Verskil tüsken versys van "Evolutietheorie"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Nickg19 (Oaverleg | bydragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 13: Regel 13:


===18e eeuwe===
===18e eeuwe===
Tussen 1749 en 1788 publiceerden de Fransman Comte de Buffon een 35-delige reeks over de natuur. Hierin stelden e veur 't eerst evolutionaire vraogen en probeerden dizze ok onder de andacht te brengen in de wetenschappelijke wereld. Begun 1800 kwamen Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie det d'r overienstemming is in 't bouwplaan van verschillende organismen. Ok stelden e det individuen tiedens hun leven egenschappen kunt verwarven die zi'j deurgeeft an de volgende generatie. Lamarck dachten det dit gung via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invloed van de umgeving.
Tussen 1749 en 1788 publiceerden de Fraansman Comte de Buffon een 35-delige reeks over de natuur. Hierin stelden e veur 't eerst evolutionaire vraogen en probeerden dizze ok onder de andacht te brengen in de wetenschappelijke wereld. Begun 1800 kwamen Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie det d'r overienstemming is in 't bouwplaan van verschillende organismen. Ok stelden e det individuen tiedens hun leven egenschappen kunt verwarven die zi'j deurgeeft an de volgende generatie. Lamarck dachten det dit gung via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invloed van de umgeving.


===19e eeuwe===
===19e eeuwe===

Versy up 11:16, 14 aug 2012

De evolutietheorie is volgens de mieste wetenschappers de theorie veur 't ontstaone van alle soorten, 'species', op eerde.

Dizze theorie beschref hoe as 't proces giet waorbi'j arfelijke egenschappen binnen 'n populatie, van organismen, in de loope der tied en naor völle generaties veraanderd as gevolg van genetische variaoties, veurtplaanting en natuurlijke selectie.

Veur de theorie

De ideeën van Darwin kwamen nie zomaar uut de luchte vallen. Verre veur en ok in zien tied waren d'r al verscheidene deenkers die zich met 't ontstaon en de ontwikkeling van leven bezigheulden.

Natuurlijke theologie

Charles Darwin leefden tussen 1809 en 1882. In die tied hung de grote meerderheid van de westerse bevolking de natuurlijke theologie an. Die leer giet d'r vanuut det zowel 't heelal as 't leven emaakt bint deur 'n Schepper en det de eerde slechts enkele duuzenden jaoren old is. Volgens de natuurlijke theologie bint levensvörms onveraanderlijk en kunt soorten nie uutstarven.

De Verlichting

Halverwege de zestiende eeuwe begunt dizze theorie echter al barssies te vertonen. De Fransman George Cuvier ontdekten an 't ende van de 16e eeuwe det de geschiedenisse van 't leven vaste-lig in fossiele ofdrukken. Ok zaag e det fossielen diep in de bodem minder liekt op moderne soorten as fossielen an de oppervlakte. Cuvier trök hieruut de conclusie det soorten wel degelijk kunt uutstarven. De Schotse geologen James Hutton en Charles Lyell ontdekten in dezölfde periode det de eerde evörmd is deur natuurlijke processen en veraandert deur continue, langzaome acties en nie deur plotselinge gebeurtenissen. De eerde mut dan ok völle older wezen as duuzenden jaoren. Bovendien kunt zulke langzaome processen op de lange termijn grote veraanderingen teweeg brengen.

18e eeuwe

Tussen 1749 en 1788 publiceerden de Fraansman Comte de Buffon een 35-delige reeks over de natuur. Hierin stelden e veur 't eerst evolutionaire vraogen en probeerden dizze ok onder de andacht te brengen in de wetenschappelijke wereld. Begun 1800 kwamen Jean-Baptiste de Lamarck en zien collega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire töt de conclusie det d'r overienstemming is in 't bouwplaan van verschillende organismen. Ok stelden e det individuen tiedens hun leven egenschappen kunt verwarven die zi'j deurgeeft an de volgende generatie. Lamarck dachten det dit gung via 'n veraandering in 't gedrag en Saint-Hilaire wees op de invloed van de umgeving.

