Verskil tüsken versys van "Evolutietheorie"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Regel 14: Regel 14:
De Schotse geologen James Hutton en Charles Lyell ontdekken in dezölven tied dat d' eerde vörmd is deur netuurlik gebeuren. En dat d' Eerde heanig an, en de hele tied verdan, veraanderd. Dus nie deur rappe gebeurtenissen. Dus mos de Eerde völle moalen oaler ween as eankele duzenden joaren.
De Schotse geologen James Hutton en Charles Lyell ontdekken in dezölven tied dat d' eerde vörmd is deur netuurlik gebeuren. En dat d' Eerde heanig an, en de hele tied verdan, veraanderd. Dus nie deur rappe gebeurtenissen. Dus mos de Eerde völle moalen oaler ween as eankele duzenden joaren.


===18e eeuwe===
===18e ewe===
Tussen 1749 en 1788 publiceerden de Fraansman Comte de Buffon 'n 35-delige reeks over de netuur. Hierin stelden e veur 't eerst evolutionaire vraogn en probeerden disse ok onder de andacht te brengn in de wetenschapplike weerld. Begun 1800 kwaam Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie dat der overienstemming is in 't bouwplaan van verschillende organismen. Ok stelden e dat individus tiedens hun lewen eignschappn könt verwarven die zi'j deurgeeft an de volgnde generasie. Lamarck dachten dat dit gung via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invluud van de umgewing.
Tussen 1749 en 1788 gaven dn Fraanskeerl Comte de Buffon 'n 35-delige serie uut oaver de natuur. Hierin vreugen e, as eersten, dinge oaver de evolutie an, umme zo andacht te kriegen van de geleerden. Aander volk kwam der in 1800 der met an dat in 't bouwplaan van verskillende dieren völle oaveriene kump. Ok kwammen ze der met dat 'n dier of plaant in eur leven eagenschappen könt kriegen, wuk ze in eur noazoaden deurgeeft.


===19e eeuwe===
===19e eeuwe===

Versy up 19:49, 12 mei 2015

De evolutietheorie is volgns de mieste wetenschappers de theorie veur 't ontstaon van alle soorten, 'species', op aarde.

Disse theorie beschref hoe as 't proses verlöp waorbi'j arflike eignschappen binnen 'n populatie, van organismen, in de lope der tied en naor völle generasies veraanderd as gevolg van genetiese variaties, veurtplaanting en netuurliken seleksie.

Véúr de theorie

De idees van Darwin ha'j der nie zo mar. Verre van te veuren en ok in zien tied warren der al völle deankers din zich met d' ontwikling van leven gaangs höalden.

Netuurliken theologie

Charles Darwin leefden tussen 1809 en 1882. In die tied deun de measte van 't westerse volk de netuurlike theologie an. Da betekkend da'ze geleuven dat aals emaakt is deur 'n scheppergod. D' Eerde zol ok mar eankele duzenden joaren oald ween. Voalns disse lere zol aals wat lef nooit veraandern en könt soorten ok nie uut starven.

De Verlechting

hoalfwegen de zestiende ewe göngen luu der zuuties an aans oaver deanken. Dn Fraanskeerl George Cuvier ontdekken, an 't eande van disse ewe, da'j de geschiedenisse van 't leven achter an könt met fosielen ofdrökken. Ok zaggen e dat de fosielen din dieper in n grond lagen minder liekt as op de fosielen die'j boaven vind. Hieruut deun de konklusie dat soorten zeakers wel uut starven könt.

De Schotse geologen James Hutton en Charles Lyell ontdekken in dezölven tied dat d' eerde vörmd is deur netuurlik gebeuren. En dat d' Eerde heanig an, en de hele tied verdan, veraanderd. Dus nie deur rappe gebeurtenissen. Dus mos de Eerde völle moalen oaler ween as eankele duzenden joaren.

18e ewe

Tussen 1749 en 1788 gaven dn Fraanskeerl Comte de Buffon 'n 35-delige serie uut oaver de natuur. Hierin vreugen e, as eersten, dinge oaver de evolutie an, umme zo andacht te kriegen van de geleerden. Aander volk kwam der in 1800 der met an dat in 't bouwplaan van verskillende dieren völle oaveriene kump. Ok kwammen ze der met dat 'n dier of plaant in eur leven eagenschappen könt kriegen, wuk ze in eur noazoaden deurgeeft.

