Verskil tüsken versys van "Hardenbarg (stad)"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
NGolds20 (Oaverleg | bydragen)
NGolds20 (Oaverleg | bydragen)
Regel 89: Regel 89:
Sünds 1905 hevt Hardenbarg een eagen treynstasyon. Et hüdige stasyonsgebouw stamp ok üüt dy tyd. Vandage an de dag kün y der opstappen vöör de richting [[Almelo]], Swolle en [[Emmen]].
Sünds 1905 hevt Hardenbarg een eagen treynstasyon. Et hüdige stasyonsgebouw stamp ok üüt dy tyd. Vandage an de dag kün y der opstappen vöör de richting [[Almelo]], Swolle en [[Emmen]].


==Bekende (old-)inwoners van Hardenbarg==
==Bekende (old)inwoners van 'n Arnbarg==
* [[Floris van Wevelinkhoven]] (ca. 1315-1393), bisskop van Münster
* [[Floris van Wevelinkhoven]] (ca. 1315-1393), bisskop van Münster
* [[Albertus Risaeus]] (1510-1574), karkhervörmer
* [[Albertus Risaeus]] (1510-1574), karkhervörmer

Versy up 13:15, 9 apr 2018

Hardenbarg (verolderd: n Arnbarg, Nederlands: Hardenberg, in et sommer (bouwvak) ok Klepperstad) is een stadty an de Oaverysselse Vechte. Et hevt tegen de 19.000 inwoners.

Op den Ardenbarg wörd et Vechtdals espröken, wat årdig gelyke is med dat wat der op ümringende plaatsen, as Banthüm en Ommen, ehöörd wörd.

Geskydenisse

Vöörgeskydenisse

In Råke en Maynbarg bint al gebrüüksvöörwarpen evünden den so een 4000 töt 5000 jår old bint. En gravvelden üüt de bronstyd. Soort-gelyke vündsen wörden ok edån op Bålderesch en op et sentrüm van den Ardenbarg sölv.

Ontstån

Wår as de oorsprüng van den Ardenbarg ligt, wet eagelik genyne presys. Wårschienlik is Hardenbarg ontstån vanüüt een Germaanse landbouwgemeenschop. Een veronderstelling is der dat in de tyd dat de Romeynen by unse Germaanse vöörolder ankwamen -begün van de jårtelling-, de Germanen in dit gebyd by de Vechte een neersetting stichten ümme de Vechte te blyven beheersen. Wat vöördelig was ümme tegen de Romeynen op te blyven künnen.

Wal wörd der ümstreks 800 melding edån van et plaatsy Nyenstee, wat lagen op wår nu ongeveer Hardenbarg ligt. Nyenstee wörd as de vöörloper van et hüdigen Hardenbarg esyn. Ümstreks et jår 760 lööt de Vrankiske hofmeester Pipijn III op Nyenstee een kappellegy bouwen. Nå at et meermåls verbouwd ewest hevt, wörden et op 1653 ov-ebröken. By et karkhov an de Statsyonsstråte hevt dit kappellegy stån.

Op den sündag nå de heyligen Lambartüsdag op 1362 gav bisschop Johan van Arkel van Swolle een bryv ov wårin he de stadsrechten van Nyenstee döördööd op Hardenbarg an. De givtbryv wördt nog ayt in et gemeentearchyv van Hardenbarg bewård.

Bürcht Hardenbarg

In den Ardenbarg hevt ok een bürcht estån, een verstarkte vestiging. Dår kümp de name misskyn ok wal vort: (den) Harden Bürcht. Swolle hevt döör syn gude hölpe an de bouw van bürcht Hardenbarg as dank syne stadrechten ók ekregen. De bouw van dissen bürcht was nå en danks de Slag by Åne, ümme de bülte in disse strekken better tegen de Ütrechtsen Bisskop te beskarmen.

Hardenbarg hevt dan ok nådyn 3 stadmüren ehad en de leste hevt Floris van Wevelinckhoven in 1386 ebouwd. De eerste stadsmüre wörden in 1230 ebouwd, net nå de slag by Åne düs. Gedeelten van dy müre ståt nog in de stad.

