Verskil tüsken versys van "Haiku"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VolkovBot (Oaverleg | bydragen)
K r2.7.2) (bot aanders: nl:Haiku (dichtvorm)
Regel 114: Regel 114:
[[ml:ഹൈക്കു]]
[[ml:ഹൈക്കു]]
[[ms:Haiku]]
[[ms:Haiku]]
[[nl:Haiku]]
[[ne:हाइकु]]
[[ne:हाइकु]]
[[nl:Haiku (dichtvorm)]]
[[nn:Haiku]]
[[nn:Haiku]]
[[no:Haiku]]
[[no:Haiku]]

Versy up 15:29, 13 sep 2012

Ne Haiku is nen Japansen dichtvörm. t Besteet oet dree regels van 5, 7 en wier 5 lettergreepn. Ne haiku beskrif ne beleawing van n oognblik, mangs verbeundn an, of inspireerd duur zen. Ne haiku is nen vingerhood vol met geveul, zoonder doar heel oetgebreaid of vaag oawer te doon.

Oorsproonk

Bestaand:MatsuoBashoChusonji.jpg
Staandbeeld van Matsuo Basho

n Dichtvörm is in t 17de joarhoonderd ontstoan oet euldere vörme duur at grote dichters t teegn mekoar opnömn, woervan't Matsuo Basho misskien wal t bekeandst is. Toendertieds was disse dichtvörm nog ne hokku, n soort anzetgedicht vuur ne renga, n ketngedicht, zo as de tan renga, of as begin van ne tanka. Pas an t eande van t 19de joarhoonderd maakn n dichter Masaoka Shiki van de hokku nen zeelfstaandigen dichtvörm; de haiku. Nauw bekekn zeent doarmet de euldere gedichtn van dissen vörm ook hokku, skoonwal t wal vakerder vuurköm at t earvolle beginvers begunn wör, zoonder at doar dan nen volledigen renga met eskreewn wör.

Vörm en inhoold

Ne haiku hef normaalgesprökn 3 regels van ongevear 5-7-5 lettergreepn (in Japan wordt dee oonder mekoar op ene liene skreewn). Dr wörd verdan esteggeld oawer o'j hier strak an mut voldoon. A'j dr tevölle an doot wörd t n stief gedicht, mer an de aandere kaante is t völle knapper as t oe lukket. Doarbie keump nog det in t Japans morae vuurkomt, dee't nog mear bepärkt. In moderne, of Westerse vörme van t gedicht, wörd doarumme wal es van disse stelregel of ewekn, en zitt dr meestal tusken de 12 en 17 lettergreepn in ne haiku. Ene van de bekeandste haiku is van Matsuo Basho en geet:

furu ike ya
kawazu tobikomu
mizu no oto
ach oolde viewer
nen kikvors spreenk dr in
geluud van water

Bie oawerzettingn van haiku's veendt wat leu n inhoold belangrieker as n vörm, mer in bettere oetgaawn wörd de vörm toch wal met ereknd. Bie boawnstoande haiku hef de tweede regel mer 6 lettergreepn in plaatse van 7. Um n vörm klopnd te maakn mut de inhoold heel iets aanders wordn:

ach oolde viewer
de kikvörse springt dr in
geluud van water

Dit probleem is per sproake wier aanders. t Fraansk hef bievuurbeeld völle mear wöarde en lettergrepe neudig as t Engels. Nen te strakken vörm voldut nit an seempelheaid, mer nen te lössen vörm is wier nit good vuur de kernachtigheaid. De haiku keump van nauw kiekn en leefde vuur vörm en seempelheaid. t Is nit zomear n kleain stukn skriewerieje in dree lienkes met 5-7-5 lettergreepn, mer doaroet mut ook ne hoast keenderlike verwoondering bliekn. Ne haiku leazn is indrukn opdoon, met de sfeer en t geveul van t haiku-oognblik. Oawer ne haiku mu'j nit te lange nöaln.

