Verskil tüsken versys van "Friedrich Nietzsche"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Droadnaegel (Oaverleg | bydragen)
K verwiezing Also sprach Zarathustra verbetterd
Nickg19 (Oaverleg | bydragen)
Regel 3: Regel 3:


== Levensloop ==
== Levensloop ==
Friedrich Wilhelm Nietzsche [Röcken 1844 – 1900]
Nietzsche is geboren ten zuudwest van Leipzig. As einigse zeune van de dominee Karl Ludwig Nietzsche (is esturven op [[30 juli]] [[1849]]). In [[1850]] gaot zi'j wonen met familie in [[Naumburg (Saale)|Naumburg]]. De zusse van Nietzsche [[Elisabeth Förster-Nietzsche|Elisabeth]], die nao zien dood een belangrieke rol hef espeult bi'j 't uutbrengen van zien wark, was twi'j jaor jonger as 'm. Hi'j brach 't grootse deel van zien vroggere jaoren deur tussen vief vroluu: wulke bint: zien moe Franziska, Zien jongere zusse Elisabeth, zien oma van moe's kaante, en twi'j ongetrouwde taantes.


Zien va - predikant - overleed doe Friedrich vief jaor was. Hi'j werd streng protestaans op-evoed deur zien moe. Hi'j werd naor 'n internaat estuurd waor hi'j veurbereid zolln wördn op zien theologische studie. Op dit internaat greuidn zien interesse veur de Griekse oldheid, veural veur de filesoofn Plato en Aristoteles. Hi'j göngn klassiekn taaln studeern, eerst an de universiteit van Bonn, daornao in Leipzich. In Leipzich kwaamn e in anraking met 't wark van Schopenhauer die iéne van zien grootstn veurbeeldn werd. Nietzsche was ok 'n bewonderaar van 'n componist Richard Wagner. Later in zien leevn brek e met Wagner umdat disse veur de christlijkn ideaaln zol hebbn ekeuzn.
Nietzsche hef 'n körte tied [[theologie]] studeert an de universiteit van Bonn, maar gung toch maar over op [[filologie]] en raakten daor wies met de klassieke literatuur en filosofie. Dizze schoele vervolgen e an de universiteit van Leipzig, waor as e geboren is. In 1869 wed e in [[Bazel-Stad|Bazel]] [[hoogleraar]] an de universiteit van Bazel.


Nietzsche werd 24 jaor jong professor in de klassiekn filologie an de universiteit van Bazel. In 1879 was e dichtebi'j de dood ten gevolge van 'n lichaamlijkn instorting; hi'j werd dwungn ontslag te nemm. In de loop van zien leevn verienzaamm Nietzsche stieds meer, umdat bi'jnao niemand hum meer konn volgn. De zieke Nietzsche brach in 1888 veul geschriftn uut, mar in 1889 störttn e in en kreeg 'n anval van waanzin. Hi'j hersteldn hier nie meer van en störf in 1900.
De mieste deskundigen gungen d'r töt veur kört d'r van uut det de geestelijke oftakeling (wulke 'm de leste tien jaor van zien leven onproductief maken), 't gevolg ewest was van syfilis. Dizze tiedse wetenschappelijke inzichten hebt hier an twiefel ezeid, umdet bi'j syfilitische dementie deurgaons töt gevolg hef det men binnen de drieje en de viere jaor de piep uut giet. Maar Nietzsche hef nog t elf jaor vol eholden. Ok hef niemand ooit kunnen an wiezen det e daodwarkelijk an syfilis hef eleden.


Wark & ideeën
Noa jaoren zieke op berre te hebben elegen overleud Nietzsche op 55-jaorige leeftied.

Reeds tiedns zien studie brach Nietzsche geschriftn uut waordeur e anzien kreeg en die hum ok de anstelling töt professor te Bazel bezörgdn. In 1872 verschient 'Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik' (De geboorte van de tragedie uut de geest van de muziek). Hi'j onderscheidt hierin 'n dubbele wörtel in de Griekse kunst- en cultuurverschiensels, nl. Dionysische drift en Apollinische bezinning. De Dionysische drift is 'n vörmloosn oerwil, zo as die in muziek töt uuting kump. De Apollinische bezinning is de macht van maot en harmonie.