19e eeuwe

Van 1831 töt 1836 zeilden Darwin met 't schip de Beagle de wereld rond en verzaomelden e onderweg allerlee planten- en diersoorten. In de jaoren daornao warkten de Britse botanist (en vriend van Darwin) Joseph Dalton Hooker an de classificatie van plaantensoorten uut Zuud-Aofrika en van de Galápagos eilaanden die de bioloog tiedens zien reis hadde verzaomeld. Darwin formuleerden naor anleiding van zien verzaomeling en aandere gegevens een theorie over evolutie en natuurlijke selectie.

In 1858 ontvung e een manuscript van Alfred Russel Wallace, waorin de evolutie van soorten deur druk uut de umgeving beschreven stund. Hooker zörgden d'rveur det 't manuscript van Wallace saomen met antekeningen en 'n brief van Darwin terechte kwam bi'j de Linnean Society. Later det jaor publiceerden dizze organisatie On the tendency of species to form varieties, een gezaomenlijke presentatie van 't wark van Wallace en Darwin. In naovolging hierop versnelden Darwin de publicatie van zien uutendelijke miesterwark On The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, körtweg bekend as The Origin of Species.

De drie basisprincipes

  • Variaotie
  • Selectie
  • arfelijkheid


In 1859 publiceerden Charles Darwin zien belangriekste wark On the origin of species. De evolutietheorie die hierin beschreven stiet was revolutionair, umdet e beweerden det iedere soort is ontstaone uut 'n veurolder. Dit betiekent det soorten in de loope der tied kunt veraanderen. Daornaos stelden Darwin det 't veurtplaantingssucces van 'n individu ofhangt van zien egenschappen en det allene de egenschappen die 't best in de umgeving past terechte kump in de volgende generatie. Daordeur past soorten zich stieds varder an. De evolutietheorie leunt op drie basisprincipes; namelijk variaotie, selectie en arfelijkheid.

Variaotie

Twi'j individuen van dezölfde soorte kunt stark op mekare lieken, maar bint nooit psies 'tzölfde. In de natuur kump klene verschillen (Darwin nuumde ze variaoties) binnen 'n soort heel völle veur. Deenk maar iens an de egenschappen lengte en oogkleur bi'j meensen. Volgens Darwin bint variaoties neudzakelijk veur 't optreden van evolutie. De-s ok makkelijk te begriepen: as alle individuen van 'n soort identiek zollen wezen, is d'r gien ruumte veur veraandering.

Selectie

Variaoties geeft anleiding töt selectie. Ofhaankelijk van de umgeving waorin 'n soort leeft, bint sömmige egenschappen namelijk gunstig en aandere egenschappen naodelig. Een individu det veurnamelijk gunstige egenschappen bezit, hef 'n grotere kaanse umme veul naokommelingen te produceren dan 'n individu met veul naodelige egenschappen. Darwin nuumden dit idee ‘'t veurtbestaon van de best passende’ (survival of the fittest). Daankzi'j dizze natuurlijke selectie kump d'r stieds meer individuen met de egenschappen die veur die umgeving veurdelig bint.

Naost natuurlijke selectie hebt dieren ok te maken met seksuele selectie. 't Uuterlijk van 'n mannechie zeg bi'j veul soorten iets over zien kwaliteiten. Op basis hiervan bepaolt 'n vrouwchie dan ok met wölk mannechie zi'j naokomelingen wil kriegen. Natuurlijke selectie en seksuele selectie kunt met mekare in conflict kom. Zo bint mannechies die met 'n opvallend uuterlijk de andacht van vrouwchies wilt trekken daordeur wel extra goed zichtbaar veur vijaanden.

Arfelijkheid

Darwin wös nog nie hoe, maar hi'j begreep wel det plaanten en dieren egenschappen an mekare konden deurgeven. Daankzi'j de kruusingsexperimenten van Gregor Mendel, zeuven jaor later, en de opheldering van de chemische structuur van DNA in 1953 zagen wetenschappers an 't begun van de twintigste eeuwe in det selectie een genetische basis mus hebben. Veraanderingen (mutaties) in de genen van 'n individu zörg d'rveur det d'r variaoties binnen 'n soort ontstiet.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.
Bronnen / wellen:

http://www.kennislink.nl/publicaties/darwins-evolutietheorie

Mal:Link FA Mal:Link FA