Oonderwoarpn

Klassieke haiku

De klassieke haiku hef gewoonlik vief oonderwoarpn; de seizoenen: Leante, zommer, hoarfst en weenter. Niejjoar is in Japan ook n seizoen. t Niejjoar is ook n geleefd oonderwoarp vuur senryugedichtn. De seizoenswöarde wordt ook wal kigo neumd.

De moderne haiku

De moderne haiku hef ook disse vief oonderwoarpn, mer kan zik ook op aandere dinge richtn zo as kafeebezeuk, mode, vrea, koi en koarmse. De moderne haiku kan dus wat n wat breder anbod an thema's kiezen, mer t gevoar doarmet is wal det t oppervlakkig kan wordn, tenzij at leu zorgt at de haiku ne oognblikbeleawing blif en origineel is. Skoonwal de moderne haiku dus nit allene mear oawer natuur geet, blif t doar vake nog wal an relateerd. Dr zeent zelfs beuke met hele rieges seizoenswöarde, lieste met gebroekn, dinge, deers en plaantn dee't verwiezet noar n seizoen. Dee hebt skoonwal weainig nut mear duurdet de wearld verdan eenkenniger en mondialer wörd.

Japonisme

De oonderwoarpn vuur haiku, senryu en tanka zeent redelik standaard. Wat haikuskriewers begoat 'Japonisme'; ze gebroekt (misbroekt) oonderwoarpn en bekeande klisjees as Fujiyama, geisha, samoerai, teehoes en koi, zoonder at ze zik in verdeept hebt wat dee dinge vuur de Japanse kultuur en geskiedenisse beduudt. Dit kan angriepnd en kwetsend wean vuur Japanners.

Haiku's in t Neersassies

Haiku's zeent in t Neersassies nog nit echt duur edrungn. Dit hef te maakn met de oawerheersende Westerse dichtgebroekn. De euldstbekeande gedichtn in t Ooldsassies warn al op riem, en meestal in eawn antaln zinn, umdet dit makkeliker te onthooldn was vuur leu dee't nit konn leazn of skriewn. In de Japanse dichtkeunst wörd t juust mangs ezeen as onvolkomnheaid as wöarde riemt.

Onder de Neersassiese haikuskriewers zeent Gerrit Wassing en Ger Siks oet Grönningn en Rouke Broersma oet Dreante.

Wassing hef oawer zinne haikuskriewerieje in t Grönnings verkloard: "De werkwoordvormen zijn kort, lidwoorden ontbreken vaak en zo zijn er nog enige kenmerken van het Gronings die ik in het Japans terugvind."[1] Oawer Wassing skreewn in 2008 de Neersassiese skriewers Fokko Veldman en Hanny Diemer: "Hij is de eerste en tot dusver de enige schrijver die haiku's in het dialect schrijft die werkelijk een mystieke oosterse sfeer ademen en de benaming haiku waardig zijn."[2]

Nen haiku van Ger Siks:

Al sikkom veurjaor.
De leste scheuvelloper
zakt zaacht deur t ies.
-Oet Roet, zomer 2011

Nen Tweantsen haiku, den't duur t gebroekte thema mear senryu is, wat wil zegn det t meer oawer n meanske geet as oawer de natuur:

volmaakten onzin
en toch deank iej dr oawer
haiku mooi te pakn
-Woolters

Mooi um te weetn

  • n Hudigen en eerstn vuurzitter van n Europesen Road en vroger premier van België, Herman van Rompuy, steet dr um bekeand at he gearne haiku's les en zelf ook skrif. Disse zeent op zinne webstea te veendn. In 2010 gavn he zinne eerste haikubeundel oet, met oawerzettingn in verskilnde sproakn van Europa, en ook in t Latien.

Riffereensies

  1. www.trankiel.com: 'Het is belangrijk om in weinig woorden veel te zeggen', Groninger auteur Gerrit Wassing en zijn liefde voor de haiku (roadpleegd op 13 september 2012)
  2. Fokko Veldman en Hanny Diemer (2008), 'De literatuur van Groningen'. In Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum, p.350