De machtspositie van Duutslaand na 1870 verontrustte Nietzsche. Hi'j vreesdn dat dit töt 'n vervlakking en vervrömming van de echte cultuurweerdn zolln könn liedn. Disse gedachtn bint op-eschreevn in 'Unzeitgemässe betrachtungen' (1873-1876) (teegndraodse beschowings). Hierin prees e ok zien leermiesters Schopenhauer en Wagner.

Hi'j werd kritisch ten anzien van kunst en metafysica en göngn zich verdiepn in de weetnschop. Dit kwaamn töt uuting in 'Menschliches allzumenschliches' (1878) (Meenslijk al te meenslijk), wölk boek ewijd was an Voltaire.

In 'Zarathustra' nuumm Nietzsche de drie trappn die de meense bi'j zien ontwikkeling deurlöp:

* ofhaanklijkheid van autoriteitn
* 't zich hiervan lösrukkn
* 't komm töt eign weerden

Dit derde stadium beriekt Nietzsche met zien wark 'Also sprach Zarathustra'(1883) (aldus sprak Zarathustra), wat 'n dichterlijkn uutbeelding van zien filosofische gedachtn was.

In 'Zarathustra' beteugdn Nietzsche ok dat d'r 'n boovn de christlijke 'slaovnmoraal' bestaonde meense mussn komm, de 'Übermensch'. De Übermensch is de meense die wet dat God dood is, die wet dat al 't ideële boovneerdse een harsenschim is, die zichzölf gef an eerde en leevn, die wet dat e 'n deel is van disse weerld en niets daorbuutn.

Nietzsche was plaan um zien hele filosofie in 'n groot wark neer te schrievn, met as titel 'Der Wille zur Macht, Versuch einer Umwertung aller Werte'.

Mar Nietzsche hef dit wark nie voltooid. 'Jenseits von gut und böse'(1886) (Veurbi'j goed en kwaod) was beduuld as inlieding op dit grote wark. Zien wark an 'Der Wille zur Macht' werd onderbreukn deur de uutgave van 'Genealogie der Moral' (1887) (Genealogie van de moraal).

In 1888 brach Nietzsche völle warkn uut, waoronder 'Antichrist' en 'Ecce homo'. Dit leste boek was zien autobiografie. Ok schreef e enkle stukkn, waoronder 'Der fall Wagner' ('t Geval Wagner) waorin e ofrekkende met Wagner.

In 1889 kreeg e 'n anval van waanzin; hi'j leefdn nog 11 jaor in 'n toestaand van verminderd besef; hi'j störf in 1900.

Zien notities werdn in 1906 uut-egeevn onder de titel 'Der Wille zur Macht'.


== Nietzsches filosofie ==
== Nietzsches filosofie ==

Versy up 18:00, 1 okt 2012

Friedrich Nietzsche in 1882

Friedrich Wilhelm Nietzsche (Röcken, 15 oktober 1844Weimar, 25 augustus 1900) was 'n beruumde en invloedrieke Duutse filosoof en filoloog.

Levensloop

Friedrich Wilhelm Nietzsche [Röcken 1844 – 1900]

Zien va - predikant - overleed doe Friedrich vief jaor was. Hi'j werd streng protestaans op-evoed deur zien moe. Hi'j werd naor 'n internaat estuurd waor hi'j veurbereid zolln wördn op zien theologische studie. Op dit internaat greuidn zien interesse veur de Griekse oldheid, veural veur de filesoofn Plato en Aristoteles. Hi'j göngn klassiekn taaln studeern, eerst an de universiteit van Bonn, daornao in Leipzich. In Leipzich kwaamn e in anraking met 't wark van Schopenhauer die iéne van zien grootstn veurbeeldn werd. Nietzsche was ok 'n bewonderaar van 'n componist Richard Wagner. Later in zien leevn brek e met Wagner umdat disse veur de christlijkn ideaaln zol hebbn ekeuzn.

Nietzsche werd 24 jaor jong professor in de klassiekn filologie an de universiteit van Bazel. In 1879 was e dichtebi'j de dood ten gevolge van 'n lichaamlijkn instorting; hi'j werd dwungn ontslag te nemm. In de loop van zien leevn verienzaamm Nietzsche stieds meer, umdat bi'jnao niemand hum meer konn volgn. De zieke Nietzsche brach in 1888 veul geschriftn uut, mar in 1889 störttn e in en kreeg 'n anval van waanzin. Hi'j hersteldn hier nie meer van en störf in 1900.

Wark & ideeën

Reeds tiedns zien studie brach Nietzsche geschriftn uut waordeur e anzien kreeg en die hum ok de anstelling töt professor te Bazel bezörgdn. In 1872 verschient 'Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik' (De geboorte van de tragedie uut de geest van de muziek). Hi'j onderscheidt hierin 'n dubbele wörtel in de Griekse kunst- en cultuurverschiensels, nl. Dionysische drift en Apollinische bezinning. De Dionysische drift is 'n vörmloosn oerwil, zo as die in muziek töt uuting kump. De Apollinische bezinning is de macht van maot en harmonie.

De machtspositie van Duutslaand na 1870 verontrustte Nietzsche. Hi'j vreesdn dat dit töt 'n vervlakking en vervrömming van de echte cultuurweerdn zolln könn liedn. Disse gedachtn bint op-eschreevn in 'Unzeitgemässe betrachtungen' (1873-1876) (teegndraodse beschowings). Hierin prees e ok zien leermiesters Schopenhauer en Wagner.

Hi'j werd kritisch ten anzien van kunst en metafysica en göngn zich verdiepn in de weetnschop. Dit kwaamn töt uuting in 'Menschliches allzumenschliches' (1878) (Meenslijk al te meenslijk), wölk boek ewijd was an Voltaire.

In 'Zarathustra' nuumm Nietzsche de drie trappn die de meense bi'j zien ontwikkeling deurlöp:

  • ofhaanklijkheid van autoriteitn
  • 't zich hiervan lösrukkn
  • 't komm töt eign weerden

Dit derde stadium beriekt Nietzsche met zien wark 'Also sprach Zarathustra'(1883) (aldus sprak Zarathustra), wat 'n dichterlijkn uutbeelding van zien filosofische gedachtn was.

In 'Zarathustra' beteugdn Nietzsche ok dat d'r 'n boovn de christlijke 'slaovnmoraal' bestaonde meense mussn komm, de 'Übermensch'. De Übermensch is de meense die wet dat God dood is, die wet dat al 't ideële boovneerdse een harsenschim is, die zichzölf gef an eerde en leevn, die wet dat e 'n deel is van disse weerld en niets daorbuutn.

Nietzsche was plaan um zien hele filosofie in 'n groot wark neer te schrievn, met as titel 'Der Wille zur Macht, Versuch einer Umwertung aller Werte'.

Mar Nietzsche hef dit wark nie voltooid. 'Jenseits von gut und böse'(1886) (Veurbi'j goed en kwaod) was beduuld as inlieding op dit grote wark. Zien wark an 'Der Wille zur Macht' werd onderbreukn deur de uutgave van 'Genealogie der Moral' (1887) (Genealogie van de moraal).

In 1888 brach Nietzsche völle warkn uut, waoronder 'Antichrist' en 'Ecce homo'. Dit leste boek was zien autobiografie. Ok schreef e enkle stukkn, waoronder 'Der fall Wagner' ('t Geval Wagner) waorin e ofrekkende met Wagner.

In 1889 kreeg e 'n anval van waanzin; hi'j leefdn nog 11 jaor in 'n toestaand van verminderd besef; hi'j störf in 1900.

Zien notities werdn in 1906 uut-egeevn onder de titel 'Der Wille zur Macht'.

