Verskil tüsken versys van "Jöädendom"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
AvicBot (Oaverleg | bydragen)
K r2.6.8) (Bot: wieziging van hif:Judaism naor hif:Yahudi
Xqbot (Oaverleg | bydragen)
K r2.7.3) (bot deraof: mt:Ġudaiżmu
Regel 175: Regel 175:
[[mr:ज्यू धर्म]]
[[mr:ज्यू धर्म]]
[[ms:Agama Yahudi]]
[[ms:Agama Yahudi]]
[[mt:Ġudaiżmu]]
[[mwl:Judaísmo]]
[[mwl:Judaísmo]]
[[my:ဂျူးဘာသာ]]
[[my:ဂျူးဘာသာ]]

Versy up 04:54, 9 dec 2012

De menora is 'n symbool van 't Jeudendom en zol oorspönkelik deel ewest he'm van 't meubilair van de tempel van Sjlomo

't Jeudendom is 't geleuf van 't jeudse volk, 't is iene van de vrogs onstaone monotheïstische godsdiensten. Vandage de dag bestiet 't altied nog en wöd 't altied nog beleden deur jeuden, met name in Israël.

't Jeudendom kan nie makkelik in westerse hokkies stopt wödden zo as religie, ras, etniciteit of cultuur, dit umdat jeuden over 't jeudendom praot in tarms van 4000 joor geschiedenisse. Tiedens disse lange tiedpark hebt jeuden slaoverni'je, chaos, theocratie, verovering, bezetting en ballingschop ervoort en bint zi'j in contact ewest en beïnvluud deur 't oale Egypte, Babylonië, Perzië, 't Griekse hellinisme, evenals moderne bewegingen zo as de Verlichting, 't socialisme en de opköms van 't nationalisme. 'n Hele bulte kunt wi'j wel ze'ng.

Jeudse geschrifen en hun geschiedenisse is vake bruukt deur aand're luu as historische fundament, door bint aand're religies deur onstaone, zo as twi'je hele bekenden: Christendom en Islam.

Jeuden hebt 't 'n paar boeken woor zi'j hun geleuf op ebasseert hebt (Torah), en zi'j bezit boeken die bint onstaone naor anlieding van disse Torah, later op eschree'm deur de zo enuumde profeten (Neviiem) en geschiedenisse vertellende de boeken (Chetoeviem). 't Totaalplaatie van disse boeken nuumt zi'j (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Doornaos hebt zi'j nog de Talmoed, dit bint weer honderd en/of duuzenden joor oale opmarking' van oale rabbi's over de Torah. De Torah bint de boeken die deur Mosje eschree'm, naor interpretatie van God. De Torah kump gedeeltelek overhen met de eerste vief biebelboeken van de christenen, allene de verchillen van interpretatie en vertaling tussen jeuden en christenen bint te groot um ze dichte bi'j mekare te zetten, zo wilt de mieste jeuden 't ok, zi'j zeg dat christenen niet met hun heilige boeken umgaot woor as zi'j veur beduult bint.

In dit artikel bruuk ik allene de Hebreeuwse naam' van de personages, en niet de vertaling van uut de christelikke biebel.

't Verhaal globaal

Torah

De hemel en de eerde zol emaakt wee'n deur God (deur de jeuden vake nuumt: Ha-Sjem = De Name) in 7 daa'ng, en al wat d'r op rond kröp, zwemt en vlög. De mèènse wöd veur esteld als 'n wezen dat boven alle dieren en de natuur stiet, umdat zij naor 't beeld van God emaakt bint.

Nao dat Adam en Chava uut 't paradies ezet bint en de vloed met Noach en de bote ebeurt bint, kump Avram an de beurte, disse kreg de boschop um vört te gao van zien laand en mut woon in Kanaän en hi'j kreg ok 'n vrumde belofte van God, de oale keerl zol nog 'n kind krie'ng ok al bint hi'j en zien vrowe rond de honderd joor. 't Kind wat zi'j zult krie'ng zol de stam-va wödden van 'n machtig en groots volk (en de jeuden zeg dat zi'j dat bint, maor de Arabieren zeg vulle eeuwen later ok dat zi'j dat bint). Saraj hiet zien vrowe. Naor vulle gedoe hef e dat kind (Jitschak) toch ekree'ng, dan kump God weer met 'n nog vrumd're verzuuk, Avraham (hi'j had de name Avraham ekree'ng in plaase van Avram) mut zien zeune offeren! Now, hi'j is zo trouw an zien God dat e met Jitschak op stap giet naor 'n barge, en zien zeune gef zich d'r maor an over, en termee as Avraham 't mes in zien jonk wil zetten kump d'r 'n engel bi'j 'm stao die rup dat e mut stoppen en dat e bewezen hef dat e alles veur zien God wil doen. Doorbi'j had e zich bewezen dat hi'j de man is wooruut 'n priester-volk mag köm die allene richt is op disse God.

Jitschak kreg 'n jonk, die hi'j Jäkov nuumt (Jäkov wöd later 'Jisraël' enuumt, en zien kinder wöd de 12 stammen van Jisraël). Jäkov kreg later 12 kinder. Allene hebt al zien kinder 'n hekel an Jozef, umdat dat 't lieveling'tien van va is. Op 'n keer binne zi'j met zien allen saom' en bedèenkt de 11 um Jozef in 'n putte te gooien en 'm door te laoten stikken, maor Benjamin ziet dat niet zitten en toevallig kump d'r handelaren uut Egypte langes en zi'j bedèenkt zich niks en verköchen hun klenne breurtie Jozef, later vertelt ze an hun va dat zien zeune op-evretten is deur 'n wild biest. Nao vulle gebeurtenissen in Egypte wöd Jozef uutendelik onderkeuning en kump d'r dus aorig goed van of. Joren later, tiedens 'n hongersnood van 7 joor, kump e zien breurs weer tee'ng 't lief, zi'j kump graon halen umdat Egypte as ienigse hebt op-eslaone, maar de jonks herkent 'm niet metiene. Uutendelek ontmuut Jäkov zien zeune weer naor joren edacht te he'm dat e was op-evretten deur wilde biesten. De breurs en va kump in Egypte woon. Uut disse 12 luu bint naor 400 joor 'n heel volk uut-egreuid, de 12 breurs wöd as stamva's eziene.

Maor naor 400 joor hebt de Egyptenaren dit volk as slaoven emaakt. Now kump Mosje an böd, die deur God ereupen is um dit ni'je volk te bevrijden. Naor de bekende 10 plao'ng die Mosje in name van God over Egypte hef ebrach löt Farao de 't naozaot van Jisraël (Jäkov) gaon naor 't laand dat God hen beleufd had, 't laand Kanaän woor Avraham in die tied mössen woon van God. Later as 't volk bi'j 'n groot water stiet, en niet meer verder kan gaon, kump ok nog iens Farao achter hun an, Farao is van gedachen veraandert en wil zien slaoven trugge. Dan kreg Mosje 't teken dat e op 't water mut slaon, en termee hi'j dat dut giet 't water van twi'je kaanten opzied, en 'n pad kump dreuge te staon woor as 't volk deur hen kan vluchen. Farao en zien leger verdrinkt uutèndelek in de golven, want 't water giet g'woon weer zien gangs. 't Volk kan zien gang gaon en op weg gaon naor 't beleufde laand. Maor, onderweg, giet d'r iets gebeuren wat altied b'langriek veur alle jeuden zol blie'm: Mosje giet de barge Sinaï op um de Torah (Wet) te ontvang' van God. Hierbi'j is 't b'langriekse fundament elegd van 't Jeudendom, naos die van Avraham en Gods belofte an 'm dat zien naozaot vredig zult lee'm in 't laand woor as Mosje hen zol breng'. Mosje en Avraham bint hierbij dan ok de b'langriekse profeten in 't Jeudendom, hun twi'je wöd as ienigsen 'maot' deur God enuumt in de Torah. An eköm in 't beleufde laand, woor as Mosje niet in mochen door zien opstaandigheid op 'n bepaald moment, veroverd 't volk van Jisraël heel Kanaän en giet zich door vestigen. God hef zich an zien belofte hollen.

Chetoeviem

Latere boeken beschrieft de tied die doornaor kump. Eerst kump Josjoea an de beurte, hi'j is de opvolger van Mosje die 't volk mut leiden tiedens de verovering van 't laand Kanaän. Nao dat zi'j 't laand in bezit hebt enöm' wöd 't volk eleid deur 'richteren', dit bint luu die deur God an wèzen bint die de vrede mut bewaren in 't laand. Maar naor vulle klao'ng um 'n keuning kreg 't volk zien keuning, de eerste keuning is Sjaoel, maar disse stiet God nie an en lut Dawied zalven tot keuning.

