Friedrich Nietzsche

Friedrich Nietzsche in 1882

Friedrich Wilhelm Nietzsche (Röcken, 15 oktober 1844 – Weimar, 25 augustus 1900) was 'n beruumde en invloedrieke Duutse filosoof en filoloog.

Levensloop

Nietzsche is geboren ten zuudwest van Leipzig. As einigse zeune van de dominee Karl Ludwig Nietzsche (is esturven op 30 juli 1849). In 1850 gaot zi'j wonen met familie in Naumburg. De zusse van Nietzsche Elisabeth, die nao zien dood een belangrieke rol hef espeult bi'j 't uutbrengen van zien wark, was twi'j jaor jonger as 'm. Hi'j brach 't grootse deel van zien vroggere jaoren deur tussen vief vroluu: wulke bint: zien moe Franziska, Zien jongere zusse Elisabeth, zien oma van moe's kaante, en twi'j ongetrouwde taantes.

Nietzsche hef 'n körte tied theologie studeert an de universiteit van Bonn, maar gung toch maar over op filologie en raakten daor wies met de klassieke literatuur en filosofie. Dizze schoele vervolgen e an de universiteit van Leipzig, waor as e geboren is. In 1869 wed e in Bazel hoogleraar an de universiteit van Bazel.

De mieste deskundigen gungen d'r töt veur kört d'r van uut det de geestelijke oftakeling (wulke 'm de leste tien jaor van zien leven onproductief maken), 't gevolg ewest was van syfilis. Dizze tiedse wetenschappelijke inzichten hebt hier an twiefel ezeid, umdet bi'j syfilitische dementie deurgaons töt gevolg hef det men binnen de drieje en de viere jaor de piep uut giet. Maar Nietzsche hef nog t elf jaor vol eholden. Ok hef niemand ooit kunnen an wiezen det e daodwarkelijk an syfilis hef eleden.

Noa jaoren zieke op berre te hebben elegen overleud Nietzsche op 55-jaorige leeftied.

Nietzsches filosofie

Friedrich Nietzsche in 1861

Nietzsche wed stark met zien filosofie beïnvloed deur de Duutse filesoof Arthur Schopenhauer, waor hi'j zien metafysica van de Wil over 't algemien overnam, 't kan dan wezen det e d'r aandere ethische consequentie an hef ebunden: waor Schopenhauer veur 't ascetische 'apollinische' levensholding veurstaander was, daor waar Nietzsche juuste 'n veurstaander van 'n 'dionysche' bevestiging van de levenswil. Dit striedlustige begrip wed belichaamd deur de Übermensch. Volgens de Leidraad Nederlandse Spelling wöd zelfstaandige naamwoorden uut 't Duuts in 't Nederlaans met 'n kleene letter eschreven: übermensch, schnaps, umlaut, edelweiss, apfelstrudel, aha-erlebnis. -- Het in de toekomst levende resultaot van de veurtdurende bevestiging van de wil töt macht, die zich töt de huudige meense verholdt zo as de huudige meense zich verholdt töt de aap. Dizze gedachte vind zien bekendste uutdrokking in 't boek Also Sprach Zarathustra, waorveur hi-j 'n töt dusverre in de filosofie onbekende vörme hef gebruukt: op declamerende toon eschreven profeet klinkende fictie, waorin met name het royaal gebruuk van uutroep-tekens opvalt.

Umdet Nietzsche rigoureus de anval inzette op de heersende ideeën - inclusief die van 'mzölf - nuumden hi'j zich de filesoof met de haomer. Wat dan ok, in dit verbaand, beruumd is ewöden is de constatering det God dood is (Die fröhliche Wissenschaft, §§ 108, 125 en 343). Meer in 't biezonder: de meense hef God dood emaakt. De levens ontkennende slaovenmentaliteit van de jeuds-christelijke traditie hef volgens Nietzsche of-edoane. Nietzsche was van miening det de slaovenmoraal was onstaon as verzet tegen de heersende orde. Daorumme poneerde Nietzsche 't slaovenmoraal as een moraal de een externe oorzake hef. Hier tegen-over stelt e de heersersmoraal, de moraal die zonder invluuden van buutenof onstund. De slaovenmoraal is immers tegen de heersersmoraal ekeerd. De heersersmoraal is de moraal veur diegienen die zich as stark, mooi en veurnaam erkent. De sloavenmoraal stiet in de ogen van Nietzsche simbool veur alles wat zwak is. maar veural sluw.

Nietzsches deenken is 'n veurtdurende herweerdering van 't veurofgaonde met de kennelijke beduuling uutendelijk elke metafysica en moraal achter zich te laoten.

't Is belangriek te wetten det Nietzsche de neiging had zichzölf in te deenken en eregeld zien staandpunten te herziene. Daordeur lek d'r veul tegenstriedigheden in zien wark te wezen. Uut dien heufde kan Nietzsches ontwikkeling ruw weg wödden in-edeeld in drie fases:

• Eerste periode: (töt Oneigentijdse Beschouwingen) idolatie veur Arthur Schopenhauer en Richard Wagner, asmede veur de kunst en cultuur van de olde Grieken. Nietzsche tredt op as fileerder van de westerse cultuur;
• Twi'jde periode: (Menselijk, al te menselijk - De vrolijke wetenschap) keert zich tegen al zien veurige idealen, bekek alles nu vanof 'n positivistisch staandpunt: metafysica, kunst en rilligie bint 'n verraod an 't warkelijke leven, een niet-anvaorden det 't leven leed inholdt.
• Därde periode: (vanof Aldus Sprak Zarathustra) hierin ontwikkelt Nietzsche een egen weerdenleere en maak zich lös van 't positivisme. Zien toon wöd fel. Begrippen as de dood van god, de wil töt macht en 't ideeje van de eeuwige terrugekeer giet een belangrieke rol speulen.
• Doarnoas kan de periode 1878-1886 (Menselijk, al te menselijk - Veurbi'j goed en kwaod) as 'n aforistische periode eziene wöden.

Zie ok

• Perspektivisme

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.