Achterhooks

Achterhooks
t Achterhookse taalgebeed
Språke	Achterhooks
Andere namen	Plat, Twaents-Graofschops, Gelders-Aoveriessels
Land	Nederlaand
Gebeed	Achterhook
Dialekten	Duur Jo Daan inedeeld as: Twaents-Graofschops Gelders-Aoveriessels
Språkindeyling	Indo-Uropees Germaans West-Germaans Nederduuts
Skrivt	t Latiense alfabet
Status	t Achterhooks wörd ezene as dialekt van t Nedersaksies
ISO 639-1	n.v.t.
ISO 639-2	nds
ISO 639-3/DIS	act

T Achterhooks is n Nedersaksies dialekt dat epraot wörd in den Achterhook (Gelderlaand, ten oosten van den Iessel).

In disse streektaal (of spraoke) bunt völle varianten. In t noorden en oosten lik t Achterhooks stark op t Twaents of Sallaands. Veur t spellen van t Achterhooks en Liemers wörd vake de WALD-spelling van t Staring instituut gebroekt.
Zee ok: Achterhooksen taalwiezer

Kenmarken

T Achterhook hef net as meer Nedersaksiese spraoken n eenheidsmeervold op -t:

Teggenswaordige tied

Lopen

enkelvold:

ik lope

i'j loopt (Wenterswiek: dou löpste)

hee löp

meervold:

wi'j loopt (W'wiek: lopet)

i'j loopt (W'wiek: lopet)

zee loopt (W'wiek: lopet)

Verleden tied

In de verleden tied, hef t Achterhooks in alle personen n oetgang op -en veur zwakke warkwoorden, veur starke warkwoorden wörd veur den eersten en daarden persoon de -en oetgang vort-elaoten: ik warken, ik leep, hi'j leep, zi'j lepen.

Volteuid deelwoord

T volteuid deelwoord krig t veurvoegsel e- (bev. elopen, ewest). Veur zwakke warkwoordn is t achtervoegsel -t: ik heb ewarkt, voor starke warkwoorden meesttiedst -en: elopen

Veur meer aover dit onderwarp zeet: Achterhooksen taalwiezer

Umluud

Een ander kenmark is den umluud (umlaut) bi'j verkleinwoorden en meervoldsvormen (vergeliekbaor met t Duuts):

hond - höndjen - hönde (Wenters(wiek): hond - hundeken - hunde)

hand - händjen - hende (Wenters: hand - händeken - hande)

moes - muusken - muuze

man - männeken - mansleu

Veurbeeld: Unzenvader

(Wenters/Winterswiek)

 
Unzen Vader in de hemelen,
laot dienen name eheiligd worden;
laot dien könninkriek kommen;
laot dienen wille gebeuren
op de eerde zo as in den hemel.
Gef uns no uns dageliks brood
en vergef uns unze scholden
zo as ok wi'j vergaevet
wel bi'j uns in de schold steet;
en breng uns neet in verzeuking,
maor maak uns vri'j van t kwaod.
Want van Di'j is t könninkriek
en de krach en de glorie
no en alle dage.
Amen.

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders