Evolutietheorie

De evolutietheorie is volngs de mieste weetnschappers de theorie veur 't ontstaone van alle soortn, 'species', op aarde.

Disse theorie beschref hoe as 't proses giet waorbi'j arflike eignschappn binn 'n populatie, van organismn, in de lope der tied en naor völle generasies veraanderd as gevolg van genetiese variaties, veurtplaanting en netuurlikn seleksie.

Véúr de theorie

De ideen van Darwin kwaamn nie zomar uut de luchte valln. Varre veur en ok in zien tied waarn der al verscheidne deenkers die zich met 't ontstaone en de ontwikkling van leevn bezigheuldn.

Netuurlukn theologie

Charles Darwin leefdn tussn 1809 en 1882. In die tied hungn de grootn meerderheid van de westerse bevolking de netuurlikn theologie an. Die leer giet der vanuut det zowel 't heelal as 't leevn emaakt bint deur 'n Schepper en det 'n aarde slechts enkle duuzenden jaorn oald is. Volngs de netuurlikn theologie bint leevnsvörms onveraanderlik en könt soortn nie uutstarvn.

De Verlichting

Halfweeng de zestiende eeuwe begunnen disse theorie echter al barssies te verteunn. De Fraansman George Cuvier ontdektn an 't ende van de 16e eeuwe det de geschiedenisse van 't leevn vaste-lig in fossiele ofdrokkn. Ok zaag e det fossieln diepe in de bodem minder liekt op moderne soortn as fossieln an 't oppervlak. Cuvier truk hieruut de conclusie det soortn wel deegluk könt uutstarvn. De Schotse geoloogn James Hutton en Charles Lyell ontdektn in dezölfdn periode det de eerde vörmd is deur netuurlukn prosessn en veraandert deur continue, langzaome acties en nie deur plötslinge gebeurtenissn. De eerde mut dan ok völle oalder wéén as duuzenden jaorn. Boowndien könt zulke langzaome prosessn op de lange termijn grote veraanderings teweeg brengn.

18e eeuwe

Tussn 1749 en 1788 publiceerdn de Fraansman Comte de Buffon 'n 35-delige reeks oaver de netuur. Hierin steldn e veur 't eerst evolutionaire vraong en probeerdn disse ok onder de andach te brengn in de weetnschappluke weerld. Begön 1800 kwaamp Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie det der oaverienstemming is in 't boowplaan van verschillnde organismn. Ok steldn e det individus tiedns hun leevn eignschappn könt verwarvn die zi'j deurgeeft an de volnde generasie. Lamarck dachtn det dit göng via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invluud van de umgewing.

19e eeuwe

Van 1831 töt 1836 zeildn Darwin met 't schip de Beagle de weerld rond en verzaomeldn e onderweg allerlee plaantn- en diersoortn. In de jaorn daornao warktn de Britse botanist ('n maot van Darwin) Joseph Dalton Hooker an de classificasie van plaantnsoortn uut Zuud-Aofrika en van de Galápagos eilaandn die de bioloog tiedns zien reis hadde verzaomeld. Darwin formuleerdn naor anleiding van zien verzaomling en aandre gegeevns 'n theorie oaver evolutie en netuurlukn selectie.

In 1858 ontvöng e een manuscript van Alfred Russel Wallace, waorin de evolutie van soortn deur drok uut de umgewing beschreevn stund. Hooker zörgdn derveur det 't manuscript van Wallace saomn met antekknings en 'n brief van Darwin terechte kwaamp bi'j de Linnean Society. Later det jaor publiceerdn disse organisatie On the tendency of species to form varieties, een gezaomnlukn presentatie van 't waark van Wallace en Darwin. In naovolging hierop versneldn Darwin de publicatie van zien uutendelukn miesterwaark On The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, körtweg bekend as The Origin of Species.

De drie basisprincipes

• Variatie
• Selectie
• arfelijkheid

In 1859 publiceerdn Charles Darwin zien belangriekstn waark On the origin of species. De evolutietheorie die hierin beschreevn stiet was revolutionair, umdet e beweerdn det iedere soort is ontstaone uut iene veuroalder. Dit betiekent det soortn in de lope der tied könt veraandern. Daornaos steldn Darwin det 't veurtplaantingssucces van 'n individu ofhangt van zien eignschappn en det allinnig de eignschappn die 't best in de umgewing pastn terechte kump in de volnde generatie. Daordeur past soortn zich stieds varder an. De evolutietheorie leunt op drie basisprincipes; naamluk variatie, selectie en arflukheid.

Variatie

Twie individus van dezölfdn soorte kunt stark op mekare liekn, mar bint nooit psies 'tzölfde. In de netuur kump klenne verschilln (Darwin nuumdn ze variaties) binn 'n soort heel völle veur. Déénk mar iens an de eignschappen lengte en oogkleur bi'j méénsn. Volns Darwin bint variaties neudzaakluk veur 't optreedn van evolutie. Da's ok makkluk te begriepn: as alle individus van 'n soort identiek zolln wéén, is der gien ruumte veur veraandring.

Selectie

Variaties gef anleiding töt selectie. Ofhaankluk van de umgewing waorin 'n soort lef, bint sömmige eignschappn naamluk gunstig en aandre eignschappn naodelig. Een individu det veurnaamluk gunstige eignschappn bezit, hef 'n grotere kaanse umme veul naokommlingn te produseern dan 'n individu met veul naodelige eignschappn. Darwin nuumdn dit idee ‘'t veurtbestaon van de best passnde’ (survival of the fittest). Daankzi'j disse netuurlukn selectie kump der stieds meer individus met de eignschappn die veur die umgewing veurdielig bint.

Naos netuurlukn selectie hebt diern ok te maakn met seksueeln selectie. 't Uuterluk van 'n mannechie zeg bi'j veul soortn iets oaver zien kwaliteitn. Op basis hiervan bepaolt 'n vrouwchie dan ok met wölk mannechie zi'j naokommlingn wil krieng. Natuurlukn selectie en seksueeln selectie könt met mekare in conflict kommn. Zo bint mannechies die met 'n opvallnd uuterluk de andach van vrouwchies wilt trekkn daordeur wel extra goed zichtbaar veur vi'jaandn.

Arflukheid

Darwin wös nog nie hoe, mar hi'j begreep wel det plaantn en diern eignschappn an mekare könt deurgeevn. Daankzi'j de kruusingsexperimentn van Gregor Mendel, zeuvn jaor later, en de opheldring van de chemischn structuur van DNA in 1953 zaagn weetnschappers an 't begön van de twintigste eeuwe in det selectie een genetische basis mös hebbn. Veraandrings (mutaties) in de geenen van 'n individu zörg derveur det der variasies binn 'n soort ontstiet.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.

Bronnen / wellen:

http://www.kennislink.nl/publicaties/darwins-evolutietheorie