Nietzsches filosofie

Friedrich Nietzsche in 1861

Nietzsche wed stark met zien filosofie beïnvloed deur de Duutse filesoof Arthur Schopenhauer, waor hi'j zien metafysica van de Wil over 't algemien overnam, 't kan dan wezen det e d'r aandere ethische consequentie an hef ebunden: waor Schopenhauer veur 't ascetische 'apollinische' levensholding veurstaander was, daor waar Nietzsche juuste 'n veurstaander van 'n 'dionysche' bevestiging van de levenswil. Dit striedlustige begrip wed belichaamd deur de Übermensch. Volgens de Leidraad Nederlandse Spelling wöd zelfstaandige naamwoorden uut 't Duuts in 't Nederlaans met 'n kleene letter eschreven: übermensch, schnaps, umlaut, edelweiss, apfelstrudel, aha-erlebnis. -- Het in de toekomst levende resultaot van de veurtdurende bevestiging van de wil töt macht, die zich töt de huudige meense verholdt zo as de huudige meense zich verholdt töt de aap. Dizze gedachte vind zien bekendste uutdrokking in 't boek Also sprach Zarathustra, waorveur hi-j 'n töt dusverre in de filosofie onbekende vörme hef gebruukt: op declamerende toon eschreven profeet klinkende fictie, waorin met name het royaal gebruuk van uutroep-tekens opvalt.

Umdet Nietzsche rigoureus de anval inzette op de heersende ideeën - inclusief die van 'mzölf - nuumden hi'j zich de filesoof met de haomer. Wat dan ok, in dit verbaand, beruumd is ewöden is de constatering det God dood is (Die fröhliche Wissenschaft, §§ 108, 125 en 343). Meer in 't biezonder: de meense hef God dood emaakt. De levens ontkennende slaovenmentaliteit van de jeuds-christelijke traditie hef volgens Nietzsche of-edoane. Nietzsche was van miening det de slaovenmoraal was onstaon as verzet tegen de heersende orde. Daorumme poneerde Nietzsche 't slaovenmoraal as een moraal de een externe oorzake hef. Hier tegen-over stelt e de heersersmoraal, de moraal die zonder invluuden van buutenof onstund. De slaovenmoraal is immers tegen de heersersmoraal ekeerd. De heersersmoraal is de moraal veur diegienen die zich as stark, mooi en veurnaam erkent. De sloavenmoraal stiet in de ogen van Nietzsche simbool veur alles wat zwak is. maar veural sluw.

Nietzsches deenken is 'n veurtdurende herweerdering van 't veurofgaonde met de kennelijke beduuling uutendelijk elke metafysica en moraal achter zich te laoten.

't Is belangriek te wetten det Nietzsche de neiging had zichzölf in te deenken en eregeld zien staandpunten te herziene. Daordeur lek d'r veul tegenstriedigheden in zien wark te wezen. Uut dien heufde kan Nietzsches ontwikkeling ruw weg wödden in-edeeld in drie fases:

  • Eerste periode: (töt Oneigentijdse Beschouwingen) idolatie veur Arthur Schopenhauer en Richard Wagner, asmede veur de kunst en cultuur van de olde Grieken. Nietzsche tredt op as fileerder van de westerse cultuur;
  • Twi'jde periode: (Menselijk, al te menselijk - De vrolijke wetenschap) keert zich tegen al zien veurige idealen, bekek alles nu vanof 'n positivistisch staandpunt: metafysica, kunst en rilligie bint 'n verraod an 't warkelijke leven, een niet-anvaorden det 't leven leed inholdt.
  • Därde periode: (vanof Aldus Sprak Zarathustra) hierin ontwikkelt Nietzsche een egen weerdenleere en maak zich lös van 't positivisme. Zien toon wöd fel. Begrippen as de dood van god, de wil töt macht en 't ideeje van de eeuwige terrugekeer giet een belangrieke rol speulen.
  • Doarnoas kan de periode 1878-1886 (Menselijk, al te menselijk - Veurbi'j goed en kwaod) as 'n aforistische periode eziene wöden.

Zie ok

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.

Mal:Link FA Mal:Link FA Mal:Link FA Mal:Link GA Mal:Link GA Mal:Link GA