Maor dat löt Sjaoel niet zomaar gebeuren. Naor vulle gedoe, en de dood van Sjaoel uutèndelek, kump Dawied an de macht. Dawied is nie zomaar 'n keuning, hi'j is deur God eprezen en God dut de belofte dat Dawieds naozaot altied 't keuninschap zol blie'm behollen. Dawied was 'n echte kriegsheer en hef dan ok vulle oorlogen evoert. Met de wens dat e veur God 'n tempel wil bowen giet God nie op in, Dawied hef te vulle bloed an zien haanden. Wel kreg e de belofte dat zien zeune dat zol doen, zien zeune hiet Sjlomo. Dawied is overlèden en Sjlomo kump an de macht. Sjlomo hef van God vulle wiesheid en riekdom ekree'ng, nog meer as zien va. En hi'j hef de eerste tempel bowt, woor as de erediens van God hollen kan wödden zo ast in de Torah (wet) stiet, met priesters en al.

Latere verhalen vertelt veurnamelik over de rest van de geschiedenisse van de jeuden. Met name 't keuninshuus, de zunden en de door opvol'ngnde ballingschap van de jeuden.

Neviiem

Now, binne wi'j an de leste begunt. Dit rare woordtie is 'n translatie van 't Hebreeuws en 't betiekend simpelweg: Profeten. Dit woordtie wöd gebruukt veur 'n antal boeken die bint toe-ewèzen an mèènsen die in name van God espreuken hebt, de profeten. Profeten bint d'r altied al ewest bi'j 't jeudse volk en zi'j hebt aaltied claimt dat zi'j de woorden van God spraken. Vake wöd d'r espreuken over de zunds van 't volk en 'n antal waorschuwingen. Ok hier weer kump de ballingschap an böd, sömmige boeken bint ok eschrèven tiedens de ballingschap, mar dan vake as bemuudiging veur 't volk met beloftes dat zi'j weer terugge zult kèren naor Israël (Wat dan pas weer echt gebeuren in 1948). Christenen zeg det zi'j in de profeten-geschriften anwiezingen vind veur Jezus als de Mosjiach, want d'r bint anwiezing in de jeudse boeken te vinnen dat 'n naozaot van Dawied iens 'n keer zol köm en 't volk weer terugge zol brengen naor Jisraël, hi'j zol de mèènsheid redden en iederiene bekeren töt de God van Jisraël en de endtied zol daormet begunnen. Mar jeuden hebt 'n heel aand're ideeë over de Mosjiach dan christenen en di's dan ok vake de anleiding ewest töt mieningsverschillen tussen jeuden en christenen.

De dartiene geleufs principes van Maimonides (RaMBaM)

De dartiene blangriekse grondslegen van de jeudse godsdiens, zo as neer-ezet bint door codificator en godsdienst filesofe Maimonides (1135-1204). Dizze wödt hier in 't kört weer-egeven an de haand van 't jeudse gebedsboek Siach Jitschak van 't Nederlaans-Israëlies Karkegenootschap:

Ik geleuve d'r völledig an, 1. det God de ienige schepper en leider is van al wat eschaopen is en töt staand kwam, kump en köm zol.

Ik geleuve d'r völledig an, 2. det God 'n absoluten ienheid is, onvergeliekelijk met wulke ienheid ok; det allene hi'j God is, die d'r waren, d'r is, en zol altied wèzen.

Ik geleuve d'r völledig an, 3. det hi'j gien lief hef, hi'j gien liefelijke functies bezit en det van 'm gien veurstelling meuglijk is.

Ik geleuve d'r völledig an, 4. det men allene töt 'm zien gebed mag richen en det men dit niet töt 'n aander magt doen.

Ik geleuve d'r völledig an, 5. det e de eerste en de leste is.

Ik geleuve d'r völledig an, 6. det al wat de profeten hebt ezegt waorheid is.

Ik geleuve d'r völledig an, 7. det Mosje de waore profeet was, die nooit zien weergao hef ehad of zol hem'.

Ik geleuve d'r völledig an, 8. det de hele Torah, zo as wi'j op 't moment hebt, dezölfen is wulke God an Mosje hef egeven.

Ik geleuve d'r völledig an, 9. det dizze Torah nie te veraanderen is, det d'r gien aandre bestiet, die van God ofkömsig is.

Ik geleuve d'r völledig an, 10. det God de haandelingen en de gedachen van alle mèènsen kent.

Ik geleuve d'r völledig an, 11. det e beloont wie zien gebeuden naokump, en straft wie zien geboden overtredt.

Ik geleuve d'r völledig an, 12. det de mosjiach zeker zol köm en al kan e lange vöt blieven, ik verwachte iedere dag zien köms.

Ik geleuve d'r völledig an, 13. det d'r iene opstaanding van de dojen zol wèzen op 'n tied det de schepper, wiens name prezen is en wiens faam zo hoge en veur altied verheven is, 't wille.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.

Mal:Link FA