19e eeuwe

Van 1831 töt 1836 zeilden Darwin met 't schip de Beagle de weerld rond en verzamelden e onderweg allerlee plaantn- en diersoortn. In de jaoren daornao warkten de Britse botanist ('n maot van Darwin) Joseph Dalton Hooker an de classificasie van plaantensoorten uut Zuud-Afrika en van de Galapagoseilaanden die de bioloog tiedens zien reis haden verzameld. Darwin formuleerden naor anleiding van zien verzaamling en aandre gegewens 'n theorie over evolutie en netuurliken selectie.

In 1858 ontvung e 'n manuscript van Alfred Russel Wallace, waorin de evolutie van soorten deur drok uut de umgewing beschrewen stön. Hooker zörgden derveur dat 't manuscript van Wallace samen met antekkenings en 'n brief van Darwin terechte kwam bi'j de Linnean Society. Later dat jaor publiceerden disse organisatie On the tendency of species to form varieties, een gezamenliken presentatie van 't wark van Wallace en Darwin. In naovolging hierop versnelden Darwin de publicatie van zien uuteandeliken miesterwark On The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, körtweg bekend as The Origin of Species.

De drie basisprincipes

  • Variatie
  • Selectie
  • arflikheid


In 1859 publiceerden Charles Darwin zien belangrieksten wark On the origin of species. De evolutietheorie die hierin beschrewen stiet was revolutionair, umdat e beweerden dat iedere soort is ontstaon uut ien veuroalder. Dit betiekent dat soortn in de lope der tied könt veraanderen. Daornaos stelden Darwin dat 't veurtplaantingssucces van 'n individu ofhangt van zien eagnschappen en dat allinnig de eagenschappen die 't best in de umgewing pasten terechte kump in de volgnde generatie. Daordeur past soorten zich stieds varder an. De evolutietheorie leunt op drie basisprincipes; naamlik variatie, selectie en arflikheid.

Variatie

Twee individus van dezölfden soort könt stark op mekare lieken, mar bint nooit psies 'tzölfd. In de netuur kump kleane verschillen (Darwin nuumden ze variaties) binnen 'n soort heel völle veur. Deank mar iens an de eagenschappen lengte en oogkleur bi'j meansn. Volgns Darwin bint variaties neudzaaklik veur 't optreden van evolutie. Da's ok maklik te begriepen: as alle individus van 'n soort identiek zollen ween, is der gien ruumte veur veraandring.

Seleksie

Variaties geeft anleiding töt seleksie. Ofhaanklk van de umgewing waorin 'n soort lef, bint sommige eagenschappen naamlik gunstig en aandre eagnschappen naodelig. Een individu dat veurnaamlik gunstige eagnschappen bezit, hef 'n grotere kaanse umme völle naokommelingn te produseern dan 'n individu met veul naodelige eagnschappen. Darwin nuumden dit idee ‘'t veurtbestaon van de best passende’ (survival of the fittest). Daankzi'j disse netuurliken seleksie kump der stieds meer individun met de eagnschappen die veur die umgewing veurdelig bint.

Naos netuurliken seleksie hebt dieren ok te maken met seksuelen seleksie. 't Uuterlik van 'n mannechien zeg bi'j veul soorten iets over zien kwaliteiten. Op basis hiervan bepaolt 'n vrouwchien dan ok met wölk mannechien zi'j naokommelingn wul kriegn. Natuurliken seleksie en seksuelen seleksie könt met mekare in conflict kommen. Zo bint mannechies die met 'n opvallend uuterlik de andacht van vrouwchies wult trekken daordeur wel extra goed zichtbaar veur vi'jaanden.

Arflikheid

Darwin wös nog nie hoe, mar hi'j begrepen wel dat plaantn en dieren eagnschappen an mekare könt deurgewen. Daankzi'j de kruusingsexperimenten van Gregor Mendel, zeuven jaor later, en de opheldering van de chemiesen structuur van DNA in 1953 zaagn wetenschappers an 't begun van de twintigste eeuwe in dat seleksie 'n genetiese basis mös hemmen. Veraandrings (mutaties) in de genen van 'n individu zörg derveur dat der variasies binnen 'n soort ontstiet.

Dit artikel is eskreaven in et sallandske dialekt van 't Vechtdal, in de ANS.
Bronnen / wellen:

http://www.kennislink.nl/publicaties/darwins-evolutietheorie