völle protest van de Hardenbargers- in 1980 esloupt te wörden.

Skolen

Hardenbarg hevt ok wat hougere skolen: Et Reformeerd-Vry-emakede Greijdanus College, de oapenbare-christelike Vechtdal College, de Nieuwe Veste, et Ambelt College en De Hoeksteen. En sowat elke wyke hevt wal syn basisskole.

Station den Hardenbarg

Sinds 1905 hevt Hardenbarg een eygen treynstation. Et hüdige stationsgebow stamt ouk uut dy tyd. Vandage an de dag kün y der upstappen vöär de richting Almelo, Zwolle en Emmen.

Bekende (old)inwoaners van den Hardenbarg

• Floris van Wevelinkhoven (ca. 1315-1393), bisskop van Münster
• Albertus Risaeus (1510-1574), karkhervörmer
• Clara Feyoena barones van Raesfelt-van Sytzama (1729-1807), dichteresse
• Jan Weitkamp (1870-1946), landbower, Kamerlid en wetholder
• Frits Slomp, ouk wal bekend as Frits de Zwarver, (1898-1978), predikant en versetsstryder
• Jaap Haartsen (1963), elektrotechnikus en uutvinder van Bluetooth.
• Edwin Evers (1971), dj en drümmer
• Agnes Mulder (1973), Tweede Kamerlid.
• Gerben Tieltjes (1983), vootballer
• Helen Tanger (1978), arts en Nederlands röyer, olympisk silver 2008 en brons 2004
• Casper Boom (1980), korvballer, wearldkampioon 2007
• Thijs Bouma (1992), vootballer

Rörig den Hardenbarg

In de jåren '70 en '80, vöärige eeuwe, was den Hardenbarg dé uutgånsplekke van noordoust-Oaveryssel. Van Zwolle, Almelo, Drente en alle kanten kwamen hyr jung volk sich supen en (vöäral) brekken. Et was hen- en werden loupen van jung volk in de wekenden. De stad barstede van de diskoteken en krogen. Mar dat is de lätste jåren slim achteruut egån. Et bint nu merendeels winkels ewörden.

Gewoonlik güng et spül 2:00 uur allemåle dichte, end jåren '70. En al et besöäpen volk güngen noch in et centrum hen donderjagen en brekken. De undernemmers wördden dår nyt good van. Düs vanof eerste wekke december '79 mossen de krogen, vanuut de börgemeyster, de tente 00:30 uur dichte doon. Düs anderhalv uur eerder as vöärhen. Dat hebt de krooggangers nyt mooy evünden. De wekenden dårup hebt der slimme rellen in et centrum ewest. Groute grupen krooggangers -teagen de dusend an- dy et upnamen teagen de policy, dy med verstarkede manskappen med knüppels en skilden (de ME) an mossen treaden. Völle undernemmers mossen ankyken ho as ear winkels kapot emaked wördden. Flink wat stynen vlöägen döär de ruten, policyautos up de kante, vüürwark wördden der gooyt, mensen söchtede een veylig henkummen, jung volk dy et asfalt van dichteby mochtede bekyken, stråten wördden der of-eset en et verkeer ümmeleyded, de börgermeyster mos vöär et leaven uutkyken en et hele centrum stünden up synen kop. 'Hardenberg, slachtveld' spröäken de kranten dervan. Wekende dårup kwamen der spandoken an te pas én völle pottenkykers. Et güngn wear net so an as de wekke dervöär. Mar de policy was nu wat better vöärbereyded. Et wekende dårup was et ytsys rüstiger. Döär et harde uptreaden van de policy, en et jung volk dy sich toch mar evven achter de ouren krabbede, was et nu wal edån med et groutste gedonder. Diskoteek The City slöäten sich de döären, töt sich de rüste in den Hardenbarg terüggekeerde.

Gemeentehuus den Hardenbarg

In 2010 was de olde gemeentehuus van Hardenbarg eslouped, en in etsölvde jår wördden de eerste styn vöär et nye gemeentehuus elegd. Et gemeentehuus is een untwarp van büro de Architekten Cie, dat ouk de uutbreyding van de Tweede Kamer untwörpen. De gemeente wolden et meest 'duurzame gebouw van Nederland' hebben.

Et blad Cobouw döäd in 2015 een verkysing 'Lelijkste Bouwwerk van Nederland', wårin söäven gebowen enomineerd wördden. Wårunder et nye gemeentehuus van Hardenbarg. In totaal hebt der wat meer as 5000 stemmen uutebracht west. Et Hardenbarger gemeentehuus kreeg, med de meerderheyd an stemmen van 58%, uutendelik de titel Lelijkste Bouwwerk van Nederland 2010-2015.

Et is dan ouk een uutdagend bowsel, vöäral vöär de wat konservative Hardenbargers. in 2012 was et klår. Et wördt vandage an de dag in de volksmond noch de Puuste enöömd, üm syn bollige vörme en de geale-etter klöäre.