Tydens de Hanse hevt Hardenbarg een klean gröänty med epikt döör zien handelsverbinding med Swolle vya de Vechte. Wat se te handelen hadden was vöörnamelik bestånd üüt landbouw-guder.

Brand!

Hardenbarg hevt twee mål ov-ebrand ewest. De eerste mål was in 1497, tu wörden et stadty helemåle in asse elegd. in 1708 was et oalde wyvy Aaltyn kreek dy de brand veroorsakenn; dat kwamp döördat he een ongelükky med een keerse in de berrestee had ehad. Op de skule, de karke en yn hüsy nå, was alles kats plat ebrand. Mar gyne nam et Aaltyn kwålik, en ümringende plaatsen hebt med vööl hölpe en bydragen med ehölpen de stad weer te herbouwen.

Klepperman

De Klepperman is een beeld in et sentrüm van Hardenbarg. Et is inspyreerd op een oalde foto üüt 1930 van de leste "echten" Klepperman van Hardenbarg, Jan Willem Skütte, den disse fünksy had van 1918 töt 1933 as nachtwaker van de stad. De klepper is een soort ratel, wår as he med kabaal maken konnen ümme te tyd an te geven en as der onråd was. Ewenlange hevt Hardenbarg so een keerl in dynst ehad. Sommers wörd Hardenbarg ümme-nüümd as "Klepperstad", ümme et vöör tuuristen interessant te låten lyken.

'Op de kleppe in 'n Arnbarg' - sprekt sy van in de sommertyd.

In 1983 gaven de künstenaar Jan Oosting sichsölv een opdracht. Op eet hüdige Klepperpleyn buutseren he vöör et oge van alle lüde wat der löpen een levensgroot beeld van de leste Klepperman. Mar Oosting maken dit beeld van keersevet, en as een soort dreygement van at as he gyn geld kregen üm et in brons oaver te låten gyten, seed he dat et beeld mooy as keerse dynst konnen duun med Karst. De hardenbargers en de gemeente vünden et een mooye maskotte vöör de stad en döden geld insamelen, en med wat grote givten hebt sy de bronsen varsy van et beeld ov-eköcht.

Wyken

In den Hardenberg ligt de volgende woonwyken:

Name Bouwjåren
70 en 80 (20e ewe)
'80 en 90 (20e ewe)
  • Sentrum*
00 en 10 (21e ewe)
Hymse
'70 (20e ewe)
  • Hymserbos
60 en 70 (20e ewe)
'60 en '70 (20e ewe)
  • Norden
'70 (20e ewe)

* Et sentrüm is nog in verskillende buurten te verdelen, wåronder de Marsch-Kruserbrink.

Godsdynst

Den Hardenbarg is oaver et algemeen Rifformeerd Vry-emaakt. Et hevt vyre karkgebouwen en is oaver ses karkelike gemeenten verdeeld.

Vanov begün 18e ewe hebt der in Hardenbarg een koppel jöödse gesinnen ewoond. Den hadden ok eer eagen synagogen en eagen begraavplaatsen, de oldste is et Jödenbargyn. Gyne hevt den Oorlog oaverleevt.

Synagoge/ Sjuul

De eerste synagoge stünd an de noordsyd van et Oostende, dat was in 1803. Al rap wörden dit gebedshüüs te klean, en verhüsen de gemeente, in 1855, når de süüdsyd van de stråte. Nå bynå een halve ewe wörden dit gebouw ov-ebröken en een nyen wörden der op eset. Dy in 1903 wörden in-ewyd. Nå den Oorlog kreeg et gebouw nog enkele bestemmings, ümme töt slot -onder völle protest van de Hardenbargers- in 1980 esloopt te wödn.

Skulen

Hardenbarg hevt ok wat hogerre skulen: Et Rifformeerd-Vry-emaakte Greijdanus College, de openbare-kristelike Vechtdal College, de Nieuwe Veste, et Ambelt College en De Hoeksteen. En sowat elke wyke hevt wal syn basisskule.

Stasyon Hardenbarg

Sünds 1905 hevt Hardenbarg een eagen treynstasyon. Et hüdige stasyonsgebouw stamp ok üüt dy tyd. Vandage an de dag kün y der opstappen vöör de richting Almelo, Swolle en Emmen.

Bekende (old)inwoners van 'n Arnbarg

rörig 'n Arnbarg

In de jåren '70 en '80, vörige ewe, was 'n Arnbarg dé üütgåns-plekke van noord-oost Oaveryssel. Van Swolle, Almelo, Drenthe en alle kanten kwamen hyr jonkvolk sich supen en (vööral) brekken. Et was hen- en wérden lopen van jonkvolk in de wekkenden. De stad barsten van de diskoteken en krugen. Mar dat is de leste jåren slim achterüüt egån. Et bint nu merendeels winkels ewörden.

Gewoonlik güng et spül 2:00u allemåle dichte, end jåren '70. En al et besöpen volk güngen nog in et sentrüm hen donderjagen en brekken. De ondernemmers wörden dår nyt guud van. Düs vanov eerste wekke desember '79 mossen de krugen, vanüüt de bürgemeyster, de tente 00:30u dichte duun. Düs anderhalv üür eerder as vöörhen. Dat hebt de kruuggangers nyt mooy evünden. De wekkenden dårop hebt der slimme rellen in et sentrüm ewest. Grote grupen kruuggangers -tegen de düsend an- dy et opnamen tegen de polysy, dy med verstarkte manskoppen med knüppels en skilden (de ME) an mossen treden. Völle ondernemmers mossen ankyken hu as eer winkels kapot emaakt wörden. Vlink wat stynen vlögen döör de ruten, polysy-auto's op de kante, vüürwark wörden der gooyt, mensen söchten een veylig henkommen, jonkvolk dy et asvalt van dichteby mochten bekyken, stråten wörden der ov-eset en et verkeer ümmeleydt, de bürgermeyster mos vöör et leven üütkyken en et hele sentrüm stünden op synen kop. 'Hardenberg, slachtveld' spröken de kranten der van. Wekkende dårop kwamen der spanduken an te pas én völle pottenkykers. Et güngn weer net so an as de wekke dervöör. Mar de polysy was nu wat better vöörbereyd. Et wekkende dårop was et ytsys röstiger. Döör et harde optreden van de polysy, en et jonkvolk dy sich toch mar evven achter de oren krabten, was et nu wal edån med et grootste gedonder. Diskoteek The City slöten sich de dören, töt sich de röste in 'n Arnbarg terügge keren.

Gemeentehüüs 'n Arnbarg

In 2010 was de oalde gemeentehüüs van Hardenbarg esloopt, en in et sölvde jår wörden de eerste styn vöör et nye gemeentehüüs elegd. Et gemeentehüüs is een ontwarp van bureau de Architekten Cie, dat ok de üütbreyding van de Tweede Kamer ontwörpen. De gemeente wolden et meest 'duurzame gebouw van Nederland' hebben.

Et blad Cobouw dööd in 2015 een verkysing 'Lelijkste Bouwwerk van Nederland', wårin söven gebouwen enomyneerd wörden. Wåronder et nye gemeentehüüs van Hardenbarg. In tötaal hebt der wat meer as 5000 stemmen üüt-ebracht west. Et Hardenbarger gemeentehüüs kreeg, met de meerheyd an stemmen van 58%, üütendelijk de titel Lelijkste Bouwwerk van Nederland 2010-2015.

Et is dan ok een üütdagend bouwsel, vööral vöör de wat konservatyve Hardenbargers. in 2012 was et klår. Et wöd vandage an de dag in de volksmond nog de Puuste enüümd, üm syn bollige vörme en de gele-etter klöre.

  1. Hoe rijk is mr. Bluetooth? in De Volkskraant, 4 april 2015. Online beschikbaar op www.volkskrant.nl
  2. Website